Млечны Шлях
Шрифт:
– Бацька, дзе ты?
– Тут, - абазваўся бацька. Ён стаяў пры акне i ўглядаўся ў яго.
– Хадзi сюды, - сказала Гануся.
Ён падышоў i сеў ля яе, а той, што рабiў труну, устаў i сеў там жа, на лаве.
– Бацька, я больш не магу спаць, - сказала Гануся.
– Трэба прычакаць дня, - пачуўся шэпт таго, што рабiў труну.
– Будзем чакаць дня, Гануська, - сказаў бацька.
Гэтая гаворка траiх была такая зладжаная, што льга было б заўважыць: яны блiзкiя адзiн аднаму, усе ўтраiх. Нешта адно жыло ў iх душах. Маўклiвае чаканне пацяглося далей. Вiдно было праз акно, як пачало цямнець неба.
Той, што рабiў труну, падняўся i зашпiлiў на сабе вопратку. У ёй ён ляжаў i сядзеў.
– Здаецца, адлега пачынаецца на дварэ, - сказаў ён шэптам. I зноў лёг. На печы кашлялi, кiдалiся, гаварылi са сну. Гануся цярпела ноч. I вылежала так да канца ночы. Яна адчула, што ноч падышла да канца, хоць нiякiх адзнак таго яшчэ не было. Яна прыўзнялася i зашаптала
– Татуля... Бацька... Ужо ноч прайшла... Так i ўсё гэтае злое мiнецца. Самае важнае - нам перачакаць. Так дзень за днём.
Ён падняўся i сеў.
– Дзень пачынаецца, - сказаў ён такiм тонам, як бы гэта штосьцi вельмi важнае адбылося. I зноў змоўклi. I зноў пацягнуўся час. Ранiца iшла паволi. Дзень пачынаўся хмурны. Раптам знiклi рэдкiя зоры i святло з неба. Вiдны сталi сцены ў хаце i дзверы, адчыненыя ў той "халодны пакой". Чакалi дня, а як ён прыйшоў, не ведалi, як пачаць яго. Усе паглядалi на печ, што далей будуць рабiць няпрошаныя начлежнiкi. А яны ўсе так жа неспакойна спалi. Ужо Гануся ўстала, увайшла ў "халодны пакой", расчынiла там нейкае цеста. Ужо той, што рабiў труну, наперасекаў многа жэрдак на дровы. Ужо Ганусiн бацька, схаваўшыся ў "халодным пакоi" ад сваiх нязнаных начлежнiкаў, дастаў цiхом з-пад пiнжака пiсталет, разабраў яго i зноў сабраў. А тыя ўсё ляжалi на печы i нават як бы спалi. Цяпер ужо вiдно было i як мае быць чутно: час ад часу рваўся скрыпучым кашлем самы старэйшы. Самы маладзейшы час ад часу енчыў слабым голасам. Таўсматы штосьцi ўсё праз сон гаварыў, але не так, як учора ўдзень, а па-нямецку. Той, што ў лёгкiм пiнжаку, раптам прахапiўся i пракрычаў чыстай польскай мовай штосьцi аб тым, што ён даў абяцанне перад вялiкай усясветнай справядлiвасцю ненавiдзець фашыстаў, пакуль будзе жыць. Самы малады, быццам ускрылены гэтым польскiм крыкам, крыху прыўзняў галаву i з нотамi агню ў вялым ад хворасцi цi слабасцi голасам як бы растлумачыў таму паляку (бо пакуль гаварыў, глядзеў на яго), што ён толькi дзеля таго дзяцей будзе мець, каб яны маглi выхаваць у сваiх дзецях нянавiсць да фашыстаў. Вiдаць, што гэтая думка, цi праўдзiвей сказаць, фармулiроўка думкi, склалася ў яго не адразу i напластоўвалася з цягам часу. Самы старэйшы, той, што кашляў, падняў галаву i раптам, як бы што ўспомнiўшы цi адумаўшыся, кiнуўся зноў i ляжаў, больш не варушачыся i стрымлiваючыся, каб не кашляць i не абзывацца. Збоку гэта льга было заўважыць. Таўсматы ж нават i не паварушыўся. Але вiдаць, ён чуў усё, бо не спаў. Часамi ён расплюшчваў на момант вочы. Тым часам Гануся падпалiла ў печы, узяла з-пад прыпека скавараду, насыпала з паперы на яе цёртых канапель i расцiснула паверх цеста. Неўзабаве яна спякла такiм парадкам тры скавароднiкi, пульхныя i тоўстыя. Яна, бацька i той, што рабiў труну, стоячы пры печы, адразу i з'елi iх.
