Год беларуса: Вершы. Вершав. апавяданні. Публіцыстыка

Сівы-Сівіцкі Уладзіслаў Пятровіч

Пачатак творчай працы яго датуецца знаёмствам з дзяўчынай, што стала нашай маці, якой прысвяціў нямала вершаў на польскай мове. На беларускай мове пачаў пісаць з часу абуджэння народнага руху.

Да жаніцьбы з маёй маці працаваў на гаспадарцы, якую пакінуў яму яго бацька. Пасля ж жаніцьбы, калі стала прыбаўляцца сям’я, бацька вымушаны быў паклапаціцца аб дадатковым заробку ў маёнтку графа Тышкевіча. 3 1894 года працаваў аб’ездчыкам, а праз некалькі гадоў стаў выконваць функцыі ляснічага ў маёнтках Тышкевіча на Валожыншчыне. У 1917 годзе бацьку перавялі служыць у Ашмяны, дзе працаваў ляснічым у тышкевічаўскіх маёнтках Ашмяны і Сужаны. Калі ж па гадах і здароўі не змог працаваць на ранейшай пасадзе, то стаў служыць касірам і рабіў ім да 1934 года. У тым жа годзе вясною

пасяліўся ў Шашэльгішках на дзялцы, якую атрымаў за выслугу.

Мой бацька не быў чалавекам, аддадзеным толькі працы ў двары. Ён глыбока ўрос у беларускі народ, паходзіў з яго, разумеў яго і любіў. Размаўляў з людзьмі па-беларуску. Народныя звычаі, легенды, паданні найчасцей былі любімай тэмай размоў. Бацьку любілі, шанавалі ваколічныя сяляне, ганарыліся ім. Ён меў сувязь з усімі прылеснымі вёскамі. Заўсёды выступаў як блізкі чалавек, што адным раіў, другіх пераконваў, трэціх перасцерагаў. Вучыў, як лепш бараніцца ад бяды і гора.

У 1913 годзе выбухнуў пажар насупраць нашай хаты. Усе людзі выбеглі з царквы (было нейкае свята) і кінуліся ратаваць наш будынак, які ўжо зачынаў гарэць. Многа тады дамоў пагарэла, але наш, хоць з вялікай цяжкасцю, быў уратаваны. Бацька прымаў удзел у грамадскай працы. Арганізаваў пажарную службу, зборы пажарнікаў і іх вучэнне праводзіў сам. Меў уражлівую натуру. Не мог пагадзіцца з уціскам купцоў, таму арганізаваў некалькі суседзяў, і яны пад кіраўніцтвам бацькі бралі непасрэдна са склада некаторыя тавары і дзялілі іх паміж сабой без дадатковай аплаты. Адным з першых у той час бацька зразумеў значэнне кааператыўнай працы.

Бацька вельмі любіў коней. Дбаў пра іх выгляд і чысціню. Ён быў добрым хлебаробам і ўзорным гаспадаром. Запомніўся маёй сястры такі выпадак: аднойчы прынесла бацьку на поле сняданне; коні стаялі ў баразне, а бацька, абапёршыся на плуг, запісваў нешта ў сшытак. Незвычайна прыгожая прырода, асабліва самотны спеў жаваранка, натхнялі яго на пісанне вершаў. Гаспадарка ў бацькі была невялікая, і хоць служба забірала вельмі шмат часу, знаходзіў пару гадзін на працу ў полі, беручы нас у помач.

Сям’я наша была вялікая. Апрача бацькоў, нас васьмёра дзяцей (чатыры сыны і чатыры дачкі) і дзве бабулі. Усе дзеці закончылі сярэднюю школу, а старэйшы сын Станіслаў і малодшая дачка Крыстына атрымалі універсітэцкую адукацыю. Бацька ў адносінах да нас, дзяцей, быў добры, але патрабавальны. Прысвячаў нам крыху часу. На свята гуляў з намі ў мяч, расказваў казкі, чытаў нам творы свае і іншых паэтаў беларускіх.

Пісаў шмат. Натхняўся светам прыроды, рознымі сямейнымі здарэннямі, працоўнымі перажываннямі, успамінамі, вопытам знаёмых і менш знаёмых людзей. Ці ведаў бацька беларускіх паэтаў, ці сустракаўся і кантактаваў з імі — таго не знаю…

Мой бацька кепска адчуваў сябе, выехаўшы з Валожына, тое асяроддзе, у якім вымушаны быў жыць, не было яму па душы. Не меў там задушэўных сяброў, з якімі можна было б пагаманіць і пачытаць ім свае вершы. Апошнія гады ў жыцці бацькі былі цяжкія, бо ён вымушаны быў будавацца, але заўсёды быў у настроі і неаднойчы, калі мы прыязджалі на канікулы, сустракаў нас сваімі сімпатычнымі творамі. Пісаў амаль да апошніх дзён свайго жыцця.

