Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
– Так, – Мсціслаў казаў гэта, нібы яго душыў нейкі клубок. – Пасля весткі аб гэтай пустцы... яна як драўляная хадзіла з тыдзень... Пазаўчора гэты... з’явіўся... Прызнаўся ў каханні.
– І што?
– Дала згоду. Праз месяц заручыны.
Алесь глядзеў у кут. Потым барва кінулася яму ў твар. Ён адчуў млосную гарачыню ва ўсім целе. На хвіліну здалося, што ён вар’яцее.
– Ну, – сказаў ён. – Ну... ну... ну гэтага я і чакаў. Несправядлівасці... Самай абрыдлівай... У іх гэта заўсёды так...
– Не смей яе!..
Алесь убачыў, як пастрыжны брат шаруе адной
– То што?
– Што... хочаш... Каго хочаш... Заўтра ж... Але яе... не смей! Заб’ю!
Мсціслаў раптам асекся. Угледзеў аблічча Алеся. Ён яшчэ ніколі не бачыў, як людзі плачуць без слёз.
– Мсціслаў, братка! То ты так кахаў яе?!
З хвіліну вісела маўчанне. Потым Алесь паклаў рукі на плечы Мсціславу.
– Даруй. Ты ідзі да яе. Ідзі. Разбуры ім усё. Адбі ад Хаданскага. Ідзі.
– Ніколі, – сказаў Мсціслаў.
Назаўтра Мсціслаў паспрабаваў расказаць Міхаліне Раўбіч аб сапраўдным жыцці Алеся, аб разлічанай знявазе, якую чыніў яму невядомы вораг, аб тым, што лепей бы прымірыцца, разарваўшы непатрэбныя заручыны, але сустрэў крыўду, схаваную за вонкавай абыякавасцю. Заручыны разрываць было нібыта “позна”. Размова скончылася нічым.
Суцяшаў дзед. Калі ўнук вяртаўся вечарам у Вежу (не мог больш у Загоршчыне), стомлены, пасінелы ад дзённай скачкі па нівах і пушчах, галодны, часам мокры вышэй калена (шукаў дарогі каню), пан Даніла сядаў ля яго ў бібліятэцы і, паглядаючы ў агонь, казаў:
–Я ведаю, табе зараз здаецца, што ўсё мінула, усё скончана.
Алесь ніколі не дазволіў бы такой размовы з бацькам. А дзеда не трэба было саромецца. Ад яго нічога не трэба было хаваць. Дзед ведаў: тут нічым не паможаш, і кожны павінен сам прайсці гэта, стаць мужчынам, сам знайсці выхад. Ён толькі чакаў, каб якраз у гэты момант – не раней і не пазней – даць параду. Крызіс – ён разумеў гэта – яшчэ не прыйшоў.
– А тым часам нічога не скончана.
– Яны хутка заручацца.
– Хутка, – стомленыя вочы дзеда глядзелі ў вочы хлопцу. – Заручыны – гэта не вяселле. І нават вяселле яшчэ не канец. Разумееш, на зямлі існуе адзіная непапраўнасць, адзіная незваротнасць. Гэта смерць. Пакуль яна не прыйшла – усё можа змяніцца тваёй воляй або капрызам лёсу.
– Але ж нашто так мучыцца тады?
У глыбокіх вачах нараджаліся хітрыя іскры.
– А ты што – зручнасці хацеў? Яна ж зненавідная сапраўднаму каханню, лёгкасць гэтая, зручнасць.
Усмешка, нібы не вытрымаўшы, з’яўлялася на вуснах.
– Авідзій не дурань быў, калі даваў параду.
– Якую?
– Заходзіць праз акно, нават калі нішто не перашкаджае заходзіць праз дзверы. Quod datum ex, – скандаваў ён, – facili longum male nutrit amorem – тое каханне, што лёгка дораць, не цягнецца доўга.
І, станісты, ганарыста-моцны, схіляўся да агню.
– Вось агонь. Часам ён бывае далёка. Але ўсё адно, ідучы па гурбах, радуйся, што бачыш яго. Няхай пакуль што далёка. З часам дойдзеш... І я табе кажу, чым болей змерзнеш, тым большае будзе шчасце працягнуць да яго рукі.
– А калі зусім замерзнеш?
– Глупства! Ідзі!
Дзед ўсё разумеў. І рабілася лягчэй.
..Хмары, якія дзень і ноч цягнуліся над раўнінамі і ярамі, паступова з’ядалі снягі. На самых высокіх курганах з сонечнага боку сышоў снег, і ў праталінах звісалі пасмы сухой травы ды курэла вільготная зямля.
Чарнелі бакі курганоў. Бацькі дыхнулі цяплом з магіл.
Ад паўдня і да першай зоркі звінелі над зямлёй галасы: ля сціртаў і на курганах дзеўкі і хлопцы гукалі вясну. Стаялі тварамі на поўдзень і кідалі ў празрысты абшар страсныя воклічы.
У душу закрадалася дзіўная знямога і мука.
Алесь нібы ашалеў за гэтыя дні. З самай раніцы шукаючы палёгкі, часта не снедаючы, сядаў на каня і аб’язджаў многія і многія абшары. Ахрыплы ад ветру, з цяжкай ад сонца галавой, ён гайсаў ад пушчы да пушчы, пазбягаючы вёсак і вялікіх дарог, нібы ачмурэлы ад першай сапраўднай вясны ваўчок-пераярак, сам не ведаючы, куды яго цягне і што яму трэба.
Вакол было сонца, раставалі пад ім шэрыя наздраватыя сумёты, бялелі далечы. Дарогі нібы падымаліся вышэй палёў. І ў гэтым вялікім свеце толькі яму не было месца.
Першы жаўрук захлынаўся над снягамі, і яму было добра, бо гэта ён толькі што прынёс і падарыў нівам сонца.
Трывожна крычаць гракі, быццам дражняць чымсьці невядомым.
Вось на вітахмоўскай стайні гігоча жарабец. Дзікім, не такім, як заўсёды, гікам. Такое ржанне, што нездарма, відаць, паверыла дурная баба з казкі словам мужыка: “А гэта, любая, нашага пана чэрці дзяруць, то вось ён і раве дурным голасам”.
Коцікі вярбы. Коцікі, коцікі, коцікі вярбы. Зялёная на злом галінка вішні, якую, едучы верхам, можна трымаць у роце, заплюшчыўшы вочы, адчуваючы вільготны водар, свежую горыч і яшчэ штосьці невядомае.
І раптам амаль спуджана ўскінуць вейкі ад трубнага, гарластага клічу:
А ўжо, дзеў-кі, вя-асна ідзе!!!Здалёк, з вёскі, нібы ў тон воклічу, адказвае хрыплы, дрымотны крык пеўня.
...Першая зорка ў вышыні. Празрыста-сіняе неба над густа-сіняй зямлёй. Але мяккая свежасць паветра не прыносіць спакою. Далячынь трывожыць, хвалюе, кліча. І, куды б ты ні павярнуў каня, насустрач табе з курганоў лятуць і лятуць трывожныя галасы:
Дай, Ма-рышка, клю-у-чы!Зноў лёт каня. Але здалёк, з другога кургана адклікаецца другі голас:
Дай, Ула-дак, клю-у-чы!Баліць галава, і не знікае знямога, і чаканне поўніць грудзі, і вецер свішча ў вушах, але скакаць няма куды.
Вось, з трэцяга кургана:
Ада-мкнуць зямлі-і-цу!І яшчэ аднекуль, зусім здалёк:
Вы-пусціць траві-і-цу!