Мэфіста. Раман аб адной кар'еры
Шрифт:
На гэтым твары, якому адухоўлены ўзрост надаваў адмысловы шарм, які і палохаў і выклікаў жаль, наймацней уражвалі вочы: яны былі таго глыбокага, мяккага, з пераходам у чарнату цёмнасіняга колеру, які быў вельмі добра вядомы Гендрыку: акурат Барбарыны вочы. Толькі над замроенымі і добрымі вачамі бацькі навісалі цяжкія павекі, і пагляд у яго быў як бы прымглёны, тым часам як дачка глядзела адкрыта і ясна.
— Мой дарагі гер Гёфген, — сказаў тайны радца, — я рады пазнаёміцца з вамі. Дазвольце мне спадзявацца, што ваша падарожжа было прыемнае.
Ягоная вымаўка была выразная, але зусім не нагадвала дэманічнай акцэнтацыі, якую практыкавала ў сабе Нікалета. З любаснай акуратнасцю
Гендрык сумеўся. Перш чым адважыцца на святочны выраз твару, ён яшчэ крыху паўсміхаўся, бяссэнсава, прыкладна як тады, калі вітаўся з Дорай Марцін у "Г. М.". Барбара неспакойна паглядвала на яго, але на тайнага радцу такія дзіўныя паводзіны, відаць, зусім не зрабілі ўражання. Ён заставаўся бездакорна карэктны і прыязны. З ласкавай цырымоннасцю ён запрасіў маладых людзей у дом. Барбары, якая хацела прапусціць яго наперад, сказаў:
— Ідзі першая, дзіця маё, і пакажы твайму сябру, дзе яму пакласці гэты прыгожы капялюш.
У пярэднім пакоі панаваў прыценены халадок. Пачціва ўдыхаў Гендрык пах памяшкання: водар кветак, якія стаялі на сталах і на каміне, змешваўся з тым далікатным і сур'ёзным пахам, які ішоў ад кніг. Бібліятэка запаўняла ўсе сцены да столі.
Гендрыка павялі праз пакоі. Ён напускаў на сябе, нешта балбатаў, каб паказаць, што імпазантнасць памяшкання яго ані не бянтэжыць. Зрэшты, амаль нічога ён і не заўважаў. Так толькі сякія-такія дэталі кідаліся ў вочы: вялікі страшны сабака, ён зарычаў і падняўся, Барбара пагладзіла яго, і сабака адышоў, важна і салідна; партрэт нябожчыцы-маці, якая ласкава глядзела з-пад высокай старамоднай прычоскі; пажылая пакаёўка ці ахмістрыня — маленькая, дабрадушная і гаваркая — у неверагодна доўгім накрухмаленым фартуху. Яна прысела ў рэверансе перад жаніхом маладое гаспадынькі, потым доўга і шчыра ціснула яму руку і адразу ж пасля гэтага завяла з Барбарай нyдную гаворку пра хатнія справы. Гендрык здзівіўся, як добра разбіралася Барбара ў кухонных справах і ў садоўніцтве. Зрэшты, яму здалося дзіўным, што старая прыслуга хоць і называе Барбару "ласкавай паненкай", але гаворыць з ёю на "ты".
І вось у гэтых панскіх харомах, засланых цудоўнымі дыванамі, увешаных кілімамі і карцінамі, застаўленых бронзай, жыла-пажывала Барбара; тут прайшла яе маладая краснасць. Гэтыя кнігі яна чытала; у гэтым садзе прымала сяброў. Ахаванае пяшчотнаю любоўю бацькі, прайшло яе дзяцінства, чыстае, запоўненае гульнямі, тайныя правілы якіх былі вядомыя толькі ёй, прайшлі і дзявочыя гады. Апрача кранальнай пяшчоты, безмаль багавейнай, Гендрык адчуў раптам, не рашаючыся прызнацца ў гэтым нават самаму сабе, наплыў зайздрасці. Неадчэпнай пакутай засела думка, што заўтра ў гэтыя пакоі яму давядзецца ўвесці сваю маці Бэлу і сястру Ёзі. Ён загадзя, ужо цяпер, саромеўся іх мяшчанскасці. Шчасце яшчэ, што не зможа прыехаць бацька Кёбес.
Стол накрылі на тэрасе. Гендрык быў у захапленні ад прыгажосці саду, градаў, дрэў і сцежак. Тайны радца паказаў на статую Гермеса, які схаваў у кучаравай бярозавай лістоце статную худзізнy памкнёнага ўгору, гатовага да палёту маладога цела. Гэтым выдатным творам мастацтва, здавалася, гаспадар асабліва ганарыўся.
— Так, так, ён прыгожы, мой Гермес, — сказаў ён, і ў яго ўсмешцы прамільгнула нешта падобнае на ўхмылку. — Кожны дзень я нанава радуюся, што ён мой і што так добра ўпісваецца ў мой бярэзнік.
