Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
– З велікоднай ночкаю вас.
Адзін Стафан з усіх Кагутоў перайшоў на “вы”, калі Алесь скончыў гімназію.
– Ты што, пазней не мог?
Бацюхны, Паўлюк, гарачы часам, але такі часцей за ўсё салідны Паўлюк! Павёлка, равеснік, вясковы сябра! І гэта за які месяц стаў такі, што не пазнаеш, перайшоў мяжу да дарослага хлопца: кучаравяцца маленькія залацістыя вусікі. Світка на адно плячо, быццам рыхтуецца біцца на кулаках; магерка зухавата заламана назад.
– Гэй, а мяне? – разважлівы голас ззаду.
Нехта торгае за рукаў, Юрась.
–
– Ды ну цябе, – з паважным дакорам кажа пятнаццацігадовы, ладны хлапец.
– Што “ну цябе”? – смяецца Кандрат. – А каму яшчэ ўчора... што?.. Ну што, Алесь?
– Каму яшчэ ўчора бондачку [12] давалі? – падкусвае Алесь.
Рогат.
– Ціха вы, – паважна кажа Марта. – До ўжо. Во, грэх які. Пахрыстосуемся загадзя, Алесь Юр’евіч.
Вочы маладзіцы смяюцца. Яна выцірае хусцінкай рот.
12
Бондачка – хвосцік каўбасы з завязкай. Даюць маленькім дзецям, каб не грашылі пад сябе.
– А хрыстосавацца загадзя – не грэх? – пытае Стафан.
Алесь стаіць сярод іх і адчувае, што горла нібы сціснула. Яму было так дрэнна ўсе апошнія дні, што ён, трапіўшы раптоўна ў сваё, у роднае кола, трымаецца з апошніх сіл.
– Кагосьці яшчэ няма, – глухім голасам сказаў Алесь.
– Мяне, – і з паўзмроку выйшла Янька Кагут у беленькіх чаравічках і сіненькім кабаціку.
Алесь жартам узняў яе, – ого!
Янька глядеза на яго сур’ёзна і строга. Удалася яна не зусім у Кагутоў. Рот маленькі, а вочы ўдвая большыя, чым у іх. Ужо цяпер у яе была тоўстая каса, ледзь не з руку таўшчынёй.
На сцежцы пачуліся крокі.
– Хто гэта тут маю нявесту чапае? – прагучаў юначы прыемны голас.
– Мсціслаў, – віскнула Янька і кінулася да яго.
Алесь і Маеўскі сустрэліся позіркамі і апусцілі вочы, нібы кожны заспеў другога ў не зусім належным месцы, але цудоўна разумее, чаму ён тут.
Мсціслаў ускінуў вейкі, і на вуснах ягоных з’явілася ўсмешка:
– Вялікая ноч?
– Вялікая ноч, дружа.
І гэта гучала, як: “Па-ранейшаму?” – “Давай па-ранейшаму, дружа”.
І адразу, нібы пакарыстаўшыся гэтай магчымасцю і хочучы замацаваць яе, Мсціслаў сказаў з іроніяй:
– То чаго гэта пан Загорскі прыехаў у царкву Мокрай Дубровы?
– Бо тут Кагуты, – сказаў Алесь.
– Во шчасце якое, – наіўна сказала Янька. – А мы якараз хацелі ў Мілае ехаць, каб цябе ўбачыць, Алеська.
Кандрат лёгка штурхнуў яе ў бок. Янька не зразумела і адказала брату штуршком, так, што ўсе заўважылі, і сціпламу Андрэю стала няёмка.
Янька глядзела на Мсціслава сінімі вачыма, бліскучымі, як мокрыя каменьчыкі: лавіла словы.
Мсціслаў стаяў і смяяўся.
