Хрыстос прызямліўся ў Гародні. Евангелле ад Іуды
Шрифт:
Сівавусы падумаў. Пасля сказаў нешта хлопцам. Некалькі чалавек падышлі і ўзнялі воз на плечы.
— Вышэй! — гарлала гара. — Усе хочуць бачыць!
Тады пад воз пачалі падстаўляць дзіды, асцярожна ўздымаць яго. Урэшце пяцьдзесят капейшчыкаў узнялі яго на вастрыях дзід высока над галовамі, разам з чалавекам, які стаяў на ім.
Агні не гасілі. Трэба было, каб войска чужое пазней спахапілася. Паўсюль скакаў агонь.
— Паспрабуйце ўпусціць, лабідуды! — крычаў нехта.
— Падаць тады дужа высока будзе, — сказаў Братчык.
— А гэта заўсёды так, калі без розуму высока
Стала ціха.
— Ну вось, хлопцы. Заўтра біцца. Сябе літаваць не буду. Калі хто думае, што плоць мая вытрымае ўдар дзіды — страшэнна той памыляецца. Думаў я, што не трэба мне лезці ў самую саладуху, што пастаў ваяводам хоць бы й лепшага ў… нашым свеце, дык тое самае будзе. Аж бачу, не. Павінен быць хаця маленькі агеньчык, на які глядзелі б дзеці. Зменіцца калісьці цвердзь, зменяцца і людзі. Добра было б, каб і мы і яны не казалі: «Наша ўзяла… і рыла ў крыві». Разумееце, вы людзі. Яшчэ і яшчэ раз кажу: вы — людзі. Не трэба нам забываць: мы — людзі. Вось сякуць камусьці за праўду галаву. Калі не можаш памагчы — не схіляй сваёй галавы ніжэй за ягоную плаху. Сорамна! Нічога ўжо няма ў наш век ніжэй за плаху. І нічога няма вышэй, калі зразумець. Таму і ўсталі. На тым стаім.
Зноў уразілі яго абліччы ўнізе. Не маскі, не сцёртыя праявы — твары, аблічча. І вочы з нязвыклым ім самім выразам, прыўкрасней за якіх не было нічога на свеце.
— Не люблю слоў халодных, як вяршыня ў снезе. Але як мы на вяршыні гары — хай будзе й казань нагорная. Калі ўжо так крычалі аб непатрэбным.
Ён узняў у паветра баявую сякеру — гізаўру.
— Блажэнны вялікія і добрыя духам, якія б малыя яны ні былі.
Агонь скакаў па лязе.
— Блажэнны тыя, што плачуць па сваёй зямлі, няма ім суцяшэння… Блажэнны тыя, хто ахвяруе людзям кроў сваю і свой гнеў, таму што на рахманых ездзяць.
Медзяныя ці бронзавыя ад агню твары, шуганне зыркіх языкоў і лес дзід. І ў паветры — чалавек з узнесенай гізаўрай.
— Блажэнны міратворцы, калі не прыніжаны чалавек… Блажэнны выгнанцы за праўду… Блажэнны, калі выходзіце са зброяй за просты, бедны люд і падаеце… Таму што тады вы — соль зямлі і святло свету. Любіце і мірыцеся. Але і ненавідзьце тых, хто замахваецца на вас і вашу любоў. Мячом, занесеным над моцнымі, над хцівымі, над забойцамі праўды, дайце ўсім простым мір. І як спытаюць, нашто прыйшлі, адкажыце: адпусціць змучаных на свабоду, рабоў — з ланцугоў, бедных — з халуп, мудрых — з турмаў, гордых — з ярма.
Ён гаварыў няголасна. Але чулі ўсе. Перадсвітанкавы змрок пачынаў радзець. Святлела на ўсходзе. Ляцелі з абозу свежыя, рэзкія галасы пеўняў.
— А цяпер хадзем, — сказаў ён. — Ідзіце як мага цішэй.
У гэты момант ён убачыў, як вочы людзей нібы цьмянеюць, глядзяць некуды з прадчуваннем нядобрага. Пасля пачуў хрыпатае, гартаннае карканне.
