Номох буолбут кэпсээннэр
Шрифт:
Хайалара кэлэн хаайтарда?ай диэн мунаара, о?онньордоох эмээхсин солбусу?а-солбусу?а:
– Ким?иниэй? – диэн ыйыттылар.
– Ми-иэн! Мин! Мин! – диэн, ки?и к?ст?бэт да буоллар, у?уоргу кытылга са?а и?илиннэ.
С?рэхтэригэр баастаах дьон кимин билээри, лаппыйан, кулгаахтарын хаста-хаста ыйытан к?рд?лэр да, тугу да ?йд??н-дь??ллээн истибэтилэр. Ол курдук к?н лаппа уоттаныар диэри харахтарын араастаан оччото-оччото одуулуу, кыччата-кыччата кы?аста?а сатаан кэбистилэр да, тугу да таба к?рб?т?лэр.
– Кырдьар диэн кырыыс да буолар эбит. Харах-к?с м?лт??н, ханан баарын да кыайан харахтаабатыбыт. Аны быстаран и?эр
К?б?? кытылга чуга?аан и?эн: «Ким бааргыный? Кытылга киир!»– диэн к?рд? да, туох да биллибэтэ. «Истибэтэ дуу, барда дуу», – диэн дьиибэргээн кытылга тиксэн баран, бала?аныгар хаччыгынайан та?ыста. Бала?анын и?ин ???й?н к?рб?тэ: ким да суох буолан биэрдэ. Хамсата остуолга сытарын к?р?н тиийэн, тыа?ы-уу?у и?иллии, ки?ини кэтэ?э таарыйа табахтаата. Онтон чахчы ки?и суо?ун итэ?эйэн о?очотугар киирдэ. Са?а о?остон олорон эрдиитинэн анньыныах курдук буолан эрдэ?инэ, ки?и ата?ын тыа?а хачыгыраччы ?ктээн киирэн, тыытын тумсугар олорунан кэбистэ. О?онньор с?рэ?э «бар» гына т?стэ, ыараабыт о?очотун салайан эрдэн кулупайдаабытынан барда.
Кытылга тиксэллэрин кытта, туох эрэ туран ыараханнык таска тирэнээт, ?т?х диэки хачыгырайа турда. О?очо тумса чэпчээбиттии эндэйдэ, о?онньор у?уор тахсыбытын кэмсинэ саныы, о?очотун кытылга со?оот, бала?ан диэки харбыаласта. Ыраахтан и?эн к?рд???нэ: бала?ан аана а?ыллан баран, сабыллан хаалла. Бэрт ыксалынан-тиэтэлинэн бала?ан аанын а?арын кытта, эмээхсин со?уйбут-?м?рб?т са?ата кутаалана т?стэ:
– Атын к?т?р!.. Арахпын да-а арахпын!..
Киирбитэ: остуолун ?рдэ, и?итэ-хомуо?а ынах саа?ынан, буорунан туолбут. Ол туран к?рд???нэ, ха?ас диэки турар суораттаах чабычах к??рэйэн, и?нэллэн ки?и и?эрин курдук чамыр?аата. О?онньор итини к?р?н, аатта?ан са?арда:
– Кырдьа?ас, онто да суох арычча олорор дьону му?наама. Иннибит кылгаабыт, кэннибит у?аабыт дьоммут. Кэлбит сиргэр кэбэлий, т?р??б?т сиргэр т?н?н.
К?ст?бэт тугу да са?арбакка, чабыча?ы талыр гына туора бырахта уонна тыа?а бэрт на?ыллык ?ктэнэн та?ырдьа та?ыста. Киэ?э к?ст?бэттэрэ арахсар санаата суо?ун биллилэр. Онон хайыыр да кыахтара суох буолан, «сиэрдэрин-туомнарын» тутуспутунан бардылар. Кэли??инэн ??рэнэн да хааллылар.
К?м?с к???н тиийэн кэллэ. Хас да хонуктаах ардах кэннэ, сытыы тыаллар т???тэлээн мастар сэбирдэхтэрин суйдаталаабытынан бардылар. К?б?? о?онньордоох т?тт?р? т?р?т ?т?хт?р?гэр к?ст?лэр. Онно да к?ст?бэттэрэ хаалбата. У?уор-ма?аар туораа?ы??а о?очоттон т?спэккэ олорсо сырытта. Онон, К?б??лээх Истиэ к?ст?бэттэрин кытта кыстыыр буоллулар.
Т??? ?р ити курдук эрэйдэнэн олоруохтара эбитэ буолла. Биир к?н кинилэргэ ичээнинэн, ото?утунан, кыра ыарыыларга кыыран эмтиир ар?аа улуус ки?итэ К?рб?? Ойуун тохтоото. Истиэ эмээхсин туспа ас-?л?? уурбутун к?р?н, дьукаахтарын кэтэ?эн ону-маны олоотоото да, атын ки?и баара биллибэтэ:
– Хайа, дьукааххыт то?о биллибэт? Кими кэтэ?э?ит? – диэн ыйытта.
– Ээ, ити хотоммут иччитигэр ?л??лээтибит. Быйыл сайы??ыттан к?н аайы а?аппатахпытына, и?иппитигэр-хомуоспутугар ол-бу б???-са?ы хаалыыр, сылгы, с???? ку?а?анынан тамнааттыыр, – диэн хардарда о?онньор.