– Як мне хочацца малака!
– сказала Гануся, пасля чаго ўсталявалася маўчанне.
Дзень панаваў ужо на дварэ. Ён быў хмурны. Час усё iшоў, а тыя з печы не злазiлi. Ужо напэўна за паўдня мiнула, а яны ляжалi. Самы старэйшы зноў пачаў кашляць. Ганусiн бацька падняў руку i штурхануў самага маладога ў нагу. Той адразу прыўзняў галаву, паглядзеў на чалавека i мiргнуў унiз вачыма. Было ўсё падобна, што ён i спадзяваўся, што так усё будзе. Ён вычакаў момант, асцярожна споўз на край печы i ўкрадкам злез на зямлю. Моўчкi, як згаварыўшыся, выйшлi яны ўдвух з Ганусiным бацькам у сенцы.
– Перакусiць чаго трэба, - сказаў пошапкам Ганусiн бацька так, як бы ведаў гэтага маладога чалавека, бадай што хлапчука, здаўных.
– Мне не можна, - сказаў той.
– Я захварэў. Я многа галадаў, а мяса было недаваранае, а я яго ўчора многа з'еў. Цяпер у мяне як быццам усё рвецца ўсярэдзiне. У мяне ў жываце ные i сцягваецца.
– А есцi табе не хочацца?
– Не. Я зусiм аслабеў.
– Кладзiся на тую пасцель, дзе мы спалi.
– А яны ўжо i так заўважылi, што я з вамi добра.
– Ты iх баiшся?
– Iх тры, а я адзiн.
– Не бойся. I нас тры.
– На мне могуць быць вошы. Я не лягу на вашу пасцель.
Ганусiн бацька памаўчаў i кiўнуў галавой.
– Дык вылежвайся сёння на печы. Яшчэ адно. Ты з палону ўцёк?.. Ты не бойся. I я ад немцаў уцёклы.
– З палону. Як вы ўгадалi?
– У мяне ж галава на плячах.
Малады чалавек раптоўным рухам хапiў руку Ганусiнага бацькi i страсянуў яе. Пасля чаго пайшоў у хату i зноў уцiснуўся на печы памiж тых. Нейк адразу пасля гэтага той, што рабiў труну, Ганусiн бацька i Гануся выйшлi з хаты, добра зачынiлi сенцы i, даўшы добрага кругу, па адным, а не разам, абышоўшы той лясок, на краi якога з мiнулай ночы з'явiлася свежая магiла, сабралiся ў нейкай вузкай i доўгай градзе старых дрэў. Тут расло некалькi дубоў, вязаў, бяроз i многа алешыны. I пад iмi гусцiўся крушыннiк. У гэтым крушыннiку яны абгледзелi ляжачую старую бярозу, вывернутую навальнiцай з карэннем. Яна ўжо ўтрухлела i абрасла высокай мятлiцай. Ганусiн бацька выцягнуў з-пад дрэва аўтаматычную нямецкую вiнтоўку i набоi да яе, напакаваныя ў вялiкi шкляны слой i накрытыя вечкам з бляхi. Ён добра абгледзеў вiнтоўку. Утраiх селi на дрэва, i ён пачаў
– Еш.
Той працягнуў руку да хлеба i нейк скалынуўся. Ясная адзнака была, што ён яшчэ не ўмiраў ад свае хваробы i слабасцi. Ён добра змянiўся ў твары. Хоць на момант.
– З гэтага лiстапада газета? З Масквы? Значыцца, яшчэ жыве Масква? I Саюз Савецкiх рэспублiк жыве?.. Дзе вы ўзялi газету? Як дасталi?
– Знайшлi ў полi. Я думаю, што з савецкага самалёта.
– Даўно?
– За дзень да таго, як вы тут з'явiлiся... А хто вы?
– Я студэнт педагагiчнага iнстытута ў Менску.
– Вам ломiць каленi?
– Ломiць.
– Вы не толькi атруцiлiся мясам. Больш за ўсё ў вас таго, што вы захаладзiлiся. Зараз мы вас будзем кармiць i адаграваць.
