Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Айлай аха заха убгэн хажуудаа нэгэ хнтэй орожо ерээд, амар мэндэеэ андалдан байха зуураа, Хиинай хбнэй энгэр бэеэ тэбэрин, буршышоод байхыень адаглаад:
—. Хиинай, наран буртагта ууба т\, али арюунда г, газаа гараад, тэнгэриин зэ шарайе хаража ерэл даа, — гэбэ.
Хунэй хэлэхэ, нохойн хусаха хаанаб гэжэ боцо'юн тэрэ хбн газаа гараад: "Харуу хатуу амганай харамнаыень хара нохой эдиг!" — гэжэ хятаяа нохойдо хаяжархёод, бул-гааанда орохотойгоо сасуу:
— Сэлмэг тэнгэри сиидын байна, сэсэ мэргэн бгэд сэгтэй угэ хэлэбэ. Хята халуун, Хиинай тэнэг байна, — гэжэ оньо-тойгоор
47. ХЛЭНШЭ ХН
Урдын урда сагта нэгэ баян хун байгаад, хлэншэеэ ехээр хашадаг байгаа юм
ха. Нэгэтэл г абахал байхаб гэжэ тэрэ хлэншэ сулее газарые хулеэн ябадаг байгаа.
Нэгэтэ тэрэ баян хун нэгэ айлда айлшаар ошобо. Иишэ тиишээ ябахадаа, хлэншэеэ абаад ябадаг байгаа. Нэгэ бу-хэли дэр шахуу ябажа, арай гэжэ тэрэ айлдаа хр. Морёо буулгамсаараа, хлэнщэнь гэртэ орожо хэлэбэ:
— Миний эзэн хадаа оло дахи хэллхэ дурагуй юм, дэ-элэн таанар эдеэлхэдээ — нэгэ лу гэ, б хэлэзрэйгты, оло — -м rivnmiihe хэдэрлэшэхэ байха.
t->," nine
эдеэлээгй ябаан баян хнэи ШУШИ Эдеэгээшье гаргажа. шан хун хадаа мэдэгдлхэгиуриба. Нагая баян хниие эдеэлыт гэжэ "рэ аила "хам?аД?
хэлээд, дахин хэлэбэгй. Баян хн то йгээр хлеэн
даа" гэжэрхёод, дахин ^ЩК Дабтабагй Хлэн-ууба. Гэрэй эзэдэй нэгэнииншье да с аба хэбэр
зоболон гээшэб гэжэ мэдэ^ болоо юм эн гэлсэгшэ.
48. ГЫТЭЙ XYH
Эртэ урда сагта нэгэ угытэй убгэн байгаа. Энэ убгэндэ ганса нэгэ хбн
байгаа. бгэн наа барахадаа хбндээ баруун урдахи хадыя саана б гараарай гэжэ захиба.
Хбн нэгэ хэды жэл нгэрэн хойно агнажа ябатараа тэрэ хадын саана гарашаба. Гарахадань нэгэ багахан балгааан байба. Тиигээд хбн гэртээ ерэбэ, Харин шэрээ дээрэнь элдэб гоё эдеэн бэлдээтэй, юумэнь эбтэйгээр хуряалтатай байба. Хбн эдеэень эдижэрхёод гайхажа ууба.
Хойто дэрынь ерэхэдэнь, баа эдеэн бэлдээтэй байба. Гурбадахи дэрт хбн эртээр агнууриаа бусажа ерээд, га-заагаа хоргодоод ууба. Хбнэй уухада нэгэ ехэ пайхан басаган ерээд, эдеэ хоол бэлдэжэ оробо. Хбн басаганай гэртэ ороходонь, гэртээ орожо ерээд, басагантаи хрэлдэ-
бЭДБасаган ехэ сошобошье', хбнтэй хрэлдэжэ, амганшни
болохоб гэжэ гэеэ гэбэ. — ПоЛап Тэоэ нюта-
Эдэ хоёр гэрлэжэ нэгэ нютагта ^^%^боЪбо. гайнь зон хбнэй амга ехэ айхашаажа |Щ Басаганай уандаа ерэхэ бринь ш ШШШ гэртээ ерэжэ,
Тэрэ лама басаганда ехэ дурлаан байбаЦЦ Щ Щ бгэнд лама дурлаба, дэрт уулзахаяа |
гэжэ хэлэнэ.
бгэниинь: улзахадаа айнаар илдам
"— Ламатайгаа уулзаад бай. иРагуугаар хрэлдрэй, — гэбэ. а ошоходоола-
Тиигээд памганиинь хойто Щ Щ ерэбэ. |Ш| "атайгаа гоё гоёор хрэлдд, г^э |Ш гы 0айМ. б°лохо юумэн тухай хуу ШИН бгэниииь И | ламын хубсааа хуу тайлаад оайхад Н
Ш0Ж0) ex) ууртай сухалтайгаар орожо ерэбэ. бгэнэйнг орожо ерэхын урла тээ амганиинь рдижэ ламаяа урид бэлдэЩ тэй байан нэгэ дабярхайтай хайрсаг, абдар соогоо оруулаад, газаааань хушэжэ шэбхэдэжэ орхибо.
