Дубянецкі

Неизвестно

Дарэчы, санаторыю ўжо сорак гадоў. Напісаны горы паперы, мільёны словаў пра “клопат партыі аб народзе, якая аддала замак яму”. А гэтыя недаклопаты на кожным кроку толькі абражаюць чалавечую годнасьць. Нічога няма! А тое, што ёсьць – ня вартае ні ўвагі, ні павагі. Толькі прымітыўныя людзі з мізэрнымі, у асноўным фізіялагічнымі запатрабаваньнямі, могуць быць задаволенымі гэтым пячорным камфортам…Гэтыя старонкі маіх нататак таксама сьведчаць пра савецкі лад жыцьця, пра эфектыўнасьць партыйных клопатаў…

25 ліпеня 1985 году. Гадавіна сьмерці Уладзіміра Караткевіча. Мастакоўскую выстаўку вырашана прымеркаваць да 55-годдзя з дня яго нараджэньня, ды і з мэтаю лепшай падрыхтоўкі.

Саюз пісьменьнікаў

і Натальля Сямёнаўна наладзілі ўскладаньне кветак на магілу нябожчыка. Ад Дому літаратара ў 17 гадзінаў адправіліся вялікі аўтобус і некалькі легкавых машынаў. На могілкі нас прыехала з паўсотні чалавек. Прыкладна столькі было ўжо там. Усе былі з кветкамі, ды якімі! Гэта ж час кветак! Ружы, гладыёлусы, гвазьдзікі і ўсякія іншыя казачныя расьліны. Я на Камароўцы купіў два букеты белых лілеяў, аб’яднаў іх у адзін вялікі прыгожы букет. Валодзя, дарэчы, любіў гэтыя кветкі, таму я і ўспомніў пра іх і сьпецыяльна шукаў менавіта іх.

Мабыць, варта ўспомніць удзельнікаў Валодзевай гадавіны, хоць некаторых: Алесь Адамовіч, Рыгор Барадулін, Аляксей Гардзіцкі, Уладзімір Адамчык, Валя Барадуліна, Уладзімір Дамашэвіч, Вячаслаў Адамчык, Янка Брыль, Васіль Зуёнак, Ніна Адамчык, Вінцук Вячорка, Яўген Кулік, Мікола Купава, Анікейчык, Гарбук, Сяргей Законьнікаў, Тацяна Кабржыцкая, Віктар Карамазаў, Адам Мальдзіс, Марыя Мальдзіс, Даніла Міцкевіч, Вячаслаў Рагойша, Барыс Сачанка, Браніслаў Спрынчан, Васіль Шаранговіч, Галіна Шаранговіч, Карлас Шэрман, Яўгенія Янішчыц, Язэп Янушкевіч.

Кажуць, што на могілках быў і Васіль Быкаў, але я ня бачыў яго там. Ніякага мітынгу на магіле не было. Некалькі чалавек выступіла на памінках у кафэ Дому літаратара: Васіль Зуёнак, Янка Брыль, Рыгор Барадулін, Васіль Шаранговіч, Сяргей Законьнікаў, Вячаслаў Адамчык – прыкладна тыя самыя, што і на саракавінах. Прапаноўвалі і мне выступіць, аднак я ўстрымаўся: мае думкі зусім не сугучныя пануючай супакоенасьці. Выступленьне з імі было б вельмі заўчасным.

Памінкі былі паводле новага правіла – безалкагольныя. Таму адчувалася нейкая скаванасьць, што нагадвала памінкі самыя жалобныя, якія наладжваюцца адразу пасьля пахаваньня нябожчыка. І прамовы замест таго, каб быць канструктыўнымі, як правіла, былі жалобна-ўспамінальнымі.

Дамоў я вяртаўся разам з Яўгенам Куліком і Міколам Купавам. Агледзелі “прыдзірліва” Траецкае прадмесьце на яго цяперашняй, рэстаўрацыйнай стадыі. Заадно абмеркавалі і некаторыя надзённыя пытаньні нашага жыцьця – названую Барадуліным на памінках кандыдатуру Анікейчыка на аўтара помніка Караткевічу, мітрапаліцкія габелены, увекавечаньне памяці Караткевіча і інш.

Пераначую дома і паеду назад у Нясьвіж. Гэта ж я ў самавольнай “адлучцы” з санаторыя. Уцёк сюды ўчора і вярнуся толькі заўтра. Гэта лічыцца парушэньнем рэжыму. Тут так заведзена: узяў пуцёўку – сядзі ўвесь тэрмін, незалежна ад таго, падабаецца тут табе ці не, карысна твайму здароўю ці не. Ад’ехаць куды-небудзь на адзін дзень – нельга. У выключна выключным выпадку – з пісьмовай згоды галоўнага ўрача па тваёй пісьмовай моцна абгрунтаванай заяве. Інакш пойдзе грозная адносіна на тваю працу: “Ставім вас да ведама, што ваш “х” парушаў наш рэжым так і так. Просім прыняць да яго адпаведныя меры і паведаміць нам. Інакш у ваш калектыў выдзяляцца пуцёўкі больш ня будуць, мы прымем да гэтага неабходныя меры праз вышэйшыя інстанцыі”.

Усё і ўсюды ў СССР трымаецца на прымусе, які называецца прынцыпам добраахвотнасьці, дэмакратычным цэнтралізмам, сацыялістычным парадкам, сьвядомай дысцыплінай і г. д.

