Бастан кешкен, кµз кµрген

Сагындык Алтынбекула

Алтауыны ішінде ынсап діл

згесіні тізгінін соан статты.

... Ойменен,талаппенен болды сегіз,

Айтылмай енді алды неменеіз?

зге жасы мінезді брі-даы

Шыады осылардан тгел деіз.

Сабыр, саты, ой, талап болмаан жан

Аны тмен болмай ма хайуаннан.

Ынсап, раым, ар, ят табылмаса,

лген арты дниені былааннан!»

« Крілік – шал деген бір, ат ыландай,

Айнадай аылыды тат ыландай.

Жеілді

ауыр, алысты жаын ылып,

Бір туысан жаынды жат ыландай.

Бойдаы бар уатты брін алып,

айрат, нер, талапа ат ыландай.

Ойым – у, мірім – су, мітім – бу,

алмады бір сйеніш шат ыландай.

Тотаусыз тмендетті кннен-кнге

Трі жо аз ана аял, дт ыландай,

Шатыраш ойнап тылан сыылданып,

Байаймын, кешікпей-а мат ыландай.

Ойлай берсем айы емес оны брі,

Кп жасаан оя ма болмай крі».

263

«Немрайдылы – адам баласын жеккрініштілікке

итеретін ым рыы» В.А. Сухомлинский

Момын тозаылар айдан

шыады?

«Мен жауымнан орыпаймын,

кп болса атып кетер.

Мен досымнан орыпаймын,

кп болса сатып кетер.

Мен енжарлытан орамын.

Енжарлы атыгез жауынан да,

Сатын досынан да ауіпті»

Шерхан Мртаза.

– з аылына салып істелінген іс пен айту арылы орындалан

істі ара салмаы, парасатында айырма бар ма, жо па? Бар. Бар

болса андай?
– Атам аза айтып кетіпті ой: “Айттыран жаманны

ісі, амшылатан шабанны ісі” деп, зі біліп, аыл – ойына салып

істелінген іске ол адам зі – а анааттап, рі рааттанады. Ал

айтумен істелінген істі ол з еркінен тыс, ытыярынан тыс абылдап,

керек десе, ренжу арылы орындайды. Ол істі ол з басы

мжбрлік іс деп есептейді. Сол істі ол айтызбай – а істеуге аылы

жетпей тран жо,оны кемшілігі парасатылыында. Міне

парасатты, парасатсыз деген екі ымы айырмасы осындай кішкене

нрселерден, елей оймайтын – а ректтерден сезіледі, крінеді.

Осылайша ол лая келе, керек десе, арсылыа да алып барады.

Ондай адам басаны кеесін тыдамайды; з аылы зіне жетерлік.

з пиылын ішке бгін алып, арсылы жасамауы да ммкін, біра ол

сені айтаныды іске асырмайды. Енді осыан таы айталап айтып

кр, сен дрыс емессі, бзы болып шыа келесі. Бларды да

баса адамдардаыдай басыны сыртында ла бар, біра

айтыланды абылдайтын ішкі ла, ойа салып талама салу жо.

Ондайлар бас біткенні брінде де аланды шеміршек бар, біра

ондай лаы барлар есіткенімен ой рістен жрдай, аыл-ойсыз

хайуанаттар ой. Дегенмен, аыл-ойсыз болса да, зоопарктерде

айтыланды орындайтын

хайуанаттара арап та аласы,

натасы. Олар сол имылдарды айтуды айталааннан ісін детке

айналдырып алан, былай араан адама аылды сиятанады. Ол

істі дадыа, детке айналдыруда трлі дістер бар: орыту, мжбр

ету.

– Ал, адам ше? Адамды да сол хайуандарды йреткендей,

орыту, мжбрлікке келтіру керек пе екен?

– Жо, адамда сйлесетін тіл бар, атын ми да бар. Біра оны

ішкі есебі зінше баса. ндемей-а з пікірін іске асыруа тырысады,

солай етеді де. Осындайдан келіп шыады: бден шамадан асып

264

кеткенде, аылыды ашу басып кетіп, сондайлара «хайуан» деп те

аласы. Бл сз-шыдамы таусыланда айтылатын сз. Одан ол

хайуан болып алан жо, біра соан сассы деген сз. Хайуанны

еліктеуден жасаан имылына сйсінсе, адамны паан ісіне

ренжисі, іштей кйзелесі. Осыдан келіп, оны хайуана балайсы,

сатасы. рине, ашулананда осылай «хайуан» деп алу да дрыс

емес, соны солай деп айтпаан жн. Шыдамдылы керек деп

жатамыз, кейде ойа келіп алан сзді айтпай алуды да пайдасы

бар депті ой.

Есітеді, тсінеді, біра ішкі пікірін жасырып, з мддесін ана іске

асырушыларды Момын тозаылар атарына жатызуа болар

деймін.

Келісімсіздікті, іш араздыты аыры достыа келмейді:

ыыржатылы, ерегіс, ыриабаты, тілге келіп ала берушілік,

аыры, бет жыртысу, достытан ажырасуа апарады.

– Енді осыны осылай жасамау шін не керек?

– 2003 жылды 8/III – кнгі «отстік азастан» газетінде бір

жерінде: «лтты дамуы да, жоалуы да анаа байланысты» деген

жері бар екен. гіме рухани трбиеге келіп соады: адам

атаулыны бріні де анасы болан, бар да. Демек, сол ана баланы

туан кнінен ас-абаына араушы, барлы нрседе лгі-неге

беруші, трбиелеушісі, тілді йретуші. аза халына тн жасы

асиеттерді йретуші сол ана. Сол ана зі трбиеленген болса, зі

негелі болса, парасатты болса, сол асиеттерін туан баласына да

бере алады. Сондытан да ананы олынан кп нрсе келеді. ке

керегін тауып беруші де, ана соны сатушы, берекесін келтіруші,

орын-орындарына келтіруші, алыптастырушы, жаня йтысы.

– Осыны барлы аналар біле ме екен?

– Е, білетіндері де, білмейтіндері де бар, Момын тозаылары да

жетерлік.

– Ол алай?

– Білу, оны орындау деген лкен ойшылдыа келеді.

рбір істі жан-жаты ойланып істеушілер де, ойланбай-а

істеушілер де бар. Соны соысы кбейіп бара жатыр-ау. Адам