Хрыстос прызямліўся ў Гародні. Евангелле ад Іуды
Шрифт:
— Клірык, — сказаў з пагрозаю кардынал. — Ерась чаўпеш параўнаннем тым. Даўно спадзяваўся на вогнішча?
Альбін толькі крэкнуў:
— Ці да вогнішча зараз? Вось прыйдзе той, хто набліжаецца да горада, і дашле на яго перш за ўсё вас, а пасля, за кампанію, і мяне. Хто ведае, ці не будзе праўды ў гэтым ягоным учынку.
Лотр бачыў: людзі стаяць вакол яго сценкай. З ерэтыком нічога нельга было зрабіць — будзе бунт, будзе горш. Ён ужо шкадаваў, што ўлез у дыспут, але і пакінуць поле за падбухторшчыкам, хай сабе міжвольным, было нельга. Даводзілася спрачацца.
— Якая ж праўда ў знішчэнні сыноў веры? — амаль ласкава сказаў ён.
— Сыноў веры? — ціха спытаў францысканец. —
— Змяніліся часы, фратэр.
— Ты хочаш сказаць, што богачалавек, крычучы не аб судзе, а аб справядлівасці, крычаў так проста таму, што не меў сілы? І што, як толькі прыходзіць сіла, трэба не крычаць аб справядлівасці, а душыць яе?
Лотр сумеўся:
— Зусім не так, але зусім адна справа хрысціянін часоў Нерона і зусім другая — нашых часоў. Першы бараніў, другі — усталёўвае.
— Што ўсталёўвае? — наіўна спытаў фра Альбін. — Тое, аб чым казаў Бог?
— Але.
— Бог казаў аб сціпласці і беднасці — мы рабуем царкоўную і мірскую маёмасць, рабуем працу простых. Бог не ведаў плоцкай любві, хаця яго ўсе любілі — нас не любіць ніхто, але мы кладзём распусніц на ложак свой і сілком цягнем на яго сумленных дзяўчат і замужніх кабет. Ён нагадаваў народ — у нас галодныя здыхаюць ля дзвярэй, у апошнюю хвіліну сваю чуючы гукі папойкі. Бог аддаў кроў сваю — мы гандлюем прычасцю… Брудныя сласталюбцы, сыны блудзілішча, люцыпары — вось хто мы!
Ён змоўк на хвіліну.
— То, значыць, гэта ўсталёўвае судом і каразнамі сучасны хрысціянін? Як мы станем перад абліччам Бога? П'яныя, брудныя, з кісцянём у руцэ і нарабаваным золатам у торбе, з шлюхамі, з мёртвымі немаўлятамі на дне царкоўных ставоў. Думаеце, яны не пакажуць пальчыкамі на сваіх бацькоў і адначасова катаў?! І як Бог разбярэцца ў вашым сваяцтве, калі вы самі ў ім не разбіраецеся, паскуднікі, бо спіцё з маткамі сваімі, цёткамі, сёстрамі, дочкамі ад іх, сваімі і братневымі, і з дочкамі гэтых дачок ад сябе і ад іншых, так што ўрэшце сам сатана не разабраўся б, хто там каму ў якім сваяцтве сваяк, і самі вы ўрэшце робіцеся бацькамі сабе самому і сынамі саміх сябе. Мы жылі і раскашавалі, ведаючы, што такое цвярозая крытычная думка, а стаўшы сынамі догмы, разам з вамі ператварыліся ў быдла, бо яшчэ святы Геронім казаў: нідзе не знайсці гэткага быдла, фарысеяў, атрутнікаў простых, як сярод служак веры і ўладароў. І гэта праўда, бо падчас імшы качаецеся п'яныя на прыступках алтара і ўзводзіце ў святых самадаек, пэўна, каб праведнікам у раі было трохі весялей.
Вочы брата Альбіна ліхаманкава, светаносна блішчэлі, рот дрыжэў ад гневу, ссунутыя бровы трапяталі.
— Будзьце вы праклятыя, хлусы! Здохніце ад паганых хвароб, як здыхаеце, гніль! Вы, зводнікі чыстых! Вы, каты сумленных! Манастыры вашы — пітомнікі садамітаў і могілкі неахрышчаных душ. Праклён вам, начныя грамілы, вечныя скажальнікі ісціны, каты чалавека! Ідзіце да такой матары… ды не, жанчыны не імуць граху, калі ў свеце існуеце вы, ідзіце да д'ябла, мярзотнікі! Дармаеды, паразіты, Садом і Гамора, рабаўнікі, забойцы, садаміты, зладзеі. Спапялі вас гнеў Божы і чалавечы!