– Я гэта чаму, – з удаванай наіўнасцю сказаў ён. – Я цябе хацеў знайсці. Я ў Загоршчыну –
У гэты момант удар звона пракаціўся над голымі яшчэ, але жывымі дрэвамі, паплыў пад свежыя і празрыстыя зоры.
– Пачынаецца, – сказаў Андрэй.
Яны рушылі бліжэй да царквы. Натоўп плыў туды ж і хутка адцёр Кандрата з Андрэем і Мсціслава з Алесем ад іншых.
– Ты малайчына, – сказаў Мсціслаў на вуха Алесю. – Значыцца, вырашыў: мір. Добра, памірым... Яна тут. Я назнарок праціснуўся ў царкву і паглядзеў.
І тут Алесь адчуў, што ён сапраўды больш за ўсё на свеце жадае міру і злагады.
– Зараз званы ўдзярбаняць, – сказаў Кандрат. – Асцярожна, хлопцы. Кажуць, часам ад такой прычыны з цвінтарных дрэў чэрці падаюць.
– Лухта якая! – скзаў Мсціслаў.
– Я і не кажу, што праўда.
– Людзі вераць, – сказаў Андрэй. – Таму што нібыта як людзі ў чысты чацвер свечкі дахаты данясуць і крыжы на ўсіх дзвярах паставяць, то нячысцікі з хат уцякаюць. Куды ім падзецца? На цвінтарныя дрэвы. Сядзяць галодныя, халодныя, бо злезці баяцца. Ну, а як бомкне велікодны звон – валяцца яны з дрэў, як грушы. Шмяк-шмяк! Некаторыя ногі выкручваюць.
– Ты глядзі, – сказаў Мсціслаў, – за гэткія ерэтычныя забабоны атрымаеце вы ад папа.
Ягоныя вочы смяяліся, і ў тон яму Андрэй сказаў:
– І няхай. Усё адно падаюць. Сачы, Алесь, можа, якога за хвост ухопіш.
– А ў яго хаданская мыза, – сказаў Мсціслаў.
У Кандрата захадзілі жаўлакі на шчоках.
– Тады мы ўжо табе, Алеська, дапаможам. Ты яго толькі ў хмызы з Мсціславам завалачы... каб начальства нас не бачыла. А там мы яго, каб вам рукі не пэцкаць, асвенцім.
Зоры віселі над галавою. Прыціхлі дрэвы. З цвінтара спускалася рознакаляровая стужка людзей. Нібы з расплаўленага металу, цяклі і зіхацелі і пераліваліся рызы папоў. Ззяла на золаце крыжоў чырвонае зарыва ад соцень свечак. І над усім гэтым густа плыў бас дыякана:
– “Уваскрэсенне твае, Хрысце спасе, ангелі пяюць на небясех: і нас на зямлі спадобі чыстым сэрцам цябе славіці”.
Пад зоркамі між снежных бяроз, якія сталі цяпер аранжавыя знізу, плыло, агінаючы царкву, шэсце: нібы нехта павольна рассыпаў чырвоны мігатлівы жар.
Алесь зноў убачыў дзяўчыну ў сіняй з золатам хусце. Яна нібы імкнулася да агнёў, як сіні і залаты сумны махаон. І раптам у яго адлягло ад сэрца: не магло здарыцца нічога дрэннага, пакуль на зямлі існавала надзея.
– Раўбічы, – голас Мсціслава ўпаў.
І адразу ўпала Алесева сэрца. Ён убачыў.
...Пан Яраш з Эвелінай, Франсам, Стасем і Юллянам Раткевічам ішлі паперадзе. Моцная Ярашава рука сціскала свечку, змрочныя вочы глядзелі паўзверх галоў: ён, відавочна, думаў пра іншае. І такі ён быў моцны сярод гэтага натоўпу, і так клаліся на яго аблічча і абліччы суседзяў, на бліскучы жалезны бранзалет мяккае святло і змрок, што Алесь раптоўна здрыгануўся ад замілавання да яго і да ўсёй гэтай сям’і.