Бастан кешкен, кµз кµрген

Сагындык Алтынбекула

орнына таы баса жатан осы типтес жаа жемор пайда болады.

Ол ашан йгіленгенше жмысын жаластыра береді. Егерде

шыандай жадай болса, оны да ылмыскер трінде жазалаан

болады. Соы кезде айыпты ашамен де теу деген шыты. Яни

кп суммада айыбы тленсе, жазыты атала салатынды шыарды.

«Аша сйлегенде, аиат кмілжіп алады» болып шыады.

Сонымен, «мір деген пияз секілді. абыын аршисы, біра е

соында ештее таппай да аласыыз»- деген екен Джеймс Гибсон

Хьюнекер.

орытындысында: «Біз мір сріп отыран асырды ащы

шындыы: небір атал сындардан тіп барып, аырында тірікшіге

айналамыз» депті бден шаршаан бір жрналист газет бетінде.

267

Осыдан барып, барлыымыз да- ділет іздеуші де, алым да,

діни адам да кімге айтарымызды, кімге бас рарымызды таппай, бір

Аллаа келіп тірелеміз де, пешенеге жазаны дегенге келеміз.йткені

Алла те лы, олынан брі келеді. Оны ешкім де жаратан жо. Ол

ешнрсеге мтаж емес. Ішпейді де, жемейді де. Ол мгілікті. Оны

тратын орны да белгісіз, ешкм оны крген емес, крмейді де деп,

тадырымызды бір Алладан креміз. Олай етнегенде не істейміз???

Бл- мірді аыры, тіршілікті аырына келіп жеткені болып

шыады.

Бл- сары уайыма салынанды емес, керек десе, мір

задылыына айналып та бара жатан аида болып барады. «

Отстік азастан» газетіні 22.06.2002ж 78(17394) санында «мір

аылдары мен кіл наылдары» деген маалада белгілі аын

амардин Бектрсынлы:

«Алашы ауымды оамда ана

Рас, шынды боланы,

Онан кейінгі дуірлерді

Ешайсысыны жо оаны!» - депті.

18.3.2003. 11-00

Фантастикалы ой.

«Соырды е сораысы – кіл соырлыы»

(«Адамзатты асыл тжі», II-том, 318-бет).

« Кешірім тінуді е жаманы - лім аузында

сраланы» (сонда, 318-бет).

« Е тамаша байлы – кіл байлыы,

кепейілділік» (сонда, 318-бет).

«...Адама е бірінші білім емес,

Рухани трбие берілуі керек, трбиесіз

берілген білім – адамны ас жауы,

Ол келешекте оны барлы міріне

апат келеді» - депті бу Нсір л- Фараби.

Дние жзіндегі адам баласы лт болып алыптасуынан кейін-

а, р лтты з мір сруіне, трмыс тіршілігіне байланысты р

айсысыны з ерекшеліктері - дет-рып, салт-сана, тілі, діні

алыптасып, соны сатап мір сргені млім. Соны ішінде Трік

тілдес халытарды діні бір боланымен, салт-сана, дет-

рыптарында елеулі айырмашылытар бар. аза деген халыта

лкенге ылтипат, кішіге мейірім, жарлы-жаыбай, мгедектерге

аморлы дегенге ерекше мн берген. ркім зіне лайы сйлеу

жолдарында

да лкен сыпайылы, дептілікті сатау болан. сіресе

268

сыйласу жолына келгенде, аза халындай она кту рсімі еш

халыта жо десек те болады. Адам трбиесіне, адамгершілікке

трбиелеуде ойларын тжырымдап, бір ауыз сзге сыйыза білген

тапыр, шешен халы болан: «Халымыз дрежеге емес, дстрге

баынан. Мртебесін – трі деп білген, ізеттілігін – келінінен

таныан, татулыын абысынынан тапан; ызын – ара, лын – нара

балаан; дархандыын – даласымен лшеген; ткірлігін – ылыша,

намысын – найзаа тееген. анатты сздерін дауа – дру, жауа –

ару, араздыа – араша, татулыы – тамыр, тазалыа – нр,

пктікке – прмен, дстрге – дрмен ете білген». Осылайша

адамгершілік асиеттерді сатауда:

« Ізетті – ине етіп,

Иманды – тйме етіп,

Ибанатты – кйме етіп,

Жрші балам, жамандыты кйретіп» - деп, з болашаынан

тілеген.

Осындай аза халыны анатты сздерін ои алса, біреуді

сйлеу барысында аузынан есіте ойса, нбойы жадырап,

масайрап аласы.

Тіпті кешегі советтік кезеге дейін р ауылда ауыл асаалдары

деген болатын. йелдер арасында да ерекше адыр ттатын аналар

болатын. Ол ауылды азаматтары ол кісілерді сыйлайтын, рескел

іске бармайтын – ялатын, аймыатын. Осындай дептіліктерді

ойлап, армандайсы. азіргі кейбір жастара осыны айтса, ертегі,

аыз сияты креді.

Неге осындай халы сол салт-сана, дет-рып, дстрінде

жре бермей, згеріске шыраан деген ой келеді. Оан да зіше

жауап бергі келеді.

Арысын былай ойанда кні кешеге сиятанатын Шыыс

ханны бліншілігі, ала берді Жоар басыншыларыны ойраны –

«А табан шбырынды, ала кл слама» уаиасы лкен сер еткен.

Бері келе аза халын Ресейге з еркімен осылды деу, 70 жылдан

астам аза халына жргізген ызыл империяны саясаты халыа

оай тиген жо. Таы бір сра иыын тыып, кимелеп тр:

– аза халы алайша бкіл дние жзіне ыдырап, босын

болып

кеткен?

– Дние жзінде азастанны жер аймаындай бір халыты

меншігінде жер жо. Сол жер шін талай айастар болан. Сол

ыдырауды басты бір себебі сол болар. Бір уанатыны – осы

аза жерінен, ата-бабасыны кіндік аны таман жерден анша

ашыта болмасын сондаы азатарды тіліні, дініні, дет-рып,

салт-санасыны саталуы. Осыан орай, айтуа да ялатын осы

аза жерінде трып, осында туып, сіп, тілін, ділін, тіпті кейбіреулері

дінін де керексінбеуі шырасады. Бан бір сзбен ана жауап бару

269

иын, жоарыдаы аза халыны басынан ткен жадайлар дейміз