150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі
Шрифт:
Былі сфармаваныя два палкі: 1-шы Слуцкі полк на чале з падпалкоўнікам Ахрэмам Гаўрыловічам і 2-гі Грозаўскі полк пад камандаю капітана Семянюка, аб'яднаныя ў Слуцкую брыгаду, якую ўзначальваў Антон Сокал-Кутылоўскі. У сувязі з наступам Чырвонай арміі штаб паўстання быў перанесены са Слуцка ў Семежава.
27 лістапада пачаліся баі. Асабліва адчувальныя для бальшавікоў былі ўдары па лініі Капыль-Цімкавічы-Вызна (цяпер Красная Слабада). Супраць случакоў была кінутая Омская дывізія. Яны мужна змагаліся, іх шырока падтрымлівала мясцовае насельніцтва, але сілы былі няроўныя. Пасля больш як месяца ўпартых баёў нашы ваяры змушаныя былі адысці за раку Лань, дзе
Сярод найбольш актыўных удзельнікаў змагання былі Павел Жаўрыд, Юрка Лістапад, Макар Краўцоў (аўтар ваяцкага марша «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», які стаў гімнам БНР) Васіль Русак, Аляксей Кабычкін, Юльян Сасноўскі, Янка Біруковіч. Многія са змагароў вярнуліся пазней на радзіму, паверыўшы ў магчымасць адбудовы Беларускага гаспадарства пад бальшавікамі, але былі знішчаныя ў часе рэпрэсій.
Падзеі 1920 года ўвайшлі ў гісторыю пад назовам Слуцкі збройны чын, або Слуцкі збройны ўздым (часам гэта называюць паўстаннем, але такі назоў не зусім адпавядае сутнасці падзеяў). Яны з'яўляюцца яскравым сведчаннем нязгаснага імкнення беларускага народа да незалежнасці, яго рашучасці ў змаганні за волю.
118. Ці скасавала Берлінская канферэнцыя БНР?
Рыжскія дамовы 1921 года замацавалі падзел тэрыторыі Беларусі на ўсходнюю і заходнюю часткі, што ўвайшлі ў склад дзвюх розных дзяржаваў — Савецкай Расеі і Польшчы. Атрымаўшы за кошт гэтага мір у польска-расейскай вайне, маскоўскія ўлады далі дазвол на абвяшчэнне БССР, але ў складзе толькі шасці паветаў Менскай губерні. Смаленшчына, Віцебшчына і Гомельшчына адышлі да РСФСР, Гарадзеншчына і Берасцейшчына — да Польшчы, Віленшчына — да Летувы.
Урад Беларускае Народнае Рэспублікі, які не прызнаваў Рыжскіх пагадненняў, публічна называючы Расею і Польшчу акупантамі, паслядоўна выступаў за аб'яднанне беларускага народа ў адной дзяржаве. Існаванне ў эміграцыі гэтага легітымнага ўрада, што адстойваў на міжнароднай арэне карэнныя правы нашага народа, моцна раздражняла бальшавікоў.
У 1925 годзе іх спецслужбы распрацавалі аперацыю па скасаванні Беларускай Народнай Рэспублікі і перадачы мандатаў урада БНР у Менск. Бальшавіцкія агенты пачалі актыўную «апрацоўку» часткі сяброў Рады, спасылаючыся на дасягненні беларусізацыі, абяцаючы тым, хто вернецца ў Менск, высокія пасады ў дзяржаўных установах. ЦК КПБ ухваліў гэтую працу і на адным з закрытых паседжанняў нават выдзеліў для такой справы пэўную колькасць даляраў.
Актыўным прыхільнікам вяртання ў БССР стаў Аляксандр Цвікевіч, старшыня Рады Міністраў і міністр замежных справаў. Вышэйшымі органамі БНР на гэты час лічыліся Прэзідыум Рады Рэспублікі і Рада Народных Міністраў, прычым Прэзідыум меў большую вагу: ягоны старшыня Пётра Крэчэўскі меў паўнамоцтвы кіраваць таксама і міністрамі.
4 кастрычніка 1925 года Рада Народных Міністраў падала П.Крэчэўскаму просьбу аб адстаўцы, якая і была задаволеная. 12 кастрычніка ў Берліне прайшла палітычная канферэнцыя, на якой адбыўся раскол урадоўцаў: на тых, хто прыняў умовы савецкага ўрада і згадзіўся ехаць на нацыянальную працу ў Менск, і тых, хто застаўся прыхільнікам ідэі незалежнай беларускай дзяржавы ў этнаграфічных межах.