Ад пушчы цягнулася на кармленне велізарная, як вокам акінуць, чарада крумкачоў. Якраз над табарам. Густая, зменлівая чорная сець.
— Чуюць, — сказаў нехта. — Нас чуюць. Кепска.
Яму не хацелася, каб згасла тое, вышэйшае, прыўкрасней за якое не было на зямлі, тое, што ён бачыў у гэтых вачах. Каб згасла ад глупства,
І таму ён узняў гізаўру і загарлаў, сам адчуваючы, як раздзімаецца ад крыку шыя:
— Птушкі! Збірайцеся на вялікую вячэру Божую! Каб пажэрці трупы цароў, трупы моцных, трупы тысячаначальнікаў, трупы коней і тых, што сядзяць на іх.
Адказам быў крык. Дрыжэла ў паветры зброя, рухаліся мускулы на голых грудзях, узляталі магеркі з ільняных, чорных, залатых галоў. Узносіліся ў паветра авальныя шчыты.
Пасля ўсё сціхнула. Пачуўся шолах травы пад тысячамі асцярожных ног.
Раздзел XLІ. «Вось мой народ, як ільвіца, ўстае…»
Уздайце ёй так, як і яна ўздала вам, і ўдвая ўздайце ёй па справах яе… Колькі славілася яна і раскашавала, столькі ўздайце ёй пакут і гарот. Бо яна кажа ў сэрцы сваім: сяджу царыцаю, я не ўдава і не ўбачу гароты… І ўсплачуць, і ўзрыдаюць аб ёй цары зямныя, што распуснічалі і раскашавалі з ёю, калі ўбачаць дым ад пажару яе.
Шырокае, трохі спадзістае поле канчалася лагчынай і пасля зноў трохі ўзвышалася. На гэтым узвышшы цьмяна блішчэлі, чырванелі, залаціліся рознакаляровыя мазкі. Стаялі коні, закутыя ў жалеза, і сядзелі на іх такія самыя, жалезныя, коннікі. Абвісала барва, золата і бель сцягоў. Коннікаў было многа, да жудасці многа. Трохкутныя і авальныя сталёвыя шчыты, султаны, дзіды, залатыя — а болей варанёныя — латы.
Наперадзе ўсіх узвышаўся Карніла, падобны на помнік самому сабе.
Лагчына перад імі была глыбока-зялёная — аж сіняя — пасля нядаўніх дажджоў. Нават босаму хлапчуку было добра вядома, як прыемна спружыніць на такіх месцах пад пяткай зямля. Але гэтыя ніколі не хадзілі босыя. Карніла спадзяваўся, што мужыкі не насмеляцца палезці на конны, жалезны строй: убачаць і адступяць.
Іншая гурма, расцягнутая на мілю, калі не больш, стаяла вышэй, за лагчынай, на полі. Белая палатніна, турынай скуры шчыты, доўбні, бусакі, прашчы. Карніла не ведаў, што яны рыхтуюцца нападаць. А нават каб і ведаў, не паверыў бы.
Ад гэтай гурмы аддзяліліся і пачалі спускацца па схіле Тадэй і Іуда. Крычалі нешта. Панскае войска змоўкнула, і тады Карніла зразумеў: ярыльшчыкі.
— Гэй, касаротыя! — гарлаў Лявей. — Гэй, гародзенцы-гракі! Смала чарнамазая! Азадак шылам! Святога Айца на кныра змянялі!
Абразы былі агульнавядомыя і таму страшныя. Ланцуг абаронцаў выбухнуў ярасцю.
— Хамы! — наліўшыся крывёю, крычалі з яго. — Мужыкі! Галовы лубяныя!
— Паны! На саломе спіцё — зубамі ішчацеся!
І тут страшны, нетутэйшы лямант абарваў пералай.
— Басякі! — крычаў Раввуні. — Каб вы, як свінні, толькі мёртвыя на неба глядзелі, каб вы, як свяцільня, кожную раніцу згасалі, каб вы пустыя заўжды былі, як вашыя вацкі, як сабачая міска ў дрэннага гаспадара, у сабакі гэтай, Жыкгімонта!!!