27 ліпеня 1985 году. “Агафёненка з Ганцэвіч” – у такім вымаўленьні была некалі радыёперадача па “Голасе Амерыкі”. Пра гэта я сёньня даведаўся. А справа вось у чым.

Нейкага “ветэрана” Агафонава занесьлі нейкія вятры ў знаёмыя мне Ганцавічы

Брэсцкай вобласьці. Аднекуль, мабыць, з галоднае матухны Расеі, як можна меркаваць па ягоным прозьвішчы. Ветэран памёр, засталася ўдава з трыма сынамі. Ішоў час. Хлопцы расьлі. Расьлі даволі буйна – усюды толькі і можна было чуць: “Агафонавы! Агафонавы! Агафонавы!”. З рэзка негатыўнымі эмоцыямі, вядома.

Хлопцы вырасьлі. Па ўскоснай віне старэйшага загінула дзяўчына. Сярэдні скончыў, здаецца нейкі інстытут і яшчэ сябе, дзякаваць Богу, нічым ня выявіў. А вось малодшы быў прычынаю той заакіянскай перадачы.

Паколькі сын ветэрана ды яшчэ Агафонаў, а не які-небудзь наш Агацкі, ці Агатовіч, дык яго адбываць вайсковую тэрміновую службу паслалі не куды-небудзь, а ў Байканур. Хлопец меў нават доступ да касманаўтаў і нават замежных! Ну, гітлер’югенд дый годзе! Такі давер!..

Гэты давер да сябе малады Агафонаў выкарыстаў даволі арыгінальна – украў у індыйскага касманаўта, калі той круціўся ў космасе, яго спартыўны касьцюм. Украў і хуценька пераслаў поштаю ў свае “родныя” Ганцавічы. Хлопец зух, але і кадэбісты ня промах. Не пасьпела яшчэ пасылка прыйсьці, як у Ганцавічы назьязджалася нейкіх падазроных тыпаў. Пайшлі ў сям’ю “унтэркасманаўта”, пачалі распытваць у таго-сяго пра гэтага юнака, схадзілі на пошту. Сюды быў якраз дастаўлены ліст для маці Агафонава ад сына. Ліст ускрылі. Прачыталі “анонс” пра пасылку і просьбу не ўскрываць яе да яго вяртаньня з войска (а вярнуцца ён павінен быў праз некалькі месяцаў). Прычына нібыта ў тым, што гэтая пасылка ня цалкам яго, частку яе ён павінен аддаць. Па Ганцавічах папаўзьлі чуткі, што малады Агафонаў украў касьмічны скафандр, і цяпер вось кадэбэ СССР з ног зьбілася, шукаючы яго. Праз колькі дзён прыйшла тая пасылка. Яе ўскрывала “прадстаўнічая камісія”. Апрача “скафандра” было і яшчэ сёе-тое…

Хлопца судзілі ваенным трыбуналам. Прыпаялі аж восем гадоў турмы. Мож­на ўявіць, што гэта такое, ведаючы жахлівыя савецкія турмы! Кажуць, што асудзілі і таго другога Агафонавага хаўрусьніка…

29 ліпеня 1985 году. Так нечакана ўсплыла перада мною ганцавіцкая тэма і ўсё яшчэ цягнецца. Прытым цягнецца сваім “міжнародным” бокам. Як тыя Нью Васюкі праславіліся Ганцавічы – Ганцэвічы. І зноў праславіў іх “Голас Амерыкі”.

Недзе гадоў два таму гэтая радыёстанцыя перадавала, што ў “Ганцэвічах” Брэсцкай вобласьці быццам бы будуецца нейкая вялікая супрацьпаветраная абаронная сістэма і што накіраваная яна будзе супраць амерыканскіх “крылатых” ракетаў. Як вельмі часта бывае, пачуўшы такую “інфармацыю” ганцавіцкія ўсёведаючыя насельнікі выгунулі: “Ну вось і чарговая амерыканская “вутка” ганебна прагарэла: у нас нічога не будуецца!”

Аж не – будуецца. Нядаўна пачалі будуваць менавіта вайскоўцы. “Крылытае” ці “хвастатае” там нешта будзе – невядома. Але ж будзе. Ужо ёсьць і салдаты, а ў іх – афіцэры, а ў гэтых – генерал. Ужо нават генералава жонка пасьпела палюбіць гэты ціхі маленечкі гарадок з яго дзесяцьцю тысячамі насельніцтва.

Вельмі сур’ёзныя справы адбываюцца ў Ганцавічах. Першы сакратар райкаму партыі, здаецца, Вайцешын, ужо паплаціўся сваёю пасадаю за тое, што пайшоў насуперак ваенных… Шкада Ганцавічаў і такой іх персьпектывы – горада-могільніка…

30 ліпеня 1985 году. Мае менскія ўрачы раілі мне правесьці першы постінфарктны адпачынак у Аксакаўшчыне. Там няблага сапраўды. Тым ня менш я папрасіў пуцёўкі сабе і Марыі ў Нясьвіж. Нясьвіж мне раднейшы. І як колішні значны асяродак беларускае культуры і навукі, і сваім замкам, і асабліва сваім касьцёлам.

Такія пуцёўкі мне выдзелілі. І вось я ўжо сямнаццаты дзень у Нясьвіжы. Асабліва тут няма чаго аглядаць… Мачыха-гісторыя мала што тут пашкадавала. Але затое, што зьбераглося, можна агледзець, як кажуць, з усіх бакоў. Так і раблю.