?йэ кирбиитигэр
Шрифт:
– Арыый к?рс??лэрэ Б?дь?к? Б??? дуу?
– Кини. Убайдара ?лк?р?й майгытынан хадаар. Чаллаайы харса суох да?аны, тылынан-???нэн дьону кыайан т?мпэт, сомо?олообот ки?и.
– Оттон кыра уолаттара хайдах дьон буолуу?улар?
– Чабыыдалаах Эттээни уу ньуулдьа?ай о?олор. С??рбэлэрин да туола иликтэрэ буолуо. Ыбаах да эдэрэ бэрт. К??стэринэн биир да а?аларыгар тиийэр ки?и суох дииллэр. Б?дь?к? Б??? бэйэтин лаппа кыанар да, олус дьиппиэн, а?ыйах са?алаах ки?и.
– Онон нууччаларга б?к бэринэн олоробут дуу? – Мымах дьиэлээх ки?ини утары к?р?р.
– Ньим бааччы олорбуппут ордук буолуо диибин мин.
– Дьон айманар. Олус ыган-т??рэн бардахтарына, бука, туох эрэ буолара буолуо.
Са?ата суох истэн олорбут дьиэлээх хотун Мыла?ныыр тыл кыбытар:
– К?т?рдэр дь???ннэриттэн да?аны ки?и этэ тардар, куттанар. Муннулара улахана, аны бытык ???э бытык буолан. Харахтара муус курдук. Адьас абаа?ы уолун курдуктар.
– Кырдьык, сахаттан атын сирэйдээх-харахтаах дьон, – Мымах дьахтары к?р?н ылар. – Билэллэрэ, сатыыллара да с?рдээх. Уу аалынан ?р?скэ усталларыгар, та?а?ы тиирэ тардан тыалга о?устараллар эбит. Ол ааллара икки ?тт?нэн ?ст?? эрдии?иттээх. Инньэ гынан, ууга т?ргэнник усталлар.
– Ол и?ин онно-манна тиийэн эрдэхтэрэ, – ?й?к чороонноох кымы?ын ылан и?эр.
Атырдьах ыйа. Бэс ыйыгар ардаан, быйыл от ??н??тэ ?ч?гэй. Окко киирбит кэннэ, былыт кэлэ-кэлэ ардах т??эн, с?г?н оттотумаары гынна диэбиттэрэ, хата, кэнники бэркэ курааннаан абыраата. Быйыл от ??н??тэ ?ч?гэй буолан, дьон абыраныы?ылар. Ходу?а хойуу ото кыра да сиккиэргэ к??гэлдьийэ долгуйарын саха ки?итэ ??рэ к?р?р. ?? дьылга саха оло?о тупсар. С???? этэ??э кыстыыр. Ардахтаах дьылга к??л уута туолан, балыга элбиир. Дьада?ы ыал у?ун кы?ыны туоруур с?р?н а?ылыктара диэн балык буолааччы. Сайыны бы?а туулаан балык сииллэр, ха?ааналлар.
Саттаар уол токур хотуурун с?гэн, ыа?астаах ымдаанын тутан, инитин уончалаах уолу ?р??б?н? баты?ыннаран, оттуур сиригэр кэллэ. ?й??лэрин ыа?астаах ымдааны, хаппахтаах улахан тууйаска угуллубут ??л?лл?б?т мундуну сынньанар сирдэригэр а?алан, талах к?л?гэр уурдулар. Ходу?аларын отун оттоон, бугуллаан б?тэрэн эрэллэр. С?рэхтээх ки?и оту оттуур. Ол-бу кытах, хоннох, к??л кытыыта э?ин элбэх. ?лэ?э туруохтарын иннинэ олоро т?ст?лэр. К?н да у?ун.
