Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

– “Не прэпятствуйце дзецям прыходзіць да мяне”, – спяваў мярцвяк.

І, працягваючы чашу, узглашаў:

– Пійце ад нея ўсі.

– “Відзехом святло сапраўднае, – спявалі галасы, – прыяхом духа нябеснага... То бо нас уратавала ёсць”.

Пан Юры не ішоў, а ляцеў да дзвярэй. І тут дарогу яму перагарадзілі ўзброеныя загонавыя.

– Швагер, – сказаў Кроер. – Траюрадны швагер, куды ж ты? Паслухай мяне.

Загорскі спыніўся.

– Прабачце, панове, за жарт, – сказаў Кроер. – Іначай ніхто не прыехаў бы.

– І правільна, – сказаў Біскуповіч. –

Бо ў гэтым доме ад кожнай п’янкі хто-небудзь ды памрэ.

– Забудзем спрэчкі, – казаў далей Кроер. – Мне абрыдла аднаму. Забудзем спрэчкі хаця на некалькі дзён. Я нічога не шкадую. А ты куды, швагер?

У пана Юрыя дрыжалі ноздры. Ён зрабіў крок да дзвярэй – загонавыя самкнуліся. Загорскі, Алесь і Біскуповіч паклалі рукі на эфесы кордаў.

Кроер абводзіў усё гэта вар’яцкімі, у чырвоных мяшках, вачыма.

І, відаць, не пажадаў псаваць свята.

– Пусціце іх, – кінуў ён. – А ты, швагер, пачакай маёй смерці яшчэ год дваццаць.

Ён меў на ўвазе спадчыну. Але Загорскі рассунуў рукамі загонавых і пайшоў, не азіраючыся. Гэты чалавек не мог абразіць яго.

– І даруй, – сказаў Кроер.

Потым ён стаў у труне.

– Астатніх прашу не скардзіцца. Дарога доўгая, мокрая – жывіце тут.

Людзі аглядаліся. Ва ўсіх вокнах узвышаліся ўжо ўзброеныя загонавыя. Чалавек трыццаць, прапусціўшы Біскуповіча і Загорскіх, самкнуліся і стаялі ў дзвярах. Людзі апусцілі галовы, бо ўсе ведалі, якая цяжкая чаша Кроеравай гасціннасці.

Але ніхто не пратэставаў. Буйных дваран, з якімі Кроер пабаяўся б сварыцца, у зале не было. І людзі рушылі ў сталовую залу.

Цяжка зачыніліся за імі дубовыя дзверы.

Кроер кінуў парчу на плячо, накшталт плашча, і саскочыў на падлогу. Яго трошкі хістала, ён быў знясілены шматдзённай п’янкай, але сіліўся стаяць роўна.

Адзін з загонавых падышоў да яго і нешта сказаў, і ў Кроера вышчарыліся зубы.

– Дзе? – страшным ціхім голасам спытаў ён.

– Ля ганка, пане.

Кроер, цягнучы за сабою край парчы, памкнуўся да дзвярэй. На хаду спыніўся.

– Усе з акон. Усе да дзвярэй і не адыходзіць. Іначай – засяку... на зямлі. Сачыце, каб ніхто з гасцей не ўцёк... каб трупамі ляжалі да раніцы.

І амаль выбег з параднай залы.

...Ён перагнаў Загорскіх з Біскуповічам, калі тыя выходзілі на ганак. І не звярнуў на іх аніякай увагі, кінуўшыся на прыступках уніз.

Пан Юры кінуў аднаму з загонавых, які праводзіў іх:

– Коней.

– Зараз, – заспяшаўся той.

Яны чакалі коней, стоячы на ніжняй прыступцы, і глядзелі на тое, што адбывалася ніжэй сходаў, на пляцоўцы, укрытай бруднаватым патоўчаным снегам.