На Берлінскай канферэнцыі перамаглі прыхільнікі вяртання ў БССР, якія прызналі Менск адзіным цэнтрам нацыянальна-культурнага адраджэння і пастанавілі перадаць мандаты ўрада БНР ураду БССР. Гэтая
У лістападзе ў газетах Чэхаславаччыны з'явіліся паведамленні, падпісаныя Старшынёю Прэзідыума Рады П.Крэчэўскім, у якіх пераканаўча даказвалася несапраўднасць абвешчанай у БССР «самаліквідацыі БНР». Паколькі значная частка ўрадоўцаў выехала ў Менск, была праведзеная рэарганізацыя кіраўніцтва БНР, уведзена прэзідэнцтва. Першым прэзідэнтам стаў Пётра Крэчэўскі. Інстытуцыя прэзідэнцтва захавалася да нашага часу. Сёння прэзідэнтам Беларускай Народнай Рэспублікі з'яўляецца грамадзянка Канады Івонка Сурвіла.
119. Што такое «працэс Лістапада»?
У сакавіку 1926 года на ўсю Беларусь прагрымеў «працэс Лістапада». Судзілі групу маладых хлопцаў, навучэнцаў агульнаадукацыйных настаўніцкіх курсаў у Слуцку, якія стварылі нелегальную антысавецкую арганізацыю. Кіраваў ёю выкладчык гэтых курсаў Юрка Лістапад (удзельнік Слуцкага збройнага чыну 1920 года).
Арганізацыя ўзнікла ў 1924 годзе з вучнёўскага літаратурна-краязнаўчага гуртка, за старшыню якога быў курсіст Міхась Макарэня. Яна ставіла перад сабою мэту праводзіць нацыянальную асветніцкую працу, антыкамуністычную прапаганду, каб потым, стварыўшы шырокую сетку збройных аддзелаў, узняць паўстанне і вызваліць Беларусь ад чужынцаў. Працу сваю патрыёты меліся весці не толькі ў БССР, але і ў Заходняй Беларусі, што была тады пад Польшчай.
Маладыя патрыёты, якія з дзяцінства памяталі падзеі Слуцкага збройнага чыну, былі перакананымі змагарамі за вольную Бацькаўшчыну. «Браты родныя! Абрыдла нам панаванне чужынцаў — і камуністаў, і паноў. Трэба нам паўстаць і збудаваць вольную незалежную Беларусь», — звярталіся яны да насельніцтва. Дзеля большае дзейснасці прапаганды арганізацыя выдавала часопіс пад назовам «Наша слова», а таксама адозвы, якія распаўсюджваліся сярод жыхароў Слуцка і ваколіцаў. Адна з іх змяшчала наступны верш, падпісаны псеўданімам Малы Язэп:
Паўстань!
Ня сьпі, мой любы селянін!
Паўстань супроць чужой улады!
Паўстаньне — сродак твой адзін,
Ты роднай Бацькаўшчыны сын,
Сваіх ня згубіш пуцявін,
Дык не шукай чужых спагады!
За зброю! Бі! Хай гінуць гады!
Паўстань! Ня бойся і ня трусь!
Ратуйма нашу Беларусь!
Праз нейкі час слуцкая арганізацыя была выкрытая ГПУ. Арыштавалі Юрку Лістапада (ён быў галоўны абвінавачаны), Нічыпара Мяцельскага і іх найбліжэйшых паплечнікаў — Міхася Макарэню, Міколу і Рыгора Казакоў, Міхася Дзямідовіча. Усіх засудзілі на тэрмін ад трох да пяці гадоў.
У «працэсе Лістапада» замяшалі і Якуба Коласа, якому рабілі закіды ў падтрымцы нелегальнай арганізацыі і на кватэры якога ў пошуках доказаў гэтага зрабілі ператрус. Але яго не судзілі. Максім Гарэцкі і Павел Жаўрыд, што выступалі сведкамі на гэтым працэсе, зрабілі ўсё магчымае, каб змякчыць прысуд Лістападу.
Адбыўшы пакаранне, Ю.Лістапад вярнуўся ў Беларусь, але тут у 1934 годзе зноў быў асуджаны, а неўзабаве (у зняволенні) — яшчэ раз, і ўрэшце расстраляны ў 1938 годзе ў БАМлагу. У 1943 годзе савецкія партызаны забілі Нічыпара Мяцельскага. Мікола Казак загінуў у 1945 годзе, пасля вайны, пры нявысветленых абставінах. Рыгор Казак выехаў у эміграцыю. Лёс астатніх невядомы.