Званы ў прадоннях азёр
Шрифт:
Мы пакуль што не можам з упэўненасцю меркаваць, карысны ці шкодны той ці іншы від жывёл ці раслін для жыцця ўвогуле, для вялізнай гармоніі біясферы на зямлі. І мы робім гэта. Мы ведаем ганебна мала — і мы робім выгляд, што ведаем усё. Таму, што мы жывём у доўг, пазычаючы й пазычаючы ў банку, запасы якога нявечныя, як і ўсё на зямлі.
У Палескі скарб валяецца ў нас пад нагамі, а нам неахвота нагнуцца і падняць яго. Дзесяткі тысяч людзей, замест Балатона ці Залатых пяскоў, праехаліся б на параходзе на ціхай яшчэ Прыпяці, пазагаралі б, палавілі рыбу, пакачаліся б на цвітучых яе паплавах. I пакінулі б тут грошы, якіх хапіла б на тое, каб аднавідь старыя будынкі,
Дзесяткі турысцкіх паходаў ажывілі б Дняпро, і Прыпяць, і Сож. А між тым рачны флот беларускі памірае. Знізу яго падціскае кіеўская флатылія, і мы задавальняемся — і то не наша тут паслуга — толькі перагрузкай руды з іхніх вялікіх рудавозаў на свае, меншыя.
Жоўць руплівага гаспадара разліваецца ўва мне, калі бачу безгаспадарчасць. Я сню Прыпяць з белымі параходамі Брэст — Гомель, з матэлямі і кэмпінгамі ў гушчары лесу, Прыпяць цвітучую, Прыпяць высакародную і чыстую, па берагах якой паўсюль можна прабегчы босым, не парэзаўшы пятаў. Прыпяць, на якой працуюць заводы рыбагадоўлі і адноўлены чароды дняпроўскай сцерлядзі і асятра. Прыпяць, на якой нешта прыдумалі, каб "Ракеты" не забівалі рыбу (я сам бачыў пудовых шчупакоў, прыбітых да берага). Я сню Прыпяць багацейшай ракою. I я сню яе — у галоўным — такой, як зараз, з пышнымі дубовымі гаямі над вусцем Случы, са смолкамі-смалянкамі на сытых паплавах, з дробнымі ліловымі званочкамі-"цыганамі", — нібы мільёны табараў сышліся на адным лузе.
…Я сню яе прыўкраснай.
Перад упадзеннем у Прыпяць Гарыні пацягнуўся дагістарычны лес. Каравыя вербы з дзвюма-трыма буслянкамі, перакручаныя, як душы змарлых у пекле вялікага тасканца. I маленькія маладыя вербы, што толькі падкрэслівалі трагічнасць пейзажу. А над усім гэтым, над буслінымі крыламі, першабытнае неба, нібы ў час стварэння сусвету.
Бусел за буслам зрываўся з дрэў па меры набліжэння парахода. Было гэта буслінае каралеўства.
Я ведаў, што недзе жыве і пануе над ім кароль-бусел з крыламі, размахам на палову неба. Ногі да каленяў улезлі ў твань, бо праваліўся за стагоддзі. Стаіць у зарасцях тысячагадовых беларускіх дубоў. Іхнія вяршыні ледзь прыкрываюць яму загорбак, бо галава ў яго прыціснутая, а дзюба лягла на грудзі.
Думае. Птушкі баяцца парушаць ягоны пакой. Калі ж набярэцца бясчынстваў, браканьерства, выгаляння над жывым — уздыме галаву, пракінецца і махам крылаў уздыме ўраган і змяце тых, што рабілі такое з яго братамі і гвалцілі натуру ды крыўдзілі меншых братоў.
А пакіне толькі гэтых, хто працаваў заўзята і ўпарта, думаў глыбока і добра, чыніў справядлівасць і ніколі не крыўдзіў ні жывёл, ні дрэваў, ні раслін, ні іншых людзей. I яшчэ не крыўдзіў яго рахманы, спакойны і мудры бусліны народ.
IX. Пагарынская Венецыя
Гадзін у шэсць вечара — сонца было яшчэ куды як высока — увайшлі ў Гарынь. Пасля цёмнай, празрыстай прыпяцкай вады тут вада была каламутная, непразрыстая, імклівая. Рэчка вілася так, нібы за ёю гнаўся казачны цмок, і шырока ляжалі вакол голыя паплавы з чародамі рабых і вогненных кароў.
Праплылі паўз нейкую каробку з пустымі праваламі вокнаў.
— Завод кансерваў, - сказаў капітан.
— А чаго то ён пусты такі?
— Закансервавалі, - змрочна сказаў капітан.
