Пастушыная гiсторыя пра Дафнiса i Хлою (на белорусском языке)

Лонг

Дыянiсафан хоць ужо i быў напалову сiвы, але быў высокi i прыгожы i мог бы яшчэ пазмагацца з маладымi, да таго ж багаты, як мала хто, i сумленны, як нiхто. Прыехаўшы, ён у першы ж дзень прынёс ахвяры багам, апекунам палёў Дэметры, Дыянiсу, Пану, нiмфам, а ўсiм, хто быў там, паставiў кратэр вiна. У наступныя днi ён аглядваў Ламанаву гаспадарку. Убачыўшы палi ў барознах, гронкi на лозах, сад у цэлай красе - за кветкi Астыл узяў вiну на сябе, - ён вельмi ўсцешыўся, пахвалiў Ламана i паабяцаў адпусцiць яго на волю. Пасля гэтага пайшоў на казiную пашу, каб паглядзець i коз, i таго, хто iх пасвiў.

14

Хлоя, засаромеўшыся i спалохаўшыся такога гурту людзей, уцякла ў лес, а Дафнiс стаяў там, апяразаны калматаю казлiнаю шкураю, з толькi што пашытаю пастуховаю торбаю цераз плячо, у руцэ адной трымаў свежы сыр, другою прытрымлiваў малочных

казлянятак; калi Апалон некалi, служачы Лаамеданту, пасвiў быкоў, ён быў такi самы, як тады выглядаў Дафнiс. Ён нiчога не казаў, а толькi, пачырванеўшы, апусцiў вочы, перадаючы гасцiнцы; а Ламан сказаў: "Гэта, уладару, пастух тваiх коз. Ты мне перадаў пасвiць пяцьдзесят коз i двух казлоў, а гэты выхадзiў табе сто коз i дзесяць казлоў. Бачыш, якiя тлустыя, з густою воўнаю, i рогi ў iх не зламаныя. Ён прывучаў iх да музыкi; пачуўшы сiрынгу, яны робяць усё, што трэба".

15

Клеарыста, якая была пры гэтай гаворцы, захацела ўбачыць тое, што ён казаў, i загадала Дафнiсу, каб зайграў сваiм козам, як гэта ён звычайна робiць, i паабяцала за iгру хiтон, хламiду i сандалi. Ён пасадзiў iх, як у тэатры, стаў пад букам, выняў з торбы сiрынгу i найперш злёгку дзьмухнуў: козы пасталi i паднялi галавы. Пасля ён зайграў "на пашу": i козы пасвiлiся, апусцiўшы ўнiз галовы; далей ён выдаў мяккiя тоны: козы, сабраўшыся, паляглi. I вось зайграў пранiзлiвы напеў: козы, нiбы да iх наблiжаўся воўк, уцяклi ў лес. Праз хвiлiну ён выдаў поклiчны напеў: выбраўшыся з лесу, яны збеглiся каля яго ног. Нiколi не ўбачыш рабоў, каб яны так слухалiся гаспадара. Усе дзiву далiся, а больш за ўсiх Клеарыста, яна паклялася аддаць тыя падарункi пастуху - прыгажуну i да таго ж музыку. Вярнуўшыся ў двор, селi снедаць i Дафнiсу таксама са свае яды паслалi.

Ён еў разам з Хлояй, смакуючы гарадскiя стравы, i быў у добрай надзеi выпрасiць у гаспадара дазвол на шлюб.

16

А Гнатан, пабачыўшы праяву з козамi, толькi яшчэ больш распалiўся пажадлiвасцю, уважаючы, што яго жыццё не жыццё, калi не даможацца Дафнiса. Прыпiльнаваўшы, калi Астыл праходжваўся ў садзе, завёў яго ў каплiцу Дыянiса i пачаў цалаваць яму ногi i рукi. Калi Астыл запытаўся, навошта ён гэта робiць, i загадаў яму расказаць, пакляўшыся дапамагчы, той сказаў: "Гiне твой Гнатан, о ўладару! Ён, якi дагэтуль толькi твой стол любiў; ён, якi некалi кляўся, што няма нiчога лепшага за старое вiно, ён, хто цанiў тваiх кухараў вышэй за ўсiх мiтыленскiх дзецюкоў, цяпер толькi Дафнiса ўважае прыгожым. Я не адведаю нiводнай дарагой стравы, хоць бы колькi нi рыхтавалi кожнага дня мяса, цi рыбы, цi мядовых коржыкаў, а ахвотна зрабiўшыся казою, еў бы траву, лiсце, слухаючы Дафнiсаву сiрынгу, пасучыся пад яго наглядам. Уратуй свайго Гнатана i адолей неадольнага Эраса. Калi ж не, то, клянуся табе маiм богам, узяўшы нож i напоўнiўшы ўдосталь сваё чэрава ядою, я заб'ю сябе самога перад Дафнiсавымi дзвярыма: ты нiколi больш не назавеш мяне сваiм Гнатонiкам, як ты заўсёды меў звычку жартам называць".

