Рускія народныя казкі
Шрифт:
Вывеў цар дванаццаць дзяўчын — усе роўныя, як адна: вар у твар, волас у волас, голас у голас. Нізашто не пазнаў бы, ды адна з іх хусцінкай махнула. Схапіў яе Іван за руку:
— Вось мая нявеста!
— Ну, браце,— кажа марскі цар,— я хітры, а ты яшчэ хітрэйшы за мяне,— і аддаў за яго Васілісу Прамудрую замуж.
Hi многа, ні мала мінула часу — занудзіўся Іван па сваіх бацьках, захацелася яму на святую Русь.
— Што невясёлы, муж дарагі? — пытаецца Васіліса Прамудрая.
—
Апусціла галаву Васіліса Прамудрая:
— От калі бяда прыйшла! Калі ўцячом мы, будзе за намі пагоня вялікая. Моцна разгневаецца марскі цар, лютай смерцю нас пакарае. Ды нічога не зробіш, трэба нешта мудрыць.
Змайстравала яна тры лялечкі, пасадзіла па кутках у святліцы, а дзверы моцна замкнула. I пабеглі яны з Іванкам на святую Русь.
Вось раным-раненька прыходзяць ад марскога цара пасланцы — маладых падымаць, у палац да цара зваць.
Стукаюцца ў дзверы:
— Прачніцеся, прабудзіцеся! Вас бацюхна кліча.
— Яшчэ рана, мы не выспаліся,— адказвае адна лялечка.
Гадзіна мінула, другая мінула — зноў пасланец у дзверы стукае:
— Не пара-час спаць, пара-час уставаць!
— Пачакайце. Зараз устанем ды адзенемся,— адказвае другая лялечка.
Трэці раз прыходзяць пасланцы: цар марскі, маўляў, гневаецца, чаго яны гэтак доўга збіраюцца, чаму лянуюцца.
— Зараз будзем,— кажа трэцяя лялечка.
Пачакалі, пачакалі пасланцы і давай зноў стукацца.
Ніхто не абзываецца, ніхто не адгукаецца.
Выламалі яны дзверы. Глядзяць — а ў святліцы пуста,
толькі лялькі ў кутках сядзяць.
Далажылі пра гэта марскому цару. Разгневаўся ён і паслаў на ўсе бакі пагоню вялікую.
А Васіліса Прамудрая з Іванкам ужо далёка-далёка. Імчацца на быстрых конях без прыпыну, без спачыну.
— Ану, муж дарагі, прыпадзі да сырой зямлі ды паслухай: ці няма пагоні марскога цара?
Саскочыў Іван з каня, прыпаў вухам да зямлі і кажа:
— Чую я людскую гаману і конскі тупат.
— Гэта за намі гоняцца! — кажа Васіліса Прамудрая і зрабіла коней зялёным лугам, Івана — старым пастухом, а сама перакінулася ў кучаравую авечку.
Пад'язджае пагоня:
— Гэй, дзядок, ці не ехаў тут добры малойца з прыгожай дзяўчынаю?
— Не, людзі добрыя,— адказвае Іван. Сорак гадоў пасу я на гэтым месцы — ніводная птушка міма но пралятала, ніводны звер міма не прабягаў.
Вярнулася пагоня назад:
— Цар-гасудар, нікога мы на дарозе не напаткалі. Бачылі толькі — пастух авечку пасе.
Разгневаўся марскі цар, закрычаў грозным голасам:
— Эх вы, нездагадлівыяі Імчыцеся наўздагон.
Памчалася пагоня царская. А Іван з Васілісай Прамудрай таксама не марудзяць — паганяюць коней. Палова дарогі ззаду ляжыць, палова дарогі наперадзе сцелецца.
Кажа Васіліса Прамудрая:
— Ану, муж дарагі, прыпадзі да зямлі ды паслухай: ці няма пагоні марскога цара?
Злез Іван з каня, прыпаў вухам да зямлі і кажа:
— Чую я конскі тупат і людскую гамапу.
— Гэта за намі гоняцца! — кажа Васіліса Прамудрая.
Сама зрабілася каплічкай, коней ператварыла ў дрэвы,
а Іванку — у старэнькага папа.
Вось пад'язджае да іх пагоня:
— Гэй, бацюшка, ці не праходзіў тут пастух?
— Не, людзі добрыя. Сорак гадоў я ў гэтай капліцы служу — ніводная птушка міма не пралятала, ніводзін звер не прабягаў.
Вярнулася пагоня назад:
— Цар-гасудар, не знайшлі мы пастуха з авечкаю! Толькі ў дарозе бачылі каплічку ды папа старога.
Яшчэ горш разгневаўся марскі цар:
— Эх вы, ёлупні! Вам трэба было каплічку разламаць ды сюды прывезці, а поп і сам прыйшоў бы.
Сабраўся ён, ускочыў на каня і памчаўся наўздагон за Іванкам і Васілісай Прамудраю.
А тыя ўжо далека заехалі. Лічы, уся дарога ззаду засталася.
Вось зноў кажа Васіліса Прамудрая:
— Муж дарагі, прыпадзі да зямлі: ці не чуваць пагоні?
Злез Іван з каня, прыпаў вухам да сырой зямлі і кажа:
— Дрыжыць зямля ад тупату конскага.
— Гэта сам цар марскі імчыцца! — кажа Васіліса Прамудрая.
I зрабілася яна рэчкаю. Коней у рачную траву ператварыла, а Івана — у акуня.
Прымчаўся марскі цар. Паглядзеў ды адразу і пазнаў, што за рэчка цячэ, што за акунь у вадзе плавае.
Пасміхнуўся ён і кажа:
— Калі так, дык будзь жа ты рэчкаю роўна тры гады. Улетку перасыхай, узімку замярзай, увесну разлівайся!
Завярнуў каня і памчаўся назад у сваё падводнае царства.
Заплакала рэчка, зажурчала:
— Муж мой любы, трэба нам расстацца! Ідзі ты дадому, ды глядзі — нікому цалаваць сябе не дазваляй, апрача бацькі і маці. А як пацалуе цябе хто — забудзеш мяне.
Прыйшоў Іван дадому, а сам дому не рады.
Пацалаваўся з бацькам, з маці, а больш ні з кім — ні з братам, ні з сястрою, ні з кумам, ні з кумою. Жыве, ні на кога не глядзіць.
Вось і год мінуў, і два, і трэці канчаецца.
Лёг неяк раз Іванка спаць, а дзверы забыўся зашчапіць. Зайшла ў пакой сястра яго меншая, убачыла, што ён спіць, нахілілася і пацалавала яго.
Прачнуўся Іван — нічога не помніць. Пра ўсё забыўся.
Забыў і Васілісу Прамудрую, быццам і ў думках яе не было.