Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
Раўбіч з жарсткаватай усмешкай пакруціў галавой.
Ды я жартую, – сказаў Корчак.
Людзі з коньмі сталі трохі ўбаку і не глядзелі на іх. Нікому не хацелася глядзець на забойства.
Брона выцягнуў з зямлі корд і стаў з левага боку і трошкі спераду ад Раўбіча. Глядзеў яму ў вочы спакойнымі і чужымі вачыма.
Маліся, – сказаў Корчак.
Пан Яраш узняў галаву і, гледзячы на языкі высокага полымя, пачаў чытаць апакрыфічную малітву паноў-латнікаў, супраць якой чатырыста год дарэмна змагалася
Брона слухаў, як падалі словы. Маўчаў і глядзеў чужымі вачыма. І ляцелі, ляцелі ў неба языкі агню.
“ Воіны бога прыйшлі па мяне”, – спакойна чытаў Раўбіч.
Корчак адышоў да коней.
“Воіны бога прыйшлі па мяне… Яны прыйшлі – і не самусцілася сэрца маё. Яны прыйшлі – і не здрыгануліся калені мае… Цямноцце было вакол. І ў цемрыве гарэлі твары архангелаў…
…Як повень блізіліся яны… Як лава раслі яны… Як ураган раслі яны… Як сонца ў час смерці раслі яны”.
Дзіўны гук нарадзіўся недзе. Нібы пачынаўся абвал. Далёка-далёка. Брона не здзівіўся. Так яно і павінна было быць. Што ж, калі на чалавека ішлі воіны бога…
“Як чорны агонь былі вочы іх… Як сухая трава ў агні былі валасы іх… Як вежы ў пажар былі крылы іх… Як расплаўненая сталь былі мячы іх.
…І разверзлася неба – і пажар быў за спінамі іх.
Але не трапятала душа мая”.
Пошчак нарастаў і нарастаў, блізіўся. Неадольны, магутны. Зямля стагнала. Потым даляцелі два стрэлы, а праз хвіліну яшчэ два.
Што такое? – спытаў Корчак.
Вялікі атрад, – сказаў нехта.
Войска, – мармытнуў Юстын. – Наўцёкі, хлопцы!
Ці-ха! – сказаў Корчак.
Зямля грымела ўжо, нібы з жалеза была.
І праўда до, – сказаў Корчак і ўскінуўся ў сядло. – Заседзеліся… Брона, канчай ды даганяй.
Людзі кранулі коней. Абвал ужо грымеў на ўсю сілу.
Брона зрабіў крок і сустрэў вочы Раўбіча.
“Бо не баяўся я смерці дзяцей – ніжэ сваёй канчыны без канца і прычасці, без слёз і памяці…”
Брона зайшоў за спіну Ярашу, падняў з зямлі штуцэр і рэзкім ударам корда перарэзаў вяроўкі. А потым з усёй сілы штурхнуў далонню. Раўбіч не ўтрымаўся на замлелых нагах і паваліўся на зямлю.
Корчак, азірнуўшыся, убачыў ляжачага і тое, што Брона ўзлятае ў сядло. Коннікі зніклі за домам.
…Алесь вырваўся паперадзе табуна на паплавец і ўбачыў разбітыя вокны, пашчапаныя дзверы дома – у іх білі сякерамі, – зыркі агонь, а ля яго нерухомага чалавека.
Палалі флігель для гасцей, дом аконама і карэтная падпаленыя, каб было святлей. Рудое, як ільвіная грыва, полымя з гарачым гулам ляцела ў ноч. Курчыліся дахі, тясячамі рубінаў ззялі праз вэлюм агню бярвенні. Раўло, сыпала іскры, несла.
І грозна круціўся ва ўсе бакі, пагражаючы мячом, флюгер – коннік на даху флігеля: гарачая труба паветра круціла яго.
Алесь скочыў з каня і схіліўся над нерухомым целам.
Пан Яраш! Пан Яраш!
…Яраш здзіўлена глядзеў на яго. Потым сеў, паціраючы запясці.
Нічога, – рэзка сказаў ён. – Дзе салдаты?
Якія салдаты? Я адзін.
У гэты момант людзі Корчака скакалі ўжо на тым баку возера. Спяшаліся хутчэй пакінуць між сабою і карным атрадам як найбольш вёрстаў.
Няўдача, – сказаў Корчак. – Ані зброі, анічога. Атрад нехта навёў.
Гналі коней як апантаныя. І толькі пасля доўгага маўчання Корчак сказаў:
Нічога. Аднаго такі каюкнулі.
Брона паціснуў плячыма.
Баюся, што не. Баюся, што ён застанецца жывы.
Ты што?
Часу не было. Калі я ўдарыў яго – мне здалося… корд напаткаў жалеза.
Бран-за-лет, – пахаладзеў Корчак.
Брона моўчкі скакаў побач з Корчакам. Ён не шкадаваў ні аб чым.
“Воіны бога прыйшлі па мяне”.
Ён усміхнуўся змрочна і пагладзіў у цемры варанёны ствол штуцэра.
Яраш непаразумела глядзеў на Алеся, запэцканага, з чорнымі пісягамі пад носам, відаць, пакінутымі бруднай рукой. Пад зблытанай чупрынай дзёрзка гарэлі доўгія шэрыя вочы.
А салдаты?
Ды адзін я, адзін. Уставайце. Яны паўцякалі.
Раўбіч убачыў успенены табун, што ціснуўся далей ад агню. Перад табуном стаяў, прыціснуўшы вушы, вялізны жарабец і глядзеў на полымя.
“Конь нябожчыка Юрыя. На ім ён быў, калі папярэдзіў… Тады, ля кургана. Не, ніколі не пайшоў бы пан Юры ў закалат”.
І гэты… Сапраўдны, адзін. Прыскакаў і садзьмуў іх, як віхурай. І ўбачыў яго на зямлі, ачмурэлага. Яшчэ, можа, падумаў, што самлеў, як баба.
Яраш адчуў страшнае прыніжэнне. Ён, мужчына, а васьмю слугамі, са зброяй у доме, трапіў у рукі гэтым свінням і цэлую гадзіну цярпеў здзек, нібы чакаючы, што гэты шчанюк з’явіцца на дапамогу. Адзін, з бескарысным, як лёсачка, драбавіком у руках. Прыскакаў на дапамогу таму, каму “помсціў пагардай”. Вядома, такім трэба скакаць на дапамогу, хіба яны самі абароняцца?
Уставайце. Яны не паранілі вас?
Яраш нечакана лёгка ўзняўся, пачаў быў абабіваць бруд з жывата і каленяў і ледзь не застагнаў. Прыніжэнне шматавала яго. “Адзін… Адзін… Божа мой, ратуй мяне ад ганьбы… Ратуй мяне ад гэтага ўратавання”.
Каб Алесь сказаў тое, што хацеў сказаць: “Хутчэй, пан Яраш, могуць вярнуцца, а нас двое”, – усё, магчыма, абышлося б. Раўбіч убачыў бы ў ягоным учынку простую смеласць, жаданне памагчы бацьку дзяўчыны, якую кахаў.
Але ён не сказаў гэтага. Проста ўбачыў Ярашавы вочы і страшэнна здзівіўся. У вачах было нешта бязмернае і страшнае.