Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I
Шрифт:
Алеся як сціснула нешта за горла. Ён кінуў вачыма на Раўбіча і ўбачыў, што ў таго апушчаны свінцова-цяжкія павекі.
– Назва? – спытаў Раўбіч адрывіста.
– “Курганная шыпшына”, – адказаў бацька. – Бадай, ці не надта змрочна для такога дня. Але Вежа настойваў.
– Правільна зрабіў Вежа, – пасля паўзы сказаў Раўбіч.
Труба змоўкла.
Госці стаялі трошкі адурэлыя ад нечаканага пачатку. I ў гэтай цішыні бацька выступіў амаль на сярэдзіну залы.
– Шаноўныя панове. Шаноўныя гаспадыні і гаспадары. Сённяшні дзень – першы дзень юнацтва майго сына. Музыка, якой вы так былі здзіўлены, была напісана
Бацька быў бадай непрыемны Алесю ў гэтую хвіліну. Алесь зірнуў на Раўбіча, сустрэў яго позірк і зразумеў, што той адчувае тое ж самае.
– Сёння свята дзяцей, – казаў далей бацька. – I таму першы танец належыць дзецям... Дзеці, станьце ў пары... Алесь, выберы даму для першай пары.
Невядома, як гэта выйшла, Алесь яшчэ за хвіліну зусім не хацеў гэтага, – але ён стаяў ля Майкі і працягнуў гэтай агіднай зласлівіцы сваю руку... За ім, другой парай, стаялі Франс з Ядвігай, потым – Мсціслаў з нейкай дзяўчынкай, яшчэ і яшчэ пары.
Радасна грымнуў аркестр на хорах, і пацяклі павольныя гукі паланеза.
I тады Алесь, адчуваючы ўласны спрыт і лёгкую сілу, якая раптам наліла ўсё цела, паважна, на пальчыках, пайшоў, павёў даму да дзвярэй y малую залу, якія, зусім па-чарадзейску, самі адчыніліся ў другім канцы вялікай залы.
...Увесь вечар яна была зменлівая, як красавіцкі вільготны вецер – за кожным кутам хаты дастане. Магла сама шукаць яго вачыма і магла не звяртаць увагі на тое, што ён шукае яе. Магла завесці з Мсціславам размову аб тым, якія смешныя інтанацыі ў мове мужыкоў і як яны дзіўна, нязграбна рухаюцца. I хаця гэта было несправядліва, Мсціслаў пакутліва чырванеў за сябра і яшчэ за сябе, бо яна з ім загаварыла, a яму гэта было прыемна.
Алесь з кожным танцам падыходзіў да яе і адразу бачыў, як мяняецца яе капрызны тварык, робіцца пакорлівы і амаль бязвольны: апушчаныя доўгія вейкі, крыху ўсмешлівы рот. Яна ішла з ім y танцы менавіта так, як хацеў ён, a y перапынках зноў расплюшчвала вочы і казала:
– Шкада, што ў дзяцей няма бальных запісных кніжак... О, каб былі!.. На гэты баль y ёй стаялі б дваццаць прозвішчаў – кожны запісваў бы сваё... I я танцавала б увесь вечар з рознымі.
I ён зноў злаваўся: аднойчы нават пайшоў скакаць мазурку з маленькай Ядзенькай Клейнай. Заўважыў, як ахвотна яна падала яму ручку, як уздыхнула з радасці, што ён падышоў, аж заззялі яе лялечныя, вялікія вочы.
...А потым быў перапынак, калі разносілі марожанае. I тут Ядзенькай заняўся Франс. Сам прынёс ёй вазачку, сам стаяў ля яе, сам потым павёў да дзвярэй на тэрасу.
Тут і падышла да хлопца Майка. Хлопец пайшоў са злосці на веранду і стаяў там, гледзячы на рознакаляровыя кітайскія ліхтарыкі, якія прыгожа беглі ў цемру алей. A яна адшукала там яго, стала побач, хутаючы плечы ў белую мантылью.
