Дьолло бэлэхтээ, Сэргэлээх
Шрифт:
Сима эдьиийин аахха олорон эрэригэр тиийдэ, ол ту?унан дьонугар эттэ. Оттон эдьиийэ тута с?б?лэстэ.
– Эн тута уопсайга ылыллыам диэбити? дуо? Уопсай биэриэхтэригэр диэри манна т??? ба?арар олор, дьыбаан иллэ?, – диэн кэбистэ.
Истипиэндьийэлээх уол а?ыырыгар ыйга отут солкуобайы биэрэр, чэппиэр киэ?э бодобуос кэллэ?инэ уу та?ан, буочуканы толорор. Биир толору буочука нэдиэлэ устатыгар арыычча тиийэр. Лермонтов аатынан уулусса икки этээстээх мас дьиэлэрэ ма?ынан оттуллар о?охторунан тураллар. Ма?ы дьиэлээх Сэргэйдиин ким иллэ?нээ?инэн хайытан кыстыыллар. Сарсыарда чаас а?аарын курдук хааман, ??рэ?эр тиийэр, киэ?этин оптуобустанар. Сима, о?олорго олус бэрт буолан, дьиэлээхтэргэ били??итэ с?б?лэтэн олорор. Онон, т??? да?аны уопсай дьиэ?э ылыллыбатар, санаатын т??эрбэккэ, ??рэнэ сырытта. ??рэнэрин та?ынан нэдиэлэ?э ?стэ
К?н солото суох сырыттахха кэм кэрдии аллаах ат сэлиитинэн айанныыр диэн, с?пк? да эппиттэр. Биирдэ ?йд??б?ттэрэ Са?а Дьыллара бу тиийэн кэлбит. Сима, кэтэ сылдьыбыт халта? соно, бэйэтэ да кыччаан, тайтайан эрэр та?ас, тымныыны туппат буолбута. Хата били Покровка?а ?лэлээбит хамна?ынан истээх сон, сылаас бачыы?ка ылыммыта. Онон, тымныыны «кэл» диир ки?и сылдьар. Биирдэ ??рэ?иттэн кэлбитэ, обургу м????чч?к к??тэн сытар. Дьоно куораччытынан ыыппыттар. М????чч?г?н аспыта: сабыс са?а таба ты?а унтуу, унтуу и?игэр ийэтэ тикпит истээх ?т?л?гэ уонна сурук бааллар. Унтууну кэтэн к?рб?тэ, икки наскынан с?р?-с?п. Хара?а халлаан к???э тастаах ?т?л?ктэрэ илиигэ лып курдуктар, сон сиэбэр уган биэрэргэ табыгастаах та?ас буолуу?ук. Бу ?т?л?ктэртэн дьиэтин сыта, ийэтин сылаас тыына кэлэргэ дылы. Аны дьэ суругу аа?ар. Арыылаах дьоно этэ??э олороллор, биир сыбаайба буолбут. Ийэтэ дьиэ и?игэр тура сылдьар, а?ын астыыр эбит. «Син хаккы?наан сылдьабын» – диэхтээбит. Салгыы, эдьиийин аахха дьиэ ?лэтигэр к?м?л????хтээ?ин, ыалдьыт-хоно?о курдук сылдьыа суохтаа?ын суруйбут. Итиэннэ, киэ?э хара?а?а к?л?гээттэртэн сэрэнэн сылдьарыгар, саарбах хампаанньаларга холбоспотугар ба?арарын эппит. Ийэтэ барахсан… С?пк? да?аны суруйаахтаабыт.