На пляцоўцы стаяў у атачэнні трох “блакітных” і дзесятка земскіх бялявы мужык у расхрыстаным кажуху. Рукаў кажуха быў адарваны: з вялікай дзіркі, як махры эпалета, падалі на плячо касмыкі аўчыны. Звычайны мужык год пад трыццаць, засівералы, дужы. Незвычайныя былі толькі вочы. Чорныя, дрымучыя, яны з непрыхаванай нянавісцю глядзелі на пана Кроера, што набліжаўся да купкі людзей бязгучнымі кашэчымі крокамі.

У баку ад гэтай ку

пкі людзей стаяў

Мусатаў. Глядзеў як быццам у другі бок, пагладжваў шчэцістыя бакенбарды. Зеленаватыя, як у рысі, вочы прабеглі па абліччах Алеся, пана Юрыя, Біскуповіча і абыякава пачалі разглядаць, бы першы раз бачылі, бліскучыя ад вільгаці дзікія камяні будынка, высокія вокны, падушкі зялёнага моху ля вадастокаў.

Мусатаў ведаў шалёны нораў Кроера, ведаў, што той можа з гарачкі ўчыніць такое, чаго потым і рукамі не развядзеш, тым больш што сведкам будзе сам маршалак. І Мусатаў пайшоў паўз Кроера да сходаў. Праходзячы, зрабіў яму прывітальны жэст.

Кроер усміхнуўся. Ён зразумеў гэта так, што Мусатаў развязвае яму рукі. “Што ж, добра. І якая, сапраўды, каму можа быць справа да рахункаў гаспадара са сваім рабом”.

Мусатаў знік у доме. І Кроер, дачакаўшыся гэтага, падышоў і спыніўся крокі на тры ад мужыка.

– Што, Корчак, нядоўга давялося хадзіць? Пагуляў – плаці.

Вар’яцкія вочы глядзелі з усмешкай.

Корчак маўчаў.

Тры чалавекі на ганку ўскінулі галовы, пачуўшы прозвішча.

– Бацька, што гэта ён? – спытаў Алесь.

– Брыда, – сказаў пан Юры. – Ты не слухай, сыне, мы не маем права ўмешвацца.

Кроер рабіў то крок управа, то крок улева: разглядаў.

– Дык пан Корчак ужо і эпалет прыдбаў? У генералы пану Корчаку захацелася? Можа, гаспадар Корчак і ў імператары мерыцца?

Корчак маўчаў.

– Мерыцца, – з удаваным шкадаваннем сказаў Кроер. – Непісьменны, бедалага. Не чытаў. Не ведае, чым цар Мурашка скончыў [70] .

– Чаму не ведаю? – сказаў раптам Корчак з нейкім заліхвацкім адчаем. – Вельмі нават добра ведаю:

Галовачка бедная ад жару трашчыць, Ножкі на чырвоным на жалезным сядле.

У адказ пан Кроер ударыў, відаць, не вельмі моцна, бо быў знясілены п’янкай.

70

Падчас вялікай сялянскай вайны семнаццатага стагоддзя паўстанцамі – мужыкамі Міншчыны – кіраваў Мурашка. Згодна з паданнем, смяртэльна параненага ў бітве “мужыцкага цара” пасадзілі на распалены дачырвана жалезны трон.

Алесь глядзеў на гэта разгубленымі вачыма: ён упершыню бачыў, як б’юць звязанага.

Галава ў Корчака не хіснулася ад удару. З нейкай злоснай радасцю ён сказаў:

– Дрэнна б’еш... А шкада, паночак, што мяне па дарозе да сваіх схапілі. Вух, як бы з гэтага кубла дымком ірванула! – Корчак глытнуў паветра. – Шкада... Аднаго шкада: разлічыцца не паспеў...

Кроер адпачываў, і вочы яго былі каламутныя ад гневу.

– Дык у цябе яшчэ і свае былі? – ціха спытаў ён.

– А як жа. Не святым жа я духам жыў са жніва да масленай. Хавалі, памагалі.