Дзiўная была раптоўная змена ў гэтым маладым чалавеку. Ён колькi разоў укусiў хлеба i пакiнуў есцi. Ён стаяў нерухома.
Але здавалася, што ён зробiць зараз нешта вялiкае i патрэбнае ўсiм, i да гэтага ён доўга iмкнуўся i толькi цяпер як мае быць дасягнуў гэтага. Твар яго як бы свяцiўся.
– Жыве наша бацькаўшчына!.. Я з усiх сiл буду старацца, каб ачуняць!.. А хто вы такiя? Што вы за людзi, што тут так жывеце?
– Iдзi ляжы. Я пасля табе раскажу, - сказаў Ганусiн бацька.
– Я нешта прыдумаю, каб пакласцi цябе дзе iнакш.
Не зганяючы з твару новых рыс надзеi i веры, малады чалавек зноў уцiснуўся на печы памiж тых. Ужо зусiм пачало змяркацца. I вось новая заклапочанасць i ажыўленне заўладала ўсiмi, хто мучыўся сваёй душой, стоячы на нагах, а не лежачы. Утраiх шапталiся, збiралi ўсялякую адзежу i рэшткi яе. Паставiлi тапчан пры печы. Гануся паслала пасцель на тапчане з усяго, што толькi льга было знайсцi. Зноў Гануся падпалiла ў печы i грэла ваду ў чыгуне. Пакуль накармiлi студэнта хлебам i цёплай вадой, быў ужо вечар у добрай пары. Ганусiн бацька даў яму бялiзну. Ён доўга выцiраўся сваёй бруднай кашуляй i выкiнуў яе пасля ў сенцы. А сам у чужой бялiзне лёг. Яго акрылi нейкай вопраткай, i, можа быць, iлюзiя поўнага шчасця ўсцешыла яго ў гэтыя хвiлiны. Твар яго жыў павевамi надзеi, веры i радасцi. Ён ляжаў нерухома i глядзеў праз акно ў зорную прастору. Зоры ў небе ўзышлi густа, i неба зiхацела над змрочнай зямлёй. Ён усё глядзеў угару. Ён думаў пра зоры, пра тое, што на дварэ, мусiць, бралася на мароз, пра дрэва, вялiкi i чорны сiлуэт якога вырысоўваўся ў вакне, i пра сваю нечаканую радасць. А як жа! Ён знайшоў сваю радзiму. Ён дажыўся да вялiкай радасцi. Ён не мог спаць ад шчасця. Ён баяўся паварушыцца. Яму пачало здавацца, што нерухомасць хутчэй паднiме яго на ногi. I ён стараўся. Што робiць з чалавекам надзея i вера! Можна сказаць з пэўнасцю, што яны, гэтыя дзве вялiкiя сёстры, могуць заступiць месца дасягнутай мэты i ашчаслiвiць чалавека. Быццам дух радаснай надзеi запанаваў тут. Як бы настрой гэтага маладога чалавека ўзбудзiў да прагi i iмкнення душы ўсiх тут. I той, што рабiў труну, i Ганусiн бацька, i сама Гануся не маглi i не хацелi заснуць. Але тут радасць надзеi не была чыстая. Яна была атручана тым, што адбылося i пячаць чаго не знiмеш нiколi. Вельмi можа быць, што i Гануся адчувала гэта. Напэўна, i яе душыў смутак. Ёй, як i ўсiм тут, трэба было спадзявацца на час. Гэты верны доктар можа вылечыць уражаную душу i зняць з яе пячацi перажытага.
Ганусiн бацька i той, што рабiў труну, селi поплеч на лаве i маўчалi. Было падобна, што яны спяць седзячы. Гануся паставiла табурэт пры самых дзвярах у сенцы i там сядзела.
На печы таксама не спалi. Цi то там ужо за доўгi час адаспалiся, цi то кожны пачаў даходзiць да цвёрдай свае думкi, адзiнай патрэбнай яму. Льга было заўважыць у ясным змроку зорнай ночы, што адзiн з тых трох, найбольш, мусiць, апанаваны ўтрапеннем, сеў i звесiў з печы ногi. Ён так сядзеў i калываўся ў бакi. Праз колькi часу хтосьцi на печы яшчэ пачаў паднiмацца. I гэты сеў акрай печы i звесiў ногi, побач таго.