Саттаар хотуурун биитин сытыылаан, кыра а?аанынан сотуолуур. ?р??б? к?т?н кэлэн от быы?ыгар т?сп?т ?г?р??н? ма?ынан быра?аары тула к?р??лээтэ. Туран, хаппыт синньигэс тала?ы то?утаары б?к баттыыр, тулла?натар. Ма?ын то?утан, быра?аары, аргыый ??мэн хаамар. Тула к?р??л??р. Сотору ?г?р??, «чаарт» диэн са?араат, ойо?о?уттан к?т?н тахсар. Ону кэнниттэн быра?ан хаалар. Убайа туран, бэ?э?ээ охсубут хадьымалын та?ыгар кэлэн, охсубутунан барда. Токур хотуурун т?б?т?н ?рд?нэн эргитэн, хаптас гынаат, охсон «куус» гыннарар. Сытыы хотуурга бы?а охсуллубут от тэлгэнэ т??эр. От охсуута – илистиилээх, сылаалаах ?лэ. С??рбэччэ хаамыы сири охсон баран, сынньана таарыйа тохтоон, эмиэ сытыыланна. Чараас тимирдээх хотуур к?н уотун тэйитэн килбэс гынна.
Саттаар улаатан, к????рэн, ?лэни кыайа-хото тутан ?лэлиир буолбут. Бэйэтин т??? да ситэ илик о?о ки?и курдук сананан, сыппа?ын, килбигин и?ин, кыргыттары бэлиэтии, талымастыы к?р?р саа?ыгар сылдьар. Кини хайа да кыыстаа?ар Ну?нууру с?б?л??р. Ол кыыс улаатан, эмиийэ тэрэччи тэбэн, т?л???йэн, тупсан хаалбытын, маанытык та?нар буолбутун кэрэхсии к?рб?тэ. Ааспыт к???н му?ха?а сылдьан, бэйэтигэр с?р?-с?п бэдэр са?ынньахтаах, тии? бэргэ?элээх, таба ты?а этэрбэстээх, тэп-тэтэркэй имнээх, ?ч?гэй дь???ннээх мааны кыы?ы к?р?н, бэйэтин т??тэ саралаабыт эргэ таба са?ынньа?ыттан, уба?а тириитэ бэргэ?этиттэн, ынах этэрбэ?иттэн кыбыстыбыта. Урут ха?ан да оннук буолбат этэ. Кини эрэ ку?а?ан та?астаах буолбатах. Онтон кы?ын ыччаттар мустан би?илэх куту?а оонньуулларыгар, ол кыыстыын кэккэлэ?э буолан хаалбыттара. Кыыс кэмчиэрийбэккэ к?лэн-салан, Саттаары кытта кэпсэппитэ. Хайдах эрэ с?б?л??р курдук
Кыыс а?ата Аамылаан с??рбэччэ с????лээх, атыыр ??рдээх сэниэ ки?и. Ол и?ин Ну?нуур куруук маанытык та?нар. Дь???н?нэн да?аны кыргыттартан эрэ ордуктара. Оттон Саттаар а?ата Тордуох – дьада?ы ки?и. ?с эрэ ынахтаахтар. Айахтарын нэ?иилэ ииттинэн олорор ыал. Онон сайын мундуга туулаан, балык ха?ааннахтарына эрэ, у?ун кы?ыны аччыктаабакка кыстыыр дьон. Биир аттаахтар, к?л?нэр о?устаахтар.
Отчуттар ма?найгы омур?аннарыгар та?ыстылар. К?н ???э ойон куйаарда. Атырдьах ыйыгар ??н-к?й??р намтыыр да, билигин да?аны бырдах баар. Итии да?аны. С?р??н ымдааннарын кэмчилииллэр. А?ыйахта ыймахтаан бараннар, мундуларын сиэтилэр. Сойбут б?д?? мунду – ?ч?гэй а?ылык. Сэниэ ыал отчуттара окко кымы?ы а?алан и?ээччилэр. Кинилэргэ хантан кымыс кэлиэй. Саттаар бу олорон, эмиэ Ну?нууру санаан кэллэ. Кинини т??? да с?б?лээбитин и?ин, ха?ан эрэ дьиэбэр с?г?ннэрэн а?алыам дии санаабат. А?ата Аамылаан биэриэ суо?а. Биир эмэ баай уола кэлэн кэргэн кэпсэтэр ини. Киниэхэ тэ?э суох кыыс. ?н?р кыыс дь??гэтиниин и?эллэрин ыраахтан к?р?н билэн баран, кыбыстан, к?ст?мээри, суолтан туораан, суон тиит кэннигэр саспыта. Эргэ торбос сонуттан кыбыстыбыта. Кыргыттар кинини к?рб?кк? ааспыттара. Атын кыргыттартан кыбыстыбат ээ. Оттон Ну?нууру к?рд? да ханна да барыан билбэт.