К?рб?? Ойуун иччи ту?унан бэркэ сэргээн сураста, ол кэннэ дьиэ эргиннээ?ини сэ?эргэ?эн баран, К?б???э хайыста:
– Дьэ, о?онньоор, э?иги дойдугут
– Тыый, ама, эн курдук кырдьа?а?ы, иннинэн сирэйдээ?и хоннорбот буолуохпут дуо? Эгэ эрэ буолла?а дии. Хонон, ?р??н бултаан аас, – Истиэлээх К?б?? к??-дьаа буолаахтаатылар.
Ити т??н эмиэ тарбыйахтара с?лл?н с?г?н утуппата. Сарсыарда ??ттэрин к?рб?ттэрэ: Айыы ки?итэ а?ыыр а?ыттан ааспыт.
К?н ортото К?рб?? Ойуун К?б??н? сиргин-уоккун к?рд?р диэн чугас эргин бытархай булт к?р? бардылар. Эбэ арыытыгар т??рт куоба?ы бултаатылар. Т?нн?н и?эн сынньана таарыйа уу а?албыт нэлгэтигэр олордулар.
– Б?л??н дьукааххыт тыа?ын-уу?ун и?иттим да, бэйэтин к?рб?т?м, – диэн са?алаата К?рб??. – Иччилэрим этэллэринэн, кыра быыс-хайа?ас быы?ынан уоран к?р??хтээх ???б?н. Оччо?о эрэ к?ст??хтээх ???. Оннук ??т?-хайа?а?ы мутук оннун хос быыса?ыытыгар к?рд?м. Ол утарыта остуол тардан баран, куоба?ы? этиттэн ыгыччы со?ус бу?аран уур. Онно к?рд?хп?нэ, кыайан ??рэрбин—??рбэппин бы?аарыам. Сэрэйдэххэ, э?игини дэриэтинньик буулаабыт. ?ск?т? ол дэриэтинньиги дьа?айар к?ннээх буоллахпына, мин бу улуус и?иттэн ?с хонук и?инэн атын улууска к?рээн тахсыахтаахпын. Онон, нэ?илиэктэри кэрийэн куотар ми?эбин бэлэмнээ. Оттон бэйэ?ит эмиэ малгытын-салгытын хомунан атын ыалы кытта дьукаахта?ан кыстыыргытын бэрини?. Бараргытыгар т?нн?г?-??лэ?и, ааны тэти? ма?ынан кириэстии саайан баран, бала?а??ытын уматан бараары?. Оччо?о дэриэтинньик дуу?ата э?игини баты?ыа суо?а. Чэ, ити курдук.
Ол киэ?э о?онньор, К?рб?? эппитин курдук, эмээхсинигэр куоба?ын бу?артарда. Утуйалларыгар остуолларын мутук хайа?а?ын утары тардан «хотоннорун иччитин» ?л??т?н уурдулар итиэннэ хосторугар б?кт?лэр.
К?рб?? Ойуун хапта?ын быыстаах хоско киирээт, били ??т?нэн кэтээн сытта. Тыас-уус намырыйарын кытта, хотон аана а?ылынна да, остуолга биллэ-биллибэт с??нэ к?л?к хааман кэллэ. Сандалыга турар кытыйалаах эттэн кум-хам ыстаан кимиритэн киирэн барда. Сотору со?ус к?л??н??р к?л?к и?итин кураанахтаан баран, хотонугар т?н?ннэ.
К?рб?? к?ст?бэт иччи хайда?ын-тугун билэн баран, нус-хас утуйан турда. К?н уота к????р??тэ эмиэ бэ?э?ээ??и арыыларыгар бардылар. К?б?? о?онньор тугу кэтэ?э и?эрин билэр буолан, Ойуун кэпсэтиини са?алаата:
– О?онньоор, мин кыайар кыылым эбит. Бэ?э?ээ эппитим курдук, суол была?ын тухары дьону кытта кэпсэтэн, аа?а турар гына аттарда бэлэмнэт. Эн кэлиэххэр диэри эмээхси??э до?ор буолан олоруом, к?ст?бэти хайдах гынан суох о?орору тобулуом, – диэтэ.
Н???? к?н?гэр о?онньор кы?ыны туоруур чэй, табах, бурдук була улуус киинигэр аттанна. Уонча хонон баран, биир ат сэтиилээх, култайбыт бэрэмэдэйдээх т?нн?н кэллэ. Ойуун кини туттуутуттан-хаптыытыттан барыта бэлэм буолбутун ?йд??т?, онон, дьиэлээхтэргэ тыл к?т?хт?:
– Ытык кырдьа?астар, Добдур?а ыйа буолла, эт ирбэт кэмэ кэллэ. Манна хонон-?р??н барбытым бэлиэтигэр ти?э?э?итин хастаан, чо?очута сиэх.
О?онньордоох у?ата-кэ?этэ барбакка, с????н? с??скэ охсон тэс гыннардылар да, и?иттэн, этиттэн ботуччу бу?аран бурулаттылар. К?б?? с????н? астыы с?пс?лгэнигэр сылдьан К?рб??т?н сирэйин-хара?ын кэтии сырытта. К??с оргуйа турар кэмигэр та?ырдьа утуу-субуу та?ыстылар.
– Хайа, ?сс? туох тэрээ?ин нааданый? Туох алба?ынан кыйдыыр буоллу?? – диэн дьиэлээх ыйытта.