Званы ў прадоннях азёр

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— Тэпэр не носім.

— Чаго так, дзяўчаты?

— А… як фараон ходзіш. Спадніцы, анучы. Летам парышся.

— Катора худзенька, пад бокі накладае.

— Хто ж гэта вас такому глупству навучыў?

— Настаўнікі ў нас з Мінска ды з Пінска самі пасмейваліся. Дужэ смяяліся з народных касцюмаў.

Але ж і настаўнікі! Без году тыдзень, як табліцу множання вывучаў, а насміхаецца з густу народа, з яго таленту. А ў дзяўчат у голасе ўсё яшчэ адценне нібыта суму.

— I хусткі яркія былі. "Амерыканкі", "шаляноўкі". Вам у Цярэблічы трэба дабірацца. Там

яшчэ ўсё па-старому. Карсэткі. Шоўкавай сукенкі не знойдзеш, усё палаценка.

— То мы заўтра вас у народных касцюмах здымем. Дзе жывяце?

Абмовілася, нібыта незнарок:

– Іван Баклан мой сусед.

— Глядзіце, на слове спаймалі.

Вечар. Здымаем кветкі. Цяжкія снежныя шары півоняў, духмяныя стрэлы лубіну, ахапкі касачоў і лілей, празрыста-зялёныя аблокі гарошку. I ўсё гэта пад вялізнымі грушамі. А вокны хатак, складзены з брусоў, рахмана глядзяць праз кветкі і лістоту. Смерць, спыні сваю касу! Спыніся, сціхні, Гарынь!

XIII. Нараджэнне песні. Нараджэнне жыцця

У Альшанах, з іхнім вялізарным клубам, з рукавом Гарыні (на шчасце, вада пакуль не спяшалася падымацца), з дзесяткамі трыма новых будынкаў і стогадовай драўлянай царквой на цяністым цвінтары, мы перш за ўсё пайшлі шукаць Івана Баклана. Няма нікога. Побач з цудоўнай кнігарняй (мне асабліва спадабалася, што кнігагандаль заслаў туды пяць экземпляраў другога тома майго рамана і ніводнага першага тома — растаропнасць і ўменне гандляваць проста вышэй за ўсякую крытыку), — побач з гэтым магазінам убачылі хату пасярэдзіне вуліцы. Таямніцы планіроўкі. Гарод — цераз вуліцу. У ім, у нетрах канопляў, бабуля. Вочы ясныя. Твар сухі, загарэлы.

— Гарод у вас, бабця, — шкелца.

— Гарод, таварышы начальнікі, харошы.

— Ну, якія мы начальнікі?!

— Но, тады сынкі… А гарод харошы. Каноплі дзяржаве здаём. I плацяць някепска. Але ж працы…

— А дзе ж гэта Іван Баклан?

— Баклан? А хай яго качкі, хай яго.

— А што?

— Ды курэй многа паразвёў. Курэй дзяржыць многа. Спасу няма… А вы кіньце валізы ў яго на двары.

— А як жа: у яго з хаты вокан у двор няма?

— А ў нас, сынкі, не было шчэ такога, каб чужога баяцца. Кідайце. Прыйдзе, убачыць і забярэ ў хату.

Бабуся казачная. I вось мы ўрэшце і спадобіліся пасля "цыганскіх фатографаў" і "начальнікаў" простага слова "сынкі".

Кінулі рэчы, пайшлі на ганак праўлення. Пакурвалі з дзядзькамі. Размова ішла крыху насцярожаная. Пагаварылі аб повені. Як быццам хадзілі чуткі, што ўверх па рацэ жыхары скінуліся, нанялі бульдозер, і той у самым нізкім месцы берага, адкуль вада магла рынуць на паплавы і сады, змываючы ўсё, наваліў ім нізенькую дамбу. Пакуль што рака не перахваснула яе. Але як дождж будзе яшчэ, як повень яшчэ ўспыхне — тады зноў хаты, сады й кветнікі будуць у вадзе. Летняя паводка. Страшны біч! I як тады зацугляеш раку?

Раптам нехта сказаў радасна:

— А от і яшчэ адзін гарадскі. Два. Ну, гэто хіба японці.

Набліжаліся

два чалавекі. На адным быў казырок ад сонца, і здалёк здавалася, што ён сапраўды нацягнуў на галаву японскі ваенны кашкет.

— Вашы?

— Не.

I ў тую ж хвіліну я пазнаў іх. Куды ні заносяць чэрці нашага брата! Топалі з магнітафонам два фалькларысты з акадэміі — Міша і Арсень. У экспедыцыю іх, сардэчных, прынесла. I собіла ж — у самую глушыню! Ды яшчэ каб мы тут былі. Здзівіліся, вядома.

А пасля тыя, без доўгіх слоў, селі на прыступкі і пусцілі магнітафон: самы, як выявілася, верны метад, самы лепшы ключ да душы. Што тут пачалося! З другога канца вулкі, ад чайной, ад клуба, проста з двароў, ірванулі сюды мужыкі. Па прынцыпе зявак усёй Беларусі: "Хай пасля людзі не кажуць, што я ззаду бег".

Прыбеглі. Расселіся. Якія ж сталі твары, якім мяккім святлом загарэліся вочы! Сваё. I не толькі ў бяседзе, а і ў "машыне". У той момант я раскрышыў бы ўсе нашы магазіны грампласцінак. Песня. Другая. Змоўклі.

— Мы калісьці над рэчкаю спявалі. За шэсць вёрст чутна было.

— У чайной не заспяваеш. Вось выедзем давайце на Канаву (гэта старык), будзем у лодках спяваць.

— От, каб даяркі запелі!

Мы так і зрабілі. Пайшлі спачатку ў садова-гародную брыгаду, у плямісты ад сонца, густа-цяністы сад, а пасля паехалі з даяркамі на пасавіска.

Спявалі дарогаю, трымаючыся ў кузаве адзін за аднаго. Спявалі і потым, ля закансерваванага завода, ля загонаў з ільдзістымі брыламі лізунца. Гарачае сонца драбілася ў іх.

Мы ледзь паспявалі ўпраўляцца. Арсень з магнітафонам, Міша з алоўкам, мы з апаратамі, а я яшчэ й з блакнотам.

Галіна Леўчанка спявала, святочна накінуўшы на галаву ліловую газавую хусцінку. А побач хісталася ў такт ёй белая ў кветкі хустка Насты Сысы. Усмешлівая, вастраносенькая, рот, як месячык, вочы смяюцца. I ўжо зусім прыемна было побач з імі бачыць злёгку надзьмутыя губкі ды шырокія чорныя бровы Дуні Скрабейкі. Усе галасістыя, загарэлыя, як негры. Спявалі "Хадзіла сіротка":

Як мы любіліса, То сухія сады цвілы, Як мы перасталі, То й зялёныя сів'ялы.

Як слухалі ўсе! Пастух, што толькі прыгнаў каровы, пастух з суровым абліччам слухаў, успершыся грудзьмі на кій, прыкрыўшы вочы.

Міхась Клочка прыяднаўся, уплёў голас, душэўны і густы:

Плакала, рыдала, Лічко пабеліло, Наверно дзеўчына Веночок жалела. Веночок жалела, Усе тайныя рэчы, Касу распусціла На ўсе свае плечы.

Наталля Сыса ўступіла за імі, старэйшая крыху за іх. Адразу гожым зрабілася добрае мілае аблічча, задрыжэлі завушніцы-паўмесяцы ў добрай формы вушах: