Рускія народныя казкі
Шрифт:
Неўзабаве пачуўся шум з усходняга боку, расчыніліся дзверы ўсходняга ганка — прыляцеў Усходні вецер. Услед за тым дыхнула цяплом з паўднёвага боку — і заляцеў у хату з паўднёвага ганка ласкавы Паўднёвік-вецер. I ў тую ж хвіліну з тых дзвярэй, што на захад сонца выходзяць, з'явіўся Захад-вецер. А потым раптам загрымела, зашумела наўкол, хата ходырам захадзіла — з рогатам ды са свістам уварваўся ў хату Паўночнік-вецер:
— Ox i нагнаў я сёння страху на караблі ў моры! Пазабаўляўся, пацешыўся, есці хачу!
Бабулька тым
— Ну, хто з вас, сынкі, нядаўна бяды нарабіў?
Паклікала дзеда:
— Ідзі, гавары, не бойся нічога!
Дзед злез з печы і расказаў усё, як было. Прыціх Паўночнік, галаву апусціў.
— Відаць, ты, Паўночнік, вінаваты,— сказала маці,— ты і адказваць будзеш.
— Нічога, мама,— страсянуў галавою Паўночнік,— усё паправім!.. А ты, госць дарагі, смелы і ўпарты — гэтакіх я і люблю! Калі не пабаяўся на мяне ўправы шукаць ды ўсю праўду ў вочы сказаць, будзь мне брагам названым, а пра страту не журыся.
Дастаў з-за пазухі скрутак і падаў дзеду:
— На вось табе абрус-самабор — у любы час галодны не будзеш. Адно абрус разгарні ды скажы: «Папіць, паесці!» — і еш, пі, што душа пажадае. Толькі, цур, угавор: пойдзеш дадому — не заходзь на заезны двор.
Дзед падзякаваў названаму брату і маці чатырох вятроў за ласкавую сустрэчу, за пачастунак ды за падарунак, з усімі развітаўся і дадому падаўся.
Ішоў, ішоў, ішоў і вельмі стаміўся, зусім з сілы выбіўся; сам думае: «Давядзецца 1 гэтую ноч у дарозе начаваць, сёння дадому ўсё адно не паспець. Чаму гэта Паўночнік наказваў мне на заезны двор не заходзіць? Не ў пол! ж мне ноч начаваць! Хлеб свой — хоць у папа стой». I зайшоў на заезны двор. Сеў каля стала, адпачывае, а шынкар пытаецца:
— Можа, вячэру падаць ды і чарку ад стомы вып'еш? Заказвай!
— Нічога мне пакупнога не трэба, усё ў мяне сваё ёсць.
Дастаў з-за пазухі абрус, разгарнуў і кажа:
— Папіць, паесці!
Бацюхны мае! Адкуль што ўзялося: панаставілася страў усялякіх, мяды духмяныя, віны салодкія, закускі, заедкі розныя — стол угінаецца! Пі, еш — душа мера!
Шынкар аслупянеў, глядзіць, вочы вылупіўшы, слова сказаць не можа. Гэтакага дзіва век не бачыў.
I дзед вельмі рады:
— Будзе цяпер у нас з бабаю што піць, есці! Будзе чым і добрых людзей пачаставаць!
I ад радасці кліча шынкара:
— Садзіся са мною вячэраць і сваіх усіх, хто ў цябе ёсць, заві — пачастунку на ўсіх хопіць!
Шынкар паклікаў жонку ды дзяцей — і падселі ўсе да дзеда за стол. Сядзяць частуюцца. Дзед выпіў салодкага віна ды моцнага мёду, і зашумела ў яго ў галаве; песню зацягнуў.
Тут шынкару і прыйшло ў галаву:
«От бы гэты абрус мне спатрэбіўся!»
Пасля вячэры дзед паваліўся на лаву і моцна заснуў. Шынкар падмяніў абрус-самабор кропля ў кроплю такім жа з выгляду звычайным абрусам.
Назаўтра дзед прачнуўся раным-раненька і дадому
Баба сустрэла яго лаянкай:
— Дзе цябе нячысцік носіць? Дома хлеба ні крошкі, ні палена дроў няма, а яму і гора мала!
— Маўчы, баба! Садзіся за стол, частуйся, чаго толькі твая душа пажадае, пі, еш уволю!
Пасадзіў бабу за стол, разгарнуў абрус:
— Папіць, паесці!
Што такое? Няма нічога...
Дзед яшчэ раз абрус страсянуў, разгарнуў, рукою прыстукнуў:
— Папіць, паесці!
Зноў нічога.
Тут баба ўсхапілася, узяла чапялу:
— Ах ты, пустамеля, яшчэ насміхацца надумаўся! — I раз, раз чапялою: — На вось, на табе, недарэка абрыдлы!
Дзед выскачыў з хаты—ды наўцекі.
Спыніўся за весніцамі.
«Тут штосьці не так. Відаць, Паўночнік ашукаў мяне. Ну, ды не на таго натрапіў! Цяпер мне дарога знаёмая», — падумаў дзед.
I пайшоў да маці чатырох вятроў.
Ішоў, ішоў і познім вечарам прыйшоў да высокай гары, да вялікай хаты з чатырма ганкамі. На той час браты-вятры з усіх чатырох бакоў дадому беглі. Падхапілі госця і занеслі ў хату.
Павітаўся дзед з маці чатырох вятроў ды з братамі і кажа ветру Паўночніку:
— Не па-брацку ты, брат названы, са мною абыходзішся. Твой абрус-самабор усяго адзін раз мяне напаіў, накарміў, ды на тым усё і скончылася. Хіба добра так з мяне насміхацца?
— Пачакай, пачакай,— кажа Паўночнік.— Заходзіў ты на заезны двор?
— Заходзіў.
— Ну вось сам сябе ва ўсім і вінаваць, калі мяне не паслухаўся.— Дастаў кашалёк з-за пазухі.— Вазьмі гэты кашалёк і ідзі. Ніколі ў цябе ні ў чым нястачы не будзе. Што спатрэбіцца, патрасі кашалёк — і колькі трэба грошай, столькі і натрасеш. Ды глядзі помні маё слова: нікуды па дарозе не заходзь.
Госця напаілі, накармілі, і падаўся ён дадому.
Казка хутка кажацца, а яшчэ хутчэй дзед дадому спяшаецца.
Ішоў, ішоў і дайшоў да таго заезнага двара, дзе раней спыняўся.
«Зусім я аслабеў, ды і ногі больш не гнуцца, усё роўна мне дадому сёння не дайсці. Зайду пераначую ў знаёмага шынкара».
Зайшоў, павітаўся. Гаспадар заезнага двара пазнаў дзеда, ласкава сустрэў:
— Садзіся адпачывай, добры чалавек! Калі не пагрэбуеш нашым пачастункам, заказвай папіць-паесці з дарогі.
А дзеду і холадна і голадна.
«Давай пагляджу, чым мяне адарыў Паўночнік!»
Загадаў падаць вячэру, ды і віна заказаў. Выпіў чарку-другую і захмялеў, ведама, стаміўся. Кліча шынкара:
— Садзіся, гаспадар, і сваіх усіх пакліч, ды што ёсць у доме ядома падавай на стол! За ўсё разлічуся, страты не будзеш мець.
Гаспадар замітусіўся, нанасіў розных страў ды ўсялякіх напіткаў, паклікаў жонку ды дзяцей, і ўсе пачалі частавацца. П'юць, ядуць, а шынкару не церпіцца даведацца, якое дзіва ў дзеда ёсць. Усё новых і новых страў патрабуе, а чым будзе разлічвацца?