17

Тут ён так заплакаў i зноў пачаў цалаваць ногi дзецюку, якi быў i велiкадушны i не быў ужо недасведчаны ў муках кахання, а таму i не мог адмовiць i паабяцаў у свайго бацькi выпрасiць Дафнiса i ўзяць яго ў горад слугою сабе, а каханкам Гнатану. I каб вярнуць вясёлы настрой таму, ён, пасмiхаючыся, спытаўся ў яго, цi не саромеецца ён кахаць Ламанавага сына i так хацець легчы з хлопцам, што пасе козы; i пры гэтым зрабiў мiну, што яго гiдзiць казлiны смурод. Але Гнатан, якi ў застоллях распуснiкаў вывучыўся ўсялякаму любоўнаму пустаслоўю, не без трапнасцi сказаў пра сябе i пра Дафнiса: "Нiводнага закаханага, мой уладару, гэта не абыходзiць: у якой бы постацi ён нi знайшоў красу, ён у яе палоне. Праз гэта не адзiн кахае раслiну, раку, дзiкага звера. А, мiж iншым, хто не паспагадае закаханаму, якi мае баяцца каханага? Я люблю цела раба, але красу - вольнага. Цi бачыш, як гiяцынты, яго кудзеры, з-пад броваў вочы блiшчаць, як дарагi камень у залатой аправе? Твар яго поўнiцца румянцам, рот - зубамi бялюткiмi, як слановая косць: якi закаханы не хацеў бы сарваць адтуль чыстыя пацалункi? Калi я закахаўся ў пастуха, то гэтым пераймаю багоў. Валапасам быў Анхiс, а яго мела Афрадыта; козы пасвiў Бранх, а яго любiў Апалон; аўчаром быў Ганiмед, а яго выкраў Дзеўс. Не грэбуйма хлопцам, якога i козы, як закаханыя, слухаюцца, што мы i бачым; падзякуйма Дзеўсавым арлам, што даюць аставацца яшчэ на зямлi такой красе".

18

Весела

пасмяяўся Астыл, асаблiва з гэтых слоў, i, сказаўшы, што Эрас з кожнага робiць вялiкага сафiста, стаў чакаць зручнага моманту, каб пагаварыць з бацькам пра Дафнiса.

Усю гэтую размову ўпотай чуў Эўдрам, якi, любячы Дафнiса як добрага дзецюка, мучыўся, што такая краса будзе згнюшана Гнатанам, i адразу ўсё расказаў Дафнiсу i Ламану. Дафнiс, уражаны, вырашыў або адважыцца ўцякаць разам з Хлояй, або памерцi, узяўшы i яе сваёй хаўруснiцаю. А Ламан, выклiкаўшы Мiрталу з хаты, сказаў: "Мы прапалi, жонка. Якраз час раскрыць нашу таямнiцу. Прапалi нашы козы i ўсё астатняе; але, клянуся Панам i нiмфамi, нават калi б меў астацца, як кажуць, валом у стайнi, не змаўчу пра Дафнiсаву долю, а як знайшоў яго падкiнутага, раскажу, як яго гадавалi, адкрыю, што я знайшоў пры iм, пакажу. Хай ведае гэты нягоднiк Гнатан, хто такi ён i каго адважваецца кахаць. Дастань мне толькi гэтыя прыкметныя знакi - каб былi пад рукою".