Весці яму параходзік тут было цяжкавата. Не разгорнешся. Толькі выйшаў на прамую — мяняй курс. Але ўсякай непрыемнасці бывае канец. З-за
Венецыя на зары свайго існавання, калі першыя беглыя рыбакі высадзіліся на востраў Маламока, была, відаць, менавіта гэткай: дымка над вадой, зелень платоў і дрэў, чаўны з задзёртымі насамі. I ціша.
Вечарам мы крыху пасядзелі з нашымі хлопцамі. Шкада было развітвацца з імі: народам вясёлым, грубаватым і дасціпным. Харошыя хлопцы! Пра кожнага можна было б напісаць апавяданне. Калісьці я так і зраблю, паплаваўшы з імі не тыдзень а, скажам, месяц.
А цяпер проста дзякуй ім ад усіх нас.
Спакавалі рукзакі. Зянон узлез на сваю паліцу, звесіўшы з яе ногі: ні даць ні ўзяць — макароны на лыжцы. Хутка засоп і Валянцін. А я ляжаў і ўспамінаў, што я ведаю пра гарадок і яго наваколле. Ведаў я ганебна мала. Мы ўвогуле ганебна мала ведаем сваю радзіму, і нам даўно патрэбен свой краязнаўчы часопіс. "Наш край".
Ведаў тое, што размешчаны Давыд-Гарадок на астравах Гарыні, праўдзівей, між яе рэчышчам і старыкамі, што да рэвалюцыі жыхары разводзілі садавіну, а цяпер — кветкі, і мястэчка славіцца імі ледзь не па самы Урал, што народ тут увогуле прадпрымальны і тутэйшыя паляндвіцы ды шынкі куплялі нават у Варшаве. Ведаў, што тут шмат ганчароў, а калісьці былі майстры па вырабе рачных суднаў і што мясцовая царква адна з самых старых драўляных цэркваў на Палессі.
А што са старадаўняга? Ну, тое, што калісь на Гарыні было шмат гарадоў (цяпер хіба толькі Давыд-Гарадок ды Столін), былі яны багатыя і гандлёвыя, але выпальваліся, пачынаючы з XI стагоддзя, ледзь не па тры разы на кожныя сто год. Ушчэнт.
Пабудаваны Давідам, князем Тураўскім, на зары хрысціянства, у паходах на крыжакаў гарадок славіўся невымернай смеласцю і ўмельствам воінаў. Бараніўся і ад татар, і ад кепскай памяці князя Валконскага ў 1665 годзе, прычым быў знішчаны да попелу і тлену.
…На досвітку мы ўзвалілі рэчы на плечы, узялі лахі пад пахі і спусціліся па трапе на глеісты бераг. Горад ледзь прачынаўся ў тумане. "Маякоўскі" даў гудка ў наш гонар і адваліў. Мы стаялі і рабілі рукамі "аці" яму наўздагон. З палубы нам адказвалі тым самым.
Пасля параход знік. Мы засталіся адны пад схіламі вялізных валоў замчышча. Не меншых, чым у Оршы, Рагачове, Быхаве. Крэпасць была на свой час вялізнай.
Варушылася на адхонах трава, а над ёй панаваў вэлюм туману. I ціша. Глыбокая ціша стагоддзяў. Не было ёй канца.
Хаты маўчалі пад вязамі, клёнамі і ліпамі. I старыя, тыпова палескія, і новыя, звычайныя. Але ва ўсіх на франтонах было сонца з раскінутымі прамянямі, падобнае на рамонак.
Хаты стаялі пад знакам сонца. А вакол іх хісталіся густазялёныя каноплі. I цвіло ці збіралася зацвітаць (вясна была позняя) такое мора кветак, якога я не бачыў у жыцці. Півоні ўсіх колераў, ружы, аксамітна-стракатыя браткі, мацыёла, флоксы, зарасці вяргінь, канаў, пахучага гарошку, пантофелькаў маці божай і залатога бэрла. Віліся кручаныя панічы, грамафончыкі, дзікі вінаград, плюшч. Гарадок патанаў у моры кветак. Хаты задыхаліся ад водару, як рымляне на оргіі ў Нерона. Ільсняна чарнела спрыснутая дажджом зямля. Паўсюль, на кожным вольным лапіку, былі кветкі, кветкі, кветкі. Кветкі над платамі, кветкі над суцэльнымі радамі чаўноў у рэчцы і вясенніх каналах. Пагарынская Венецыя шалела, буйствавала ў іх разліве, таму й не хацелася нам адсюль ісці ні ў якія Альшаны і Аздамічы, дзе і дагэтуль трывала жывуць старыя звычаі і вопратка.