Брат Альбін страціў сябе, але не думку. Думка кіпела, хвастала, забівала, джаліла, паліла.
— І гэта свяшчэннаслужыцель, — сказаў Лотр. — Лаецца, як п'яны наёмнік!
— Я ў карчме, таму і лаюся, —
Лотр не стрымаўся:
— Чулі? Ён гаворыць аб іншых цвердзях. Нездарма ён успамінаў Вяргілія [110] . Вяргілія, якога асудзіў папа Захарый. Таго, пра якога папа пісаў, што ён сцвярджае, нібы ёсць іншыя сонцы, акрамя нашых, і якога за гэта трэба аддаць усім пакутам, якія прыдуманы людзьмі, а пасля кінуць у самае чорнае сутарэнне. Ты гэтага хочаш, мніх?!
— Закрэсліце землі, якія адкрыў Калумб, — саркастычна адказаў брат Альбін. — А гэты вось цяжкі залаты ланцуг, які каштуе трох вёсак і зроблены з золата, прывезенага адтуль, кіньце ў балота.
110
Вяргілій Шатландскі (VІІІ ст.) — вучоны, які сцвярджаў, што зямля — шар, а сусвет мае мноства населеных светаў.
Лотр трохі збянтэжыўся:
— Што да чаго?
— Гэта золата адтуль? Светлае, мяккае? Выкіньце ланцуг, кажу вам!
— Чаму?!
— Яго не існуе, як не існуе тых земляў! Значыцца, гэта падарунак д'ябла, рука ягоная.
— Што да чаго, пытаю я цябе?!
Брат Альбін Крыштофіч адступіў:
— Папа Захарый заклікаў катаваць і забіць Вяргілія за тое, што той, — голас францысканца грымеў і чаканіў словы, — меў нахабства сцвярджаць, быццам на зямлі існуюць невядомыя краіны і людзі, а ў сусвеце — месяцы і сонцы, падобныя нашым. І вось ты паўзверх крыжа носіш ланцуг, падараваны д'яблам, ланцуг з зямлі, якой не было і не можа быць. Таму што ўсё гэта патрызнілася Калумбу, таму што не можа мараход ведаць больш за папу, бачыць тое, чаго няма, мець рацыю там, дзе не мае рацыі намеснік Бога, ды яшчэ прывозіць адтуль неіснуючыя рэчы… Скінь свой ланцуг. Сатана!
Лотр хіснуўся. Вочы адусюль глядзелі на яго. Страшныя вочы. Упершыню ён бачыў вочы, якія глядзелі наскрозь. І твары былі незвычайныя. Такія ён бачыў у гэтых, што ўбаку, і яшчэ… аднойчы… а мо і неаднойчы… у таго, які падыходзіў да муроў. І, зрэшты, ён хрыпата сказаў:
— Гэтыя веды — яны не ад Бога, мніх. Трэба быць сціплейшым і ў ведах. Блажэнны простыя духам…
— Брэшаш, — са страшнаю ўсмешкай сказаў Крыштофіч. — У нас зараз блажэнны начныя грамілы, гандляры жаночым гонарам, ханжы, забойцы, атрутнікі чыстых, п'яныя каты, зацямніцелі, душыцелі праўды. Блажэнны прадажныя… Ведаю, кожнае маё слова — нож мне ў спіну з-за рога, як то ў вашым звычаі, як то не раз і не два бывала. Але мой чалавечы жах не прымусіць мяне маўчаць, бо я чалавек, бо гнеў мой мацнейшы за боязь.
Ён панізіў голас, але чулі яго ўсе:
— Калі я памру ў цвеце год, калі мяне заб'юць ворагі, схізматы, рабаўнікі або п'яныя, калі конь перакуліць мяне на вуліцы або чарапіца ўпадзе на мяне з даху — ведайце, людзі, гэта іхняя рука, іхнія кіпцюры. Гэта яны забілі мяне, баючыся праўды. Калі спіхнуць смерць маю на татар, ведайце, гэта яны.
— Ведаем, — голасна сказаў нехта. — Мы любім цябе, брат. Мы будзем ведаць. Хай насмеляцца.
— І ведайце, нават пасля смерці выклічу я іх на Божы суд. Не пазней чым праз месяц памруць і яны.