Где, когда и как родился мугам

Elmi redaktorlari

Rafiq Imrani, Snts"unasliq doktoru, professor Kars Kafkaz Universitesi Devlet Konservatuari kafedra m"udiri, T"urkiy

Azr Abdulla (Azr Abdulla oglu hmdov), Filologiya "uzr flsf doktoru, Azrbaycan Yazicilar Birliyi v Jurnalistlr Ittifaqinin "uzv"u, “Oguz eli” qzetinin v “Yazici” x"ususi buraxilisinin redaktoru, Azrbaycan

Научные

Рафик Имрани, доктор искусствоведения, профессор зав. кафедрой Карсского Кавказского Университета, Турция;

Азер Абдулла (Азер Абдулла оглу Ахмедов), член Союзов Писателей и Журналистов Азербайджана, доктор философии по филологии, редактор газеты «Огуз эли» и спецвыпуска «Язычы,» Баку, Азербайджан.

Orta, Orta Ixtisas mktblri, Kollec v Musiqi Akademiyasinin m"ullim, tlb v genis oxucu k"utlsi "uc"un nzrd tutulur.

Книга предназначена для старшеклассников средних музыкальных школ, студентов и педагогов музыкальных колледжей, а также для студентов, доцентов и профессоров музыкальных академий, где преподаются секреты мугамов. Она представляет интерес и для широкого круга читателей.

Kitab Asf Zeynalli adina Azrbaycan Musiqi Kollecinin mugam v nitq mdniyyti "uzr m"ullimi dostum v hmyerlim Mhrrm Hsnli oglu D"ovltovun m"ovzuya g"ostrdiyi x"ususi maragi, titrk hisslri v xahisi sasinda trtib edilib.

Книга составлена по просьбе моего друга, педагога по мугаму и культуре речи Бакинского Музыкального колледжа им. Асафа, Зейналлы Магеррама Гасанали оглу Девлатова, который с большим трепетом относится к мугаму, изучает и передает новым поколениям секреты древней музыки и проявляет особый интерес к его истории.

Kitab yazilib: 2010–2016, Sietl, ABS.

Книга написана – 2010–2016 гг., Сиэтл, США.

Kitab m"ullifin islyib hazirladigi semantik modellsdirm metodu il transliterasiya olunmus mixi yazili mtnlrin t"urk dilinin (sasn Azrbaycan t"urkcsinin) qanunlari sasinda oxudugu v ilk df rast gldiyi mugam bardki elmi dlillr sasinda trtib olunub. Qdim mtnlrd ussaq, rast, mahur, daguna (m"uasir heyrati) v dem"uz (indiki segah) mugamlarinin adlarina rast glinir. Qdim m"ulliflr srlrind Azrbaycanin simli musiqi altlrindn uda, tara, saza, cama v nfsli alt zil (zurnaya) tez-tez m"uracit edirlr. Sonuncu alt htta yarandigi 8 min il qabaq hesab ediln skil yazi sistemind zil adi il d piktoqram isar kimi peyda olur. Yasadigi d"ovr eramzidan vvl 4-c"u-5-ci minillik hesab ediln Babilistan sair v astronomu Enlil Ism Daganin "oz adi il birg yadigar qoydugu "uc seiri s"ubut edir ki, onlar qzl janrindadirlar v qzl d, yalniz mugama xidmt "uc"un yaradilirdi, bu g"un d mhz bu mqsdl yaradilir.

B"ut"un bunlar mugam ifaciliginin n vacib atributlarindan sayilir. Askar edilnlr m"ullif sas verir ki, Azrbaycan ictimai fikrind indiy qdr dominantliq edn – guya mugam orta srlrin mhsulu olub, islamdan, rbdn, farsdan, fqandan iqtibasdir – yanlis fikirlri rdd edib, mugamin v b"ut"un sadalanan ona xidmt elementlrinin "oz k"oklri il tarix"oncki d"ovr gedib cixdigini minlikl vurgulasin. Coxlu tkzibolunmaz dlillrl s"ubut edilir ki, onlarin yaradicisi da, digrlrin "ot"ur"uc"us"u d t"urk"un cdadidir. Mugamin da v adlari ckiln musiqi altlrinin d kimdns iqtibasindan s"ohbt ged bilmz. Onlarin ilkin sahibi t"urkd"ur. Bel ki, indiki Iraqda qaliqlari qalan Allah “melcesi” (ocagi) Ziqquratdan (Ciqqur at) tapilmis gil yazili das qbal t"urk dilinddir v orada ussaq mugaminin adina d"ord df rast glinir. B"ut"un bunlar m"ullif ilk df mugamin scr agacini da, onun mrkzdnqacma (“Sumerdn” “sapma”) fizika qanunu sasinda d"unyaya yayilma xritsini d trtib etmy imkan verir.