Б?г?н факультет Са?а дьыла. Сима болдьоммут кэм?э тиийбитэ, а?ыйах ки?и кэлэн хаамса сылдьаллар. Аллара фойе?а бэрт дьада?ы киэргэллээх, уба?ас лабаалаах харыйа турар. Уон са?ана, ки?и элбээбитигэр музыка холбоотулар. Сорохтор ??к??гэ киирэн, шейкэлээн к??гэлдьи?эллэр, ?г?стэр таах хаамсаллар, аалы?на?аллар. Тымныы о?онньор Хаарчааналыын киирэн, бэрт кылгастык э?эрдэ тылларын ордоотоот, ??к????ттэргэ киирэн сылдьа т??эллэр уонна баран хаалаллар. Маскарааттаахтар, кимнээхтэрэ буолла, уонча ки?и киирэн ??к????ттэри эргийбэхтээн, дьээбэлэнэ т??ээт, эмиэ элэс гыналлар. Биэс с??стэн тахса устудьуоннаах факультет Са?а дьыла диэтэххэ, астыга суох. Оо, Арыылаах а?ыс кылаастаах оскуолатыгар дьиктилээхэй да?аны Са?а дьыллар буолаллар этэ! Маскараат о?остуу, быыстапка?а уру?уйдаа?ын, у?аныы, оонньууларга бэлэмнэнии, хас да к?ннээх оскуоланы киэргэтии т?б?ктэрэ с?рэхтэн с?ппэт ?т?? да?аны ?йд?б?ллэри хаалларбыттар эбит! Арыылаахха Дь?г??рэ диэн а?ара к?хт??х холкуостаах ыччат баар. Ол кини Са?а дьыл аайы ки?и ??йбэтэх маскарааттарын о?остон, о?олору ??рдэр, улахан дьону с?хт?р?р ?гэстээ?э. «Б?т??к и?э-эр!» – диэн ха?ыытыыллар. Арай, б?т??к диэ?и аа?а улахан, ки?и диэ?и б?т??к, с??рэн сохсоро?ноон а?ай тахсар. Аны, ха?ыытаан ыыра барар, адьас б?т??к ха?ыыта! Кыракыйдар, «тыыйбыан» дэ?эн, улахаттарга с?р??стэллэр. Дьэ, к?л??-??р??, с????-махтайыы б???т? буолар. Шланга?а о?о ?рэр оонньуурун холбоон, бэрт уустук, б?т??к ха?ыытын ?кч? т??эрэр тэрили о?остубут эбит. Ол Дь?г??рэ быйыл туох маскарааты о?осто сылдьарын ким да билбэт. «Айка, быйыл тохтуубун. Соло да суох», – дии сылдьар сура?а и?иллэр. Ол сылдьан, хара харах к?рб?т?нэн, хапта?ай кулгаах истибэтинэн дьикти маскараат о?остон кэлэн, ??р??н?, с????н? бэлэхтиирэ. Сима Тымныы о?онньортон ?с бэлэ?и тутара. Уопсай кэ?иинэн ааттанар биир суу кэмпиэт, бирээнньик, уру?уйун и?ин быыстапка жюритыттан бириис, ?ч?гэй ??рэ?ин уонна холобурга турар майгытын и?ин бириэмийэ тутан ??рэрэ-к?т?р?. Саргылаах Са?а дьыл салаллаахтаан кэлэрэ кэтэ?иилээх да буолара… Са?а дьыл диэн о?о саас оонньуута, умнуллубат ??р??тэ эбит. Ол кэм аа?ан, улахан ки?и буолан, бу боп-боростуойдук Са?а дьыллыы турда?а. Кырдьык, устудьуоннар диэн улахан дьон буоллахтара. Итиэннэ, биэс с??с ки?ини бу зачет, эксээмэ??э киирэр ту?угар м?хс?? са?ана ким к???л??й, тэрийиэй? Ол эрээри, Сима ??рэ?ин б?тэрдэ?инэ, учууталлаата?ына, о?олорго умнуллубат, кэрэ Са?а дьыллары тэрийсиэ?э. Хайаатар да?аны!
Сима, сылдьа сатаан
Дьиэтигэр кэлбитэ, дьоно утуйа иликтэр. Бачча?а утуйар этилэрэ… ?ок, «биллэр сыт» кэлэр. Хостон дьиэлээх ха?аайын Сэргэй лэппэрдэтэлээн тахсар.
– Хайа, устудьуон уол, т??? бэрт дьуолка?а сылдьан к-кэлли?? – Кини муннун биир кэм ?р? сы?ар, кыра са?архай харахтара с??рэлиир курдуктар.
– На?аа буолбатах, хайдах эрэ, сууххай ба?айы курдук.
– Ээ-э, сууххай диэн ол тугу этэ?ин, до?оор? Университет дьуолката буолан баран, хайдах оннугуй, сууххай диигиний? – К?т??т, холуочуйда?ына ?г???-элбэ?и лэбэйэн барар ?гэстээ?ин Сима быйыл биллэ.
Итирик ки?ини кытта тыл аахсан ту?ата суох. М?кк??эн кэбистэ?инэ бу т??н утуйбаттар.
– Хайа, то?о к-кэпсэппэккин, туохтан ???ргэнни?? Хата, до?оор, биир эмэ кыы?ы атаарбаты? дуо?
– Ээ, суох, атаарбатым.
– Пахай! М?лт?х ки?и эбиккин. Э-эн сааскар б-би?иги, э-эн сааскар…
– Оо, ол били??эттэн атаарсыа дуо? Биэс сыл у?ун, аналлаа?ын к?рс???э. Хата, утуйуо?у? эрэ, би?иги. О?олору у?угуннараары гынныгыт, – куукунаттан эдьиийэ тахсан кэлэр.
– Ээ? Ээ, чэ, утуйан-утуйан. Хата, били аспыт б?тэн хаалла дии. Туох эмэ баар дуо, сыччыы?
– Оо, дьэ, баарын баар да, сарсыарда т?б?? ыалдьаарай?
– Эс, ыалдьыбат. Т-то?о ыалдьыа?ай? Кут.
– Зверовка ээ, онту?. Тымныйдахха туттуллуо диэн ууран сытыарбытым. Булкуйдаххына сарсыарда т?б?? ыалдьаарай диэн этэбин.
