Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I
Шрифт:
...Білі грымоты. А за мурамі ішла бітва. І Людамір, якога ён яшчэ не бачыў, але ведаў, што ён харошы, часова адступіў. А потым было іхняе патаемнае спатканне. А потым звіваўся, як чарвяк, расказваючы аб здрадзе, і шыпеў, як змей, перад магілёўскім князем агідны дружыннік Шчур.
У цёмнай зале нечакана звонка, перарывіста ад крыўды і абурэння, выбухнуў дзіцячы голас:
Як жа табе не сорамна?! Дрэнны ты! Злы чалавек!
Акцёры страпянуліся.
І тут... Яна забылася і глянула на яго. Князь
– Яна паглядзела на мяне, – шэптам сказаў Алесь. – Паглядзе-ела.
Крык Алеся, здавалася, прымусіў яе граць яшчэ лепей. У рысах аблічча быў смяротны боль. А голас зрываўся, нясцерпна сціскала сэрца.
О рабства страшнае! О лёс мой люты!
Гарчэй за смерць кайданныя пакуты!
Згасай, згасай у клетцы залатой
Нікому непатрэбнай сіратой.
Кайданы рабства на руках, як змеі,
А за мурамі цёплы ветрык вее.
А за мурамі свет! Сады! Палі!
Голас яе ўпаў, і тут стары князь адчуў, як затрэслася ад рыданняў цельца побач з ім.
– Хлопчык мой!.. Гэта ж выдумка! Хочаш яна прыйдзе і суцешыць цябе?
– Не! Не! – і невядома было, ці ён не хоча, каб яго суцяшалі, ці проста не верыць, што гэта выдумка.
Высакародны Людамір, даведаўшыся аб пакутах каханай, з'явіўся ў горад, пакінуўшы флот, каб вызваліць яе або падзяліць яе лёс. Абаіх разрывалі страсці: любоў да радзімы і каханне.
Закаханыя стаялі на кастрах з бярвенняў, якія вось-вось павінны былі запалаць.
О любы мой, прыйшла гадзіна скону!
Зыркія языкі полымя ахапілі яе. А над полымем ззялі яе вочы.
...Дзед сам занёс яго ў пакой побач са сваім, сам, разам з Глебавічнай, распрануў яго.
Алесь ляжаў, бяссонна гледзячы на агеньчык начніка. Спаць ён не мог. Што ж рабіць потым?.. Як жыць без гэтага? Ён скончыць памагаць дзеду і стане непатрэбны яму. І тады зноў... бачыць яго раз на год, як бацькі.
Праз якую гадзіну ён пачуў у калідоры голас дзеда, які канчаў настаўляць кухара:
– Вэндзіць фазана будзеш як заўсёды, на драўляным пілавінні з цукрам. І каб тушкі не дакраналіся адна да адной! А індыка, перш чым рэзаць, напаі п'яным – за паўгадзіны ўлі ў рот лыжку гарэлкі: мяса будзе смачнейшае...
Дзверы ў спальню адчыніліся. Дзед зайшоў і сеў каля ложка.
– Не спіш? – спытаў ён.
– Не-а.
– Усё мучышся?
Дзед маўчаў, і цень ад яго галавы схіляўся ўсё ніжэй.
– Хочаш астацца са мной?..
– А бацькі?
– Ну, прыязджаць, калі захочаш...
– Хачу.
– Ну вось. А я стаў лянівы на дабро... Усё думаеш: можа, другім разам. А гэтага нельга!.. За гадзіну я абдумаў. На ўсіх актораў
– І яна можа?..
–Тут сказана: хоча – няхай ідзе. Хоча – няхай астаецца ў маім тэатры, грае ўжо як вольная.
Алесь прыўстаў і схапіў дзедавы рукі.
– А цяпер ідзі, занясі сам...
...Ён ляцеў начным калідорам – аж рэха лунала. Кінуўся ў дзверы і пабег пераходам над аркай. Загрукаталі вінтавыя сходы на антрэсолі.
...Ён нечакана ціха пастукаў у дзверы...
Дзверы адчыніліся, і ён убачыў жаночую постаць у доўгім начным халаце, валасы, сабраныя стужкай, і вочы.
У гэтых вачах і цяпер жыў сум, але яны трошкі пацяплелі.
– Заходзьце, – сказала яна.
...Просценькі туалетны столік, дзве свечкі на ім. Разгорнутая кніга на крэсле.
– Сядайце.
Усё было звычайнае. І ўсё ж за гэтым пакоем ён бачыў вязніцу і полымя вогнішча.
Пачырванеўшы, працягнуў ёй скрутак паперы.
– Што гэта?
– Прачытайце. І не бойцеся турмы. Я вас абараню.
Яна з усмешкай паглядзела на яго, такога наіўнага ў сваёй веры. Што мог зрабіць ён?
Пасля разгарнула скрутак і з той самай памяркоўнай усмешкай пачала чытаць.
Усмешка знікла.
Страшна бледная, яна глядзела на яго.
– Стары пан піша, што ён вызваляе мяне па вашаму жаданню.
– Калі ён піша так – значыць, ён добры да мяне.
І тут ён убачыў яе вочы. Што гэта было, ён не ведаў, але гэта былі зусім другія вочы, не тыя, што вось толькі, не тыя, што на сцэне.
Маўчанне панавала ў пакоі. А за паўкруглым акном ляжала глыбокая ноч.
– Дзякую вам, – сказала яна. – Я гэтага ніколі не забуду. Ніколі не забуду.
Гэта было непатрэбна. І ён, адчуваючы, што слёзы вось-вось зноў пырснуць з вачэй ад захаплення і шкадобы, павярнуўся і кінуўся з пакоя.
XVII
Раніцай сонца прабівалася праз плюшч на вялізную верхнюю тэрасу, што з фасаднага боку. У вальерах сварыліся і шалёна крычалі папугаі.
Дзед сядзеў у крэсле. Перад ім дымела філіжанка шакаладу і стаяла бутэлька белага віна. Убаку сядзела за каклюшкамі Глебавічна.
А перад Алесем акрамя шакаладу ляжалі лісты жоўтай слановай паперы, стаяла ў чарніліцы кітайская туш. Дзед у гэтых адносінах быў вялікі сноб, – пісаць, дык пісаць так, каб была асалода: ільсняным чорным па гладкім жаўтаватым, тады пішацца нешта талковае. “Сучасныя пісакі таму і пішуць абы-як, без стылю, што перад імі каравая папера і чорт ведае якія пер’і: скрабуць ды рыпяць”.