– Убаай, нууччалар диэн абаа?ылар дуо? – ?р??б? эмискэ ыйытан, Саттаар саныыр санаатын ситимин быста.
– Суох. Нуучча диэн туора омук ки?итэ.
– Оттон сирэйдэрэ т??лээх ??? дии.
– Ким инньэ диирий?
– Маппай уол.
– Т?? буолбатах, бытык. Хойуу бытыктаахтар.
– Оттон сорохторун хара?а к??х ??? дии. Муннулара буолла?ына на?аа улахан. Харахтара то?о к????й?
– Ону мин билиэм дуо! Чэ, туруох. Б?г?н эрдэ б?т??хп?т.
?р??б? эрдэ охсуллубут оту икки салаалаах атырдьа?ынан ха?ыйан мунньар. Саттаар охсуллуохтаах отун охсон б?тэрэн, уол муспут субуутун бугуллаата. Б?г?н эрдэ б?тэн дьиэлээтилэр. Баран и?эннэр эргиллэн, чи?ии илик улахан к??х бугуллары к?р?лл?р. ?лэ т?м?г?н эргиллэн к?р?р ?ч?гэй буолааччы.
Тордуох туу ?р?р идэлээх. ??hэ ?с мастаах кыраада?а тыырыллан бэлэмнэммит уhун синньигэс туу мастара ууруллан намылыспыттар. Арыттаах туу маhын ?р?н баайарга сутука быаны мас силиhинэн о?орор. Уhун к?н? суон силиhи т??рэн ылан, сииктээх умуhахха ууран ыаннарар. Онтон хатырыгын суллаан, хайыталаан, тыырар. Быhах ?нч???нэн кыhыйан уутун ыгар. Ол аата эллиир. Эллээтэ?инэ, силис маhа сымныыр. Эллэммит силис т?h? ба?арар ?р сытыан с?п. Туттарыгар ууга сымнатан баран, ?кт??-?кт?? тардыалаан имитэр. Оччо?о быа быанан буолар.
Дьиэлээх дьахтар Сэлгээнэй киэhээ??и аhылыктарын бэлэмниир. К??рчэххэ унньуула5 суурадаhынын кута-кута ытыйар.
– Оккун охсон б?тэрди? дуо? – Тордуох аhаары сибиэ?э кэлэр.
– Б?тэрэн. Аны биир к?н баран мустахпытына, мунньуубут да б?тэрэ буолуо, – Саттаар к??рчэхтэн баhан сиир.
– Мымах баай илдьиттээбит. Быйыл хайаан да?аны киис булдугар тахсан бултуур ?h?б?т. Аттаах, ыттаах ыаллары барыларын соруйбут. Нууччаларга биэрээри киис тириитин хомуйаллар ?h?, – Тордуох уолугар сонунун кэпсиир.
– Ол мин кииhи тугунан ?л?р?б?н? Ох саам суох дии, – Саттаар ох саа о?орторуон ба?арар. Идэлээх о?онньоттор ох сааны тамыйахтаах ынахха о?орооччулар.
– Ыт кииhи, тии?и тииккэ таhаарда?ына, чаачар саанан да ?л?р?р ба?айыта. Мин айа к?хс?нэн улахан чаачар саа о?оруом. Бу уол оонньуур саата кыра буолуо.
– Мин эмиэ барсыам, – ?р??б? ыйыппыттыы а?атын диэки к?р?р.
– Хайа та?аскынан барсаары гына?ын. Убайы? хаар т?стэ?инэ, кыhы??ы тымныыга барыа?а, – диэн Тордуох буойа са?арар. – Ыппыт кииhи ?р?? дуо?