Lap son d"ovrlrd oxudugu lyapis-lazuri l"ovhsin hkk edilmis d"ord adam fiquruna v mixi yazilarin mzmununa s"oyknn m"ullif ski Babild, Ete elind v Turanda ulularin Mugam Akademiyasina malik olduqlarindan v orada gnc m"utxssis vokalistlr mugami tdris etdiklrindn genis s"ohbt acmaga imkan verir. L"ovhdki motivasiya m"ullimsinin lindn tutaraq, ali savadli mugam ustasinin yanina gtirdiyi gnc tlb qizin v anun anasinin fiqurlari qdim dinamik mugam ustalarinin emosiyalarini b"ut"un calarlari il "oz"und ks etdirir. M"ullim ustaddan qizi dinlyib, ana mslhtlr vermsini xahis edir. Ilk df oxucu "uc Azrbaycan mugam ifacisinin skli il tanis olmaqla yanasi, Ustadin "oz dilindn enn iki Azrbaycan mugaminin (Daguna v Dem"uz) ski adlarini da, onlara xas x"ususiyytlri d mhz bu l"ovhdn "oyrnck. Mugamlar bardki xarakterik calarlar cox qisa olsa da, 4200 illik tarixin qatlarini yara biliblr.

Kitabin n"ovbti fsillri ayri-ayri mugam n"ovlrinin dogulma sbblrin, yarandiqlari tbit hadislrin v cmiyyt gerckliklrin hsr edilib. M"uyyn olunub ki, adlari indiy qdr rbc, farsca acilmalarina sy g"ostrildiyindn mnsc biz yadlasdirilan mugamlar bardki mlumatlar uydurmadan basqa bir sey deyil. U yalanlar "oz n"ovbsind bu unikal, zngin musiqi d"unyasini nonsensliy s"ur"uklyib. Mugamlarimizin coxunun adlari slind tmiz t"urkcdir v buna diqqt yetirmmk coxlu yanlisiliqlara gtirib cixarib. Bu adlardan yola cixaraq, onlar bard hyati gercklikri acmaq m"um"uk"und"ur. Ms., simayi sms (G"unsin simasi ("uz"u) v ya sthi) cdadlarin allah sandiqlari G"uns sthind bas vern qasirgalardan; mahur v ya mahur-hindi mugami ulularimizin digr allahlari Mrdukun g"oylrd t"ortdiyi brqvurma, gurultu, sma caxnasmalari v yagis v dolu yagdirmalarindan; Daguna (heyrati) yen d zlzl allahi Mrdukun yerd hyata kecirdiyi od p"usk"urmlrindn t"oryiblr. Ona g"or d m"ullif onlari bir salximin zingirtlri tk bir sapdan asaraq, yaratdigi qrupu hm d “Mrduk mugamlari” adlandirir.

Bayati janrinda yazilmis mugamlari digr bir salximdan asan m"ullif, onlarin k"ok"un"un 3000 il "onc t"urk"un Ete eli "olksind taxta oturmus, ulu srkrd, m"umk"un ki, sair v bstkar, adi mixi yazilardan enn Ulu Xan Bayat Capan d"ovr"undn gldiyini ld etdiyi yazili dlillrl s"ubut etmy calisir. Qeyd olunur ki, sahan sslnn bayat mugamlarinin yaradicilari t"urk d"unyasinin yarisini tskil edn q"udrtli oguz xalqlarinin ulu babalari Oguz Xanin da cdadi olmus Ulu Xan Bayat Capan v ondan t"ormis v zaman-zaman srq yayilmis bayatlar nslinin mnn zadgan "ovladlari olmaliydilar. Bu c"ur alicnab, sanballi srlri "ozlrin himn kimi yazanlar n rb, n fars, n fqan deyil, mhz Bayatin "oz dogma t"urk t"ormlridir. Ona g"or d m"ullif bu tip mugamlari “Bayati Mugamlari” il brabr, hm d “Ulu Xan Bayat Capan mugamlari” adlandirmagi da tklif edir.

Onlar da by, xan, lahzarat, sah, imperator mnasini vern v sanballiligi il srflnn H"umayun mugami kimi xana, saha, taxt-tac sahibin yarasan mugamlar olub, harada yasamalarindan asili olmayaraq, hmis sah, xan, lider, srkrd, sair olmus ulu Bayat nsillrinin himni kimi d"unyaya gliblr.

Digr qrup mugamlar dstin, yni dem"uz (dem-g"oz yasi v "uz-"uzn) mugamlarina sonradan verilmis fars mnsli sayilan segah adi il yanasi, onlarin qdim t"urk adlarinin da brpasi kitabda bol olan sxemlrdn birind "oz ksini tapib.