Пан Лес

Сыс Анатоль

*** Ляцелі ў вырай ветракі…

Ахвярую Анатолю Клешчуку

Ляцелі ў вырай ветракі, гублялі клёпку, быццам пёры, я чуў, як тыя ветракі ляцелі, думалі пра мора. Я чуў, бо ўгледзець іх ня змог — гняло мяне цямрэчай неба, я чуў, а сам, як той мурог, туліўся думамі да глебы: куды мне ў вырай, мурашу, мой дом урос па пахі ў поле, я неба ў Бога не прашу, я не прашу птушынай долі, цяпер мне сумна паглядаць на ветракі паміж аблокаў і чуць, як крылы іх рыпяць і дахі слуцкага барока. Калі ж такі надыдзе дзень — па небе сум адросьціць крылы, і палячу я да людзей за моры, горы, небасхілы, няхай сустрэнуцца тагды мне ветракі сярод пуціны і скажуць: «Хлопча, нікуды вядзе дарога ад Айчыны».

Паэт

Ніхто

ня мае права жыць з Паэтам, кахаць, пакутаваць і раўнаваць яго, ня тыя дні, калі б ён дбаў пра гэта, ня той напой, які б ён піў нагбом. Ніхто ня мае права мець Паэта, рабіць яго паяцам пры двары, таму што гэта… ды таму, што гэта — народа і паэзіі падрыў. Ніхто ня мае права біць Паэта, ён нават сам ня вольны над сабой, магчыма, ён адзіны на паўсьвета, а вы за ім нібыта за гарой. Паэт ня мае права быць паэтам цнатлівае і чыстае красы, калі ў айчыне загніваюць рэкі і засыхаюць на вачох лясы.

Адвечным шляхам

Ахвярую А.Р.

вырасьце трава і траву адшукае раса вырасьцем мы і нас адшукаюць сьлёзы цярновыя і палыновыя самотныя і радасныя цёплыя і сьцюдзёныя і празь сьлёзы мы ўбачым сьвет белы і чорны зямны і нябесны шчасьлівы і пякельны але вырасьце зноўку раса і траву адшукае раса і вырастуць нашы дзеці

Вужака

Мае згрызоты зьбіваюцца ў клубкі як вужакі і я — уладар гэнага паганага кодлішча — бы цмок па адной вышмыргваю вужак з клубка і адпускаю да людзей а тыя не зважаючы на бяскрыўдныя жоўтыя вушкі прымаюць іх за гадзюк а мяне за сапраўднага цмока і ў гэты час я сапраўды пачуваюся цмокам такой надчалавечай істотай бо я пад панцырам бо я страшны і толькі самая звычайная бестурботная раніца сонцам і сьвятлом змывае зь мяне гадаў бруд і я бягу і шукаю людзей і тлумачу што вужакі добрыя і разумныя істоткі і што яны не вінаватыя ў сваім падабенстве на гадзюк што іх можна пазнаць па залатой кароне а людзі разгубленыя ўглядаюцца ў мае вушы а мне ў адчаі здаецца што яны ўглядаюцца ў мае рогі і тады ўсе мае душэўныя болькі як бяздомныя чорныя галубы каля цёплага коміна туляцца да адзінага чалавека які любіць мяне — вужаку з залатой каронай.

Балада пра птаха

Не ў званы б’юць… Б’юць званы. Языкі ім вырвалі. Птах па-воўчаму завыў, як вярнуўся з выраю, як убачыў гэткі зьдзек над братамі роднымі, плакаў, быццам чалавек, і кружляў над Гродняю. Нарадзіўся птах і жыў, разьдзяліць каб муку з тым, хто сьмягнуў на крыжы, хто канаў на бруку, нарадзіўся птах і жыў неўпрыкмет, як рэха, на мяжы і на глыжы, на сялянскіх стрэхах. Паляўнічы не чапаў яго сьветлай песьні, вецер пёры не шчапаў, аднак і ня песьціў, жыў пад кронаю зямлі, па зямных законах: што шапталі карані — паўтарала крона. Кронаю былі званы, і аднойчы ў сьвяты песьню загулі яны пра свой лёс пракляты: каты, каты, каты, каты, — нібы ў небе Бог рыдаў, нібы ў гневе трушчыў краты той, хто справу не прадаў, — каты, каты, каты, каты, — рэхам адгукнуўся птах, над краінаю аратых ён лунаў, як волі сьцяг. I прыйшлі-прыбеглі каты, нацкавалі груганоў, як сабак, на песьню птаха, на бунтарны сьпеў званоў. I прыйшлі-прыбеглі суддзі, абвясьцілі свой прысуд: біць, пакуль ня трэснуць грудзі, біць, пакуль ня ўкленчыць люд!.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Час мінае, ды ня лечыць… Прытуліся да вякоў — Чуеш? Птахаў голас енчыць… Бачыш? Чырванее кроў…

Маналёг Алеся Гаруна

Гараць камяні ў маім вогнішчы, расьцьвеленыя агнём, нібы ваўчаняты ў логвішчы сонечным прамянём. У твар мне шугае полымя, ды я ўсё адно бяру каменьні рукамі голымі і гэткім, як сам, дару. Бяруць і да сэрцаў туляць: няхай нас ратуе боль і вучыць пра бліжніх думаць, пра тых, хто гібее ў золь, пра тых, хто прамёрз да костак, хто шлях да агню згубіў, хто д’яблу чырвоным хростам Айчыну сваю пазбыў. Дай Бог, каб маё каменьне аднойчы іх апякло, прымусіла ўстаць з каленяў, пайсьці на маё сьвятло. Я — тут! Я шугаю полымем! Праз

боль я зь сябе бяру каменьні рукамі голымі і гэткім, як сам, дару. Дай Бог, каб маё каменьне Жар-птахам дайсьці змагло да тысячных пакаленьняў і сэрцы іх апякло.