бгэниинь хойто удэрынь углгур
— Город ошожо, абдар соохи боохолдойгоо худалдахамни, — гэбэ. Мори тэргээ хуллэжэ, тэргэ Дээрээ мнхи ламатайл абдараа тээгээд, городтоо ошотороо болдог, бута газараар зорюута морёо ябуулна, томо-томо шулуун дээгуур гаражи байжа гуйлгэнэ. Лама абдар соогоо арай улаан гол той юумм хэбтэжэ, иишэ тиишээ нэшэгдэнэ.
"Одоол лихэдээ ухэлнн ерэбэ гээшэ ха юм!" — гэжэ хэб-тэбэ.
Городтоо ерээд, базаар дээрэ гытэй хн шанга шангаар:
— Боохолдой худалданаб! Боохолдой абагты, боохолдой ха-рагты худалдажа абаад! — гэжэ байжа шангаар дуугархань! хаана-яана зондо дуулдана.
Тойроод байан зон ехэ гайхалдажа, ехэ понирхожо:
— Мун болотор хнэй боохолдой худалдахые згйбди, | юун гээшэб энэмнай? — гэлдэн гайхалдана.
Тиигэжэ байжа хрэлдэхэ зугаае тэндэхи нэгэ баян дуу-лажа:
— Яагаа жэгтэй юумэ гээшэб? Би тэрэ боохолдойе табанv зуун тхэригр худалдажа абахамни! — гээд табан^ зуун тхэ-рнг гаргажа гэбэ. Тэрэ табан зуун тхэриг мнгыень тооложо* гытэй хун абаад, абдараа нээхэтэйнь хамта ламань одоо нэхр боохолдой шэнги болошоод, нюсэгэн бэеэрээ хуу дабирхай болонхой юумэ абдар соооонь гйжэ гараад арил-1 шаба.
Хнд хаража: "Энэтнай нээрээшье боохолдой ха юм!" — гэлдэээр хараад хойнооонь лэбэ.
Баян хн юушьегй, табан зуун тхэриг миин тлд ал аба. Иигэжэ гытэй хн баян лама хоёрые мэхэлбэ.
49. БАЯНАЙ АЛТАН
Урайниин нэгэ ехэ баян хн ажауудаг байгаа, рэ бэегой, нэгэ амгатай. Тэдэ бгэ амган хоёр адуу малаар баян, албата зоноор олон, алта мнгэниин тоолошогой. тэлхэ ядахадаа, хэл ойро бо-лоходо рэ хбгоймад алта мнгэёо нюуха гэжэ хэлсэбэ.
— Харанхы болоходо тээ тэрээхэн хада дээрээ абаашша зоохобди, — гэжэ бгэниинь хэлэбэ.
Алта мнгэеэ амартай юумэд соогоо дрсэ хээд, тэдэ хададаа абаашша, газар малтаад, тэндээ зообо. Алтаяа зоохо-доо бгэниинь иигэжэ хэлэбэ: Хоёр хадайн ниилэхэдэ гараарай, Хоёр модоной золголдоходо гараарай.
Энээниин хуу барлаг хбниин шагнаад байгаа. бгэ ам-ган хоёр барлагаа шагнаойе мэдэнэшгой: "Хоёр нюдэтэймдзч; харагдаагой, хоёр шэхэтэймдэ дуулдаагой алтаа зообобди, энээнээн хойшо:
"Ой гэжэ
Олон хр хэлэхэ хэрэггой, Гэр гэжэ
Гэнэн хр хэлэхэ хэрэггой", — гэлдэжэ гэртээ бсабад энэ галабта б гараарай, Хидэ б_ харагдаарай, — гэнэд ябаха дээрээ. Тэдэ хоёроо ябаан хойно тэрэ барлагын хорп яляай шорой асаржа, нэгэдхээд, хоёр зонгооо\эгэдхээгэ?д 2>чэнэ Хоер хада ниилэбэ, ^гээд, хэлэнэ.
Хоёр модон золголдобо, — гэжэ.
ЩЩШШШШeepee ШШ Тзрээнээн
50. БЭЭТЭЙ ЯДУУ ХН
Убээтэй ядуу хн рьёо е соо баядта хдэлжэ ябаыма< Хгщэниин байдта араа шрмээ элдэжэ, неэ саайн аажа ябаа. Нэгэтэ хг-шэниин нарайлана. Хбтэй болхооон хойшо хгшэниин ехэ эбшэн болшоо. Гаргааниин басаган байгаа. Теэд б оди-гондо хэлхэдэн: "Бурхандаа мргэгты", — гээд лэ хэлэнэ. бээ-тэй хндэ юуншэ бээ, баян хндэ хони асаруулажа, бэ асаржа бллээ. Дээрэ туа болон бэй хгшэниин хэшо.