– Сумна, калі няма танцаў, – сказала яна. – Я танцавала б тры дні... A вы?
Ён памаўчаў, a потым усміхнуўся:
– Я таксама. Мне падабаецца, як вы танцуеце...
– Праўда? – загарэлася яна. – Ядзенька ж лепей?
– I гэта так... Але мне падабаецца, як танцуеце вы.
Размова ішла па-французску, і яму часам даводзілася шукаць словы. Таму ён наўмысна гаварыў запаволена, з паўзамі.
– Давайце ўцячом адсюль на некалькі хвілін, – сказала яна. – Пойдзем y парк. Тут горача...
У
Каганцы таксама скончыліся, зусім непадалёку ад стаўка, над якім схіліліся вербы.
I тут іх агарнула ноч з ціхім шалёсканнем маленькіх хваль на вадзе.
Над стаўком перакочваўся ў хмарках бледны месяц. Некаторы час дзеці стаялі моўчкі, гледзячы на месячную дарожку, яркую ля другога берага і зусім цьмяную ля іхніх ног.
– Вы ўвесь час так маўчыцё? – спытала яна.
Яна не разумела, што ў ціхі час людзі павінны маўчаць, што мова ў такую часіну не гучыць. Непадрыхтаваны, ён шукаў слоў, якія павінны былі легчы на ноты цішыні. Але новыя ўражанні ў яго былі яшчэ кароткія і мізэрныя, ён міжволі звярнуўся да старых, больш моцных.
– Рыба любіць цёмныя ночы, – сказаў ён. – Але ўсё адно ў такую ноч яе лавіць прыгажэй. Дзеці апранаюць цёплае... рыззё і ідуць з... таптухай. – Дзіўна гучала ў французскім сказе слова “таптуха”. – Падстаўляюць яе пад вадзяныя хмызы, топчуць... I рыба ў сетцы ўся блішчыць, як блакітны жар. Пераліваецца, скача... A месяц плыве...
Ён асекся, заўважыўшы, як грэбліва апусціўся куточак яе рота.
– Я гэтых забаў не разумею, – быццам назнарок, быццам жадаючы падражніць, сказала яна. – “Таптуха”, “рыззё”... Мілагучныя словы, нічога не скажаш.
Тут раззлаваўся і ён:
– A ў чым жа яшчэ па рыбу лазіць... У гэтай маёй маскараднай чузе?.. У вашай мантыльі? Смеху варта...
– Чым гэта вам не спадабалася мая мантылья? – іранічна, зусім як дарослая, спытала яна.
– A тым, што няма чаго выпінацца. A тым, што гэтыя словы аніяк не горшыя за вашы, – ён сыпаў гэта па-мужыцку, быццам праз бур’ян лез без дарогі. – A тым, што сорам удаваць з сябе дарослую і смяяцца з людзей, якіх не ведаеш.
– Я і не хачу ведаць, – нейкім асаблівым, вельмі агідным тонам сказала яна. – Вядома, y вас была дагэтуль зусім асобная кампанія. La compagnie exception-nelle [37] .
37
Адборнае кола (франц.).
Яна асабліва падкрэсліла гэтыя словы:
– La compagnie ex-cept'ee з “тап-ту-хай”.
У гэты момант яна здалася яму такой дурніцай, што ён зарагатаў. Гэта, здавалася, збянтэжыла яе. Ужо значна менш упэўнена, але ўсё яшчэ з гонарам яна сказала:
– Je n’aime pas le gros rire [38] .
– Я таксама не люблю, – зусім спакойна і зноў па-французску сказаў ён і дадаў: – Я думаю, нам лепей за ўсё вярнуцца.
– Мне не хочацца, – паціснула плячыма яна.
38
Я не люблю грубага смеху (франц.).