Вядома, ён радаваўся і таму, што меў многа добрага віна і розных напояў; наліваў сабе ў меру,
— Люблю маліну, — задаволена, калі падалі дэсерт. — Добра. Адпавядае пары года і пахне прыемна.
Настрой, які ішоў ад яго, быў дзіўнай сумессю дамавітай урачыстасці і ўтульнасці, недаступнай халоднасці і зычлівай дагоды. Здаецца, зяць яму спадабаўся. Ён выказваў яму цёплую прыхільнасць, магчыма, не зусім свабодную ад іроніі. Ягоная ўсмешка нібы казала: "Такія тыпы, як ты, дарагі мой, таксама патрэбныя на гэтым свеце. Не скажу, каб мне не было пацешна назіраць за імі, прынамсі, нуда не заесць. Праўда, ні ў калысцы мне пра тое не спявалі, ні сам я сасніць і ўзычыць сабе такога не мог, каб піжон накшталт цябе ў асобе майго зяця застольнічаў поплеч са мною. Але я прывык прымаць рэчы такімі, якія яны ёсць, трэба ўмець бачыць у феноменах лепшыя і смешныя бакі, а зрэшты, мая Барбара, відаць, мела свае разумна ўзважаныя рэзоны ісці за цябе..."
Гендрыку здалося, што ў яго ёсць шанцы на поспех. Далей ужо ён не мог адкладваць спакyсy спадабацца, чаго б там таго ні было, не мог не пайсці выпрабаванай дарогай — страляць вачыма. Адкінуўшы галаву назад, шматзначна і пераможна ўсміхаючыся, ён зноў надаў вачам падабенства з каштоўнымі камянямі, і, яно яму далося, — тайны радца быў зачараваны гэтым позіркам. Пажылы чалавек застаўся ўважлівы і захаваў усмешку на твары, калі яго зяць Гёфген пачаў у завучаных словах эфектна выкладаць свае светапогляды, пры чым знаходзіў самыя забойчыя фармyлёўкі для эксплуатарскага цынізму буржуазіі і блюзнерчага шаленства нацыяналістаў. Стары не перабіваў яго ўзнёслай дэкламацыі. Толькі адзін раз падняў худую чырвоную руку, каб уставіць:
— Вы з такой пагардай гаворыце пра буржуазію, дарагі пане Гёфген. Але я таксама буржуа. Праўда, не нацыяналіст і, спадзяюся, не эксплуататар, — прыязна сказаў ён.
Гендрык, твар якога над ружовай сарочкай расчырванеўся ад жвавай гутаркі і віна, нешта прамармытаў, што, бач, існуе надбуржуазны тып людзей, якіх умеюць цаніць прыхільнікі ідэй камунізму, што вялікая спадчына буржуазных рэвалюцый і ліберлізму застанецца навечна ў пафасе бальшавізму, і гэтак далей, з самымі прымірэнчымі запэўніваннямі.
Тайны радца рухам рукі і ўсмешкай спыніў гэты паток красамоўства. Але потым, быццам сапраўды хацеў пераканаць Гёфгена ў сваёй палітычнай непрадузятасці, ва ўласцівай яму спаважнай, узважанай, велягурыста грунтоўнай і пераканаўчай манеры расказаў пра тыя значныя ўражанні, якія ён атрымаў ад свайго падарожжа па Савецкім Саюзе.
— Кожны аб'ектыўны назіральнік павінен прызнаць, і ўсе мы павінны звыкнуцца з думкай, што там нараджаецца новая форма чалавечага суіснавання, — павольна сказаў ён і паглядзеў блакітным позіркам удалеч, быццам бачыў там вялікія падзеі ў той краіне. І строгім голасам дадаў: — Гэты факт могуць аспрэчваць толькі дурні альбо ашуканцы.
Але тут жа адразу перамяніў тон.
Папрасіў, каб яму пасунулі міску з малінай, і з хітраватай усмешкай, схіліўшы галаву набок, сказаў:
— Зразумейце мяне правільна, дарагі гер Гёфген, натуральна, свет гэты мне чужы, нават, баюся, занадта чужы, але ж хіба гэта павінна азначаць, што я адмаўляю яго вялікую будучыню?
І ён кіўнуў Барбары, якая падавала яму вяршкі. Гендрык быў рады, што можна зноў гаварыць. Здавалася, яго не дужа цікавілі падрабязнасці пра Савецкі Саюз. Затое ён палка загаварыў пра рэвалюцыйны тэатр і пра ганенні рэакцыі, якія выпалі яму ў Гамбургу. Ён стаў рэзкі, фашыстаў называў то "звярамі", то д'ябламі", то "ідыётамі" і гнеўна бічаваў тых інтэлігентаў, якія з прычыны гнюсотнага прыстасаванства патураюць ваяўнічаму нацыяналізму.