Чорная быль

Плыў белы дзень — крыло самотнай птушкі нас ратавала незямным сьвятлом, — радыхаў дол і прашчуравы душы, крыві й зямлі вяртаючы цяпло. Плыў белы прывід даўнімі кладамі, і выглядаў прарокаў скрозь дзірван, і вёў іх за сабой над гарадамі, над чорнымі ільдамі ў Белы Храм. I Белы Храм зьявіўся над ільдамі, яго не ашчасьлівіў боскі перст, ён не сьвяціў здалёку купаламі, а Белы Храм — быў чорны хвойны лес. Не абразы, а змучаныя твары крыніцы адбівалі, а Дняпро цягнуў, як баржы, д’яблавыя хмары — трымцелі жылы і цяжэла кроў. Шчымелі крылы у палескіх птушак, балелі рукі у тутэйшых баб, і чорным цьветам расьцьвіталі грушы, атрутным сокам наліваўся сад — груган накрумкаў ці спрадвечны вораг мінулым векам не дапіў крыві? I ўсе гады, зладзюга, нашым горам сваіх дзяцей выродлівых карміў, і, прычакаўшы зручнае часіны, ён запусьціў, як гада, ў сьпячы Храм нянавісьцю ускормленага сына, такому б пазайздросьціў Юда сам. А белы цень прысьпешваў прарокаў, на гэты раз ня верачы жывым, — там далягляд сьлязіўся, быццам вока, а ў Храме вычвараўся сукін сын.

Маналёг Апанаса Філіповіча

У гэтай краіне ня маю я дому, вось воблака — сяду і ў сьвет палячу над гэтай гаморай, над гэтым садомам, ні грошай, ні славы — я волі хачу. У гэтай краіне ня маю я долі, вось посах і торба і сотні дарог. Па долі пайду. Не вярнуся ніколі. Няхай мяне судзяць хоць людзі, хоць Бог. У гэтай краіне ня маю я Бога, ушчэнт разапселі яго сьвятары: дзе церні павінны насіць — носяць рогі, які ж тагды Бог, калі служкі зьвяры? У гэтай краіне ня маю я роду, забыўся народ мой найменьня дзядоў, і сьвету ня бачыць далей азяроду, і дзецям ня дорыць на шчасьце падкоў. У гэтай краіне ня маю я песьні, якая б народнай была і маёй, якую б сябрына запела ў Бярэсьці, а рэха ўзышло за Дняпром, за Дзьвіной… У гэтай краіне ня маю я дому, вось воблака — сяду і ў сьвет палячу над гэтай гаморай, над гэтым садомам, ні грошай, ні славы — я волі хачу, бо ў гэтай краіне ня маю я волі…

Сабака

Сабака ў горы пасівеў, нікому ў вочы не глядзеў, на'т спачуваньня не шукаў, бо меў адмеціну: шакал. I ўсё ж, абпалены таўром, ён вартаваў забраны дом, забраны двор, забраны сад, магілы продкаў ля прысад, бо ўлезе брудная сьвіньня, клады разрые сярод дня, каб потым рохкаць і крычаць: «А продкі вашыя маўчаць?! А можа, мову адняло? Яе ж у вас і не было…» Ён вартаваў гаротны дом, ды ўжо ня быў гаспадаром, адно, была яго — душа, нібы дзяржаўная мяжа паміж чужынцамі ды ім, сабакам, да шаленства злым, а сьвіньні рохкалі наўкол, лычамі разрывалі дол і крылі матамі князёў, што так глыбока пад зямлёй іх прах хаваюць плывуны ад Бога, чорта, сатаны… Бо дзе той Бог, калі сьвіньня, нібы карыта, сярод дня труну цягае па кладах ды топча капытамі прах. А ўночы прывіды плылі, яны жылі, яны былі. I ўночы жудасна хтось выў — Алесь Гарун сабакам быў.

Прачытаўшы верш Пімена Панчанкі «Разьвітаньне»

Родны мой Пімен Панчанка, Вы сказалі: настала зьмярканьне? Вы сказалі на маці мачыха? Бо настала Вам разьвітаньне? Зь яе словам — ужо ня родным, зь яе сонцам — ужо халодным, зь яе людам — спрадвек галодным, нават Богу й таму няўгодным… Адыходзіце ці зракаецеся? Ці сухімі сьлязамі каецеся? Пад крыжамі Сафіі Полацкай бюракрат за Вас не памоліцца, а памоліцца за Вас мачыха, за сыночка свайго, за Панчанку, і ў галовах запаліць сьвечачку. Можа, ўзімачку, а можа, ўлецечку Скрозь расстаньне і скрозь зьмярканьне на агеньчык паэт прыстане, скажа: родны мой Пімен Панчанка, я Вам верыў, ды вера страчана. I ў галовах патушыць сьвечачку, можа, ўзімачку, а можа, ўлецечку пад крыжамі Сафіі Полацкай Ён за Белую Русь памоліцца, за наступнікаў і за прадзедаў, ён памоліцца так, як дадзена, як вучылі Купала з Коласам — крэўным словам, родным голасам. Вы жывымі сьлязамі заплачаце, за паэтам народ убачыце скрозь расстаньне і скрозь зьмярканьне, Вам за сьмерць сваю прыкра стане, бо пад небам Сафіі Полацкай на народных паэтаў моляцца.