19

Умовiўшыся так, яны вярнулiся ў хату; а Астыл, зайшоўшы да бацькi, калi той быў вольны, папрасiў дазволу ўзяць з сабою Дафнiса ў горад, бо ён прыгожы i зашкода яго для работы ў вёсцы, а Гнатан хутка мог бы навучыць яго гарадскiм манерам. Бацька ахвотна згаджаецца i пасылае па Ламана i Мiрталу, каб абвясцiць iм добрую навiну, што Дафнiс будзе надалей замест козам i казлам слугаваць Астылу; паабяцаў замест яго даць двух казапасаў. I тут Ламан, калi ўжо збеглiся ўсе рабы, усцешаныя, што будуць мець такога прыгожага таварыша, папрасiў слова i пачаў казаць: "Выслухай, о ўладару, ад старога чалавека праўдзiвае слова: клянуся Панам i нiмфамi, што анi не схлушу. Я Дафнiсу не бацька, i Мiртала не мела шчасця быць яго мацераю. Iншыя бацькi падкiнулi дзiцятка, вiдаць, маючы ўжо даволi большых дзяцей; я ж знайшоў пакiнутага i гадаванага маёю казою; калi яна памерла, я пахаваў яе ў садзе, бо любiў яе за мацярынскi клопат. Знайшоў пры iм i прыкладзеныя прыкметныя знакi; прызнаюся, уладару, што iх хаваю; яны сведкi лепшай долi, чым наша. Каб ён быў рабом Астылу, я не супроць, прыгожы слуга прыгожага i добрага ўладара. Але каб з яго згнюшаўся п'яны Гнатан, не магу сцярпець; ён стараецца адвесцi яго ў Мiтылену, каб зрабiць жанчынаю".

20

Ламан, сказаўшы гэта, замоўк i залiўся слязамi. Калi ж Гнатан, нахабна паводзячы сябе, пачаў пагражаць бойкаю, Дыянiсафан, уражаны аповядам, загадаў Гнатану замоўкнуць, кiнуўшы на яго суровы нахмураны позiрк, i пачаў зноў выпытваць у Ламана, загадаўшы казаць праўду i не выдумваць нiякiх баек, абы затрымаць пры сабе сына. Але Ламан стаяў на сваiм, кляўся ўсiмi багамi i аддаваў сябе на ўсялякую муку, калi ён хлусiць; i Дыянiсафан з Клеарыстаю, якая сядзела побач, пачаў узважваць яго словы: "Навошта Ламану хлусiць, калi ён мог за аднаго двух казапасаў атрымаць? Ды i як бы селянiн выдумаў такое? I хiба адразу не было вiдаць, што ад такога старога i ад непагляднай жанчыны такi прыгожы сын не мог нарадзiцца?"

21

I надумаўся ён больш не гадаць, а зараз жа паглядзець прыкметныя знакi, цi сапраўды яны паказваюць на больш слаўную долю. Мiртала пайшла, каб iх прынесцi: яны зберагалiся ў старой пастуховай торбе. Калi яна ўнясла iх, Дыянiсафан першы паглядзеў i, убачыўшы пурпуровую кашульку, золатакаваную засцежку i кiнжальчык з тронкам са слановай косцi, голасна ўскрыкнуў: "О ўладару Дзеўсе!" I клiча жонку, каб тая паглядзела. Калi яна зiрнула, таксама голасна ўскрыкнула: "Любыя мойры! Цi ж не пакiнулi мы гэтага з нашым дзiцем i цi не ў гэтыя мясцiны казалi мы Сафрасiнi аднесцi яго? Гэта ж не якiя-небудзь iншыя, а якраз тыя. Любы муж, наша гэтае дзiця, твой сын Дафнiс, i бацькоўскiх коз ён пасвiў!"

22

Пакуль яна яшчэ гаварыла, а Дыянiсафан цалаваў прыкметныя знакi i плакаў з празмернай радасцi, Астыл, уразумеўшы, што Дафнiс яго брат, скiнуў плашч i пусцiўся бегчы ў сад, каб першым пацалаваць Дафнiса. А Дафнiс, убачыўшы, што да яго бяжыць Астыл, а за iм цэлая грамада, гукаючы: "Дафнiсе!", падумаў, што ён хоча яго злавiць, кiнуў сваю торбу i сiрынгу i панёсся да берага, каб кiнуцца ў мора з высокай скалы. I было б амаль нечуванае - зноў страцiць Дафнiса, ледзь толькi яго адшукаўшы, калi б Астыл не зразумеў гэтага i зноў не закрычаў: "Стой, Дафнiсе, нiчога не бойся: брат я табе, а бацькi - тыя, што да гэтага дня былi ўладарамi тваiмi. Ламан толькi што нам пра казу расказаў i прыкметныя знакi паказаў; абярнiся i паглядзi, як усе радуюцца i смяюцца. Але мяне першага пацалуй; клянуся ж нiмфамi, што не хлушу".