Восенню занядужаў. Захварэў на запаленне лёгкіх. Памёр 30 верасня 1939 года. Пахавалі яго на сужанскіх могілках. На магіле паставілі вялікі дубовы крыж без надпісу…

На заканчэнне некалькі ўрыўкаў з вершаў бацькі, якія запомніліся:

Бо там смяюцца з нашай мовы Капялюшныя галовы… Нашы паны не так гуляюць. Яны не па-нашаму пяюць, Не нашу гутарку вядуць. Наш брат, калі распусціць ногі, Аж трэскі сыплюцца з падлогі Тупне нагой, як перуном, Аж пыл падымецца віхром…

18. XI.1967 г.

КАМЕНТАРЫІ

Творы

Старога Уласа асобным выданнем ніколі не выходзілі, друкаваліся толькі ў перыёдыцы і асобных зборніках. У дадзенае выданне ўвайшло лепшае са спадчыны пісьменніка. Творы падаюцца, як правіла, па апошніх прыжыццёвых публікацыях (калі яны друкаваліся, а не захаваліся ў рукапісах), у сучасным напісанні. Лексічныя і некаторыя фанетычныя асаблівасці мовы аўтара (дзе гэта выклікаецца патрабаваннямі вершаванага рытму і рыфмы) захоўваюцца. Датуюцца творы (калі няма прамых аўтарскіх указанняў) годам першапублікацыі.

Усе творы, згодна іх жанравых характарыстык, групуюцца ў трох раздзелах: «Вершы», «Вершаваныя апавяданні», «Публіцыстыка». Унутры раздзелаў храналогія напісання твораў не захоўваецца (за выключэннем «Публіцыстыкі»).

Асобныя вершы і вершаваныя апавяданні Старога Уласа друкуюцца з рукапісаў, што знаходзяцца ў прыватных зборах. Перапісваючы свае творы ў агульныя сшыткі, паэт звычайна іх нумараваў. У некаторых рукапісах нумарацыя адсутнічае. Як правіла, адсутнічаюць і даты напісання твораў.

У каментарыях да асобных твораў паказваюцца іх першыя і ўсё найбольш значныя наступныя публікацыі.

ВЕРШЫ

…Слоуца адно, а часам другое (с. 21). Упершыню — «Наша ніва», 1910, 8 ліпеня, з паметкай: Валожын. Пры жьшці аўтара друкаваўся таксама ў Беларускім календары «Нашае нівы» на 1913 год (Вільня, 1913, с. 95) і ў выдадзеным лацінскімі літарамі Беларускім календары на 1914 год (Вільня, 1914, с. 11). Уваходзіў у Анталогію беларускай паэзіі ў трох тамах, т. 1 (Мн., 1961, с. 558) і зборнік «Беларуская дакастрычніцкая паэзія» (Мн., 1967, с. 451).

Зімою (с. 22). Перадрукоўваецца з рукапісу (№ 413). Пад вершам паметка: Сужаны, 5.1.1922 г.

Сватаўство (с. 23). Упершыню — «Наша ніва», 1911, 10 лютага, з паметкай: Валожын, 2.2.1911 г. Пры жыцці аўтара друкаваўся ў «Беларускім дэкламатары» (Мн., 1924, с. 300), «Хрэстаматыі новай беларускай літаратуры (ад 1905 году)», укладзенай I. Дварчанінам (Вільня, 1927, с. 234) і ў зборніку «Дэкламатар, IV» (Мн., 1928, с. 354–355). Перадрукоўваўся ў Анталогіі беларускай паэзіі ў трох тамах, т. 1 (с. 558–559) і «Беларускай дакастрычніцкай паэзіі» (с. 452–453).

На вяселле сваяку (с. 25). Перадрукоўваецца з рукапісу (№ 854). Не датаваны.

Цярплівы нябожчык (с. 27). Упершыню — «Новае жыццё» (Вільня), 1923, 30 мая, з паметкай: мяст. Сужаны.

Абяцадла (с. 29) Упершыню — «Крыніца» (Вільня), 1924, 15 сакавіка. Абяцадла (польск.) — азбука, алфавіт. У гэтым мнеманічным вершы, лёгкім для запамінання і адрасаваным перш за ўсё дзецям, кожны радок пачынаецца з чарговай літары лацінскага алфавіта: А, В, С і г. д. Дзякуючы мнеманічным уласцівасцям вершаванай мовы ў памяці чытача заставаліся ўсе літары алфавіта ў іх належнай паслядоўнасці. Лацінскі алфавіт, побач з кірыліцай, даволі шырока выкарыстоўваўся ў беларускім пісьменстве на тэрыторыі былой Заходняй Беларусі. Гэта і прадвызначыла з’яўленне верша Старога Уласа.

Вясна (с. 30). Упершыню — «Наша ніва», 1911, 21 красавіка, з паметкай: Валожын.

Сонейка прыгрэла (с. 32). Упершыню без назвы — «Наша ніва», 1909, 28 мая. Перадрукоўваўся ў «Беларускай дакастрычніцкай паэзіі» (с. 450).

3 кутка праўды (с. 33). Упершыню — «Наша ніва», 1909, 4 чэрвеня, з паметкай: Валожын. Друкаваўся пры жыцці аўтара ў Беларускім календары «Нашае нівы» на 1912 год (Вільня, 1912, с. 93).