– Ии, чыычаа?ыам! Кэм миигин харыстыы с-сылдьаахтыыгыан? Ч-ч-чэ, биир к-кырыылаах ыстакаанна к-кут. Ону и?эн у-утуйуом.
Хата Сэргэй б?г?н ?т?? санаата киирбит киэ?этэ эбит. Ол ыстакаанын кытта т??? у?уннук лэбэйэ олорбута биллибэт, утуйбут этэ.
Тохсунньу ортото бастакы куурустар сыра-хара б???н?н эксээмэ??э киирэллэр. Т??рт эксээмэни этэ??э туттардахтарына, бастакы семестри сабан, олунньу ортотун диэки каникулга барыахтаахтар. Долгутуулаах бастакы эксээмэннэр бу тирээн кэлэллэр.
Са?а Дьыл ?р?б?ллэригэр «собуоттанан» хаалбыт Сэргэй и?эн кэлэрэ, буоккалаах кэлэн, дьиэтигэр и?эрэ ?ксээн барда. Сарсыарда арбы-сарбы туран, балык миинин биитэр о?урсу кэнсиэрбэ уутун и?ээт, ?лэтигэр барар. К?н устата ч?л?гэр т??эн, киэ?э ама ки?и кэлэр эрээри, арыгы ылан кэлэр. Киэ?э аайы «Чэ, бу киэ?энэн б?т??м, б?тэ?игим эрэ», – диэн эрэннэрэр. Сарсы??ытыгар эмиэ арыгылаах кэлии, киэ?эни супту и?ии, т??н?н утуйан биэрбэккэ лэбэйии. Эдьиийэ хайдах тулуйаахтыыра буолла? Сима Сэргэй маннык и?эрин билбэт эбит. Саала?а утуйа сытан у?уктан кэллэ?инэ, куукуна уоттаах, Сэргэй тугу эрэ лэбэйэ, кими эрэ са?ара олороро и?иллэр. Ардыгар эдьиийиниин эти?эр, са?арсар дор?оонноруттан у?уктар, эдьиийин а?ынара с?рдээх. Айа?алыы сатаан, «бу мин олорорбун с?б?лээбэт буолла?а дуу» диэн санаталыыр. Кэлин киниттэн и?нэрэ, утуйа сатыыр уолга киирэн, лэбэйэрэ элбээтэ.
Биир к?н, дьиэтигэр олорон, кэниспиэгин арыйан, бэлэмнэнэ сатыыр да, уутун т?р?т хамматах, ?й?гэр туох да хатаныа суох. Аан туман ?гэннээбит. Уонча хаамыы та?ыгар ки?ини да к?р?р уустугурбут. Массыыналар ара?ас уоттарын холбоон, аатын эрэ сыылаллар, туормастыыр тыастара ки?и куйахатын тыытан, кыычыгырыыр. Сима хаамтар хааман, мантан оптуобус ???с тохтобулугар баар икки сыл олорбут интэринээтигэр тиийэр. Устудьуоннуо?уттан манна сылдьа илик эбит. Б?г?н да?аны манна кэлэр санаата суо?а, атахтара а?аллылар. Кэлбиччэ, киирэ сылдьыахха.
Интэринээккэ уларыйыы баара к?ст?бэт, барыта уруккутунан. Уол к?р?д??ргэ хаамыталыыр. Бу дии, кинилэр тапталлаах к?м?с ньээкэ уйалара. Арай билигин манна олор диэтиннэр? ?ч?гэй да буолуо эбит. Кырдьык, сэбиэдиссэйгэ киирэн, ыйытала?ан к?р?мнэ? Евгения Федоровна к?м?л????, быстах ханна эрэ кыбытыа дуо? Сима, бэл тиритэн кэлэр, ол эрээри, хорсунун киллэрэн, то?суйан, сэбиэдиссэйгэ киирэр, Евгения Федоровна уурайбыт, кини оннугар нууччалыы эрэ са?арар саа?ыра барбыт саха дьахтара кэлбит. Интэринээт иитээччитэ, устудьуон кэлбитин истэн, утары олоппоско олороругар, хайдах ??рэнэ сылдьарын кэпсииригэр к?рд?ст?.
Уол хайдах уопсай дьиэ?э ылыллыбакка эрэйдэммитин, ыалга, аймахтарыгар кыбыллан олорорун, ыала олус кыара?астарын (к?т??тэ арыгылыырын кэпсээбэтэ), ыал кинини ылан кэби?эн, бэйэлэрэ да эрэйдэммиттэрин кэпсиир. Т?м?гэр, манна, интэринээккэ, кинини быстах кэм?э олордор сатаныа дуо диэн ыйытта.
Ити кэм?э иитээччи Альбина Михайловна киирдэ.
– Ой, Сима! Какими судьбами? – кини к?рс????ттэн ??рэн, са?а аллайар.
– Иитиллээччи?, уопсай дьиэ?э ылыллыбакка, проблемаланан кэлэн олорор. Манна олорду? диэн к?рд???р. Ол хайдах сатаныай, интэринээт – сабыылаах тэрилтэ.