Гронкі гневу
Шрифт:
Каля палатак стаялі старэнькія машыны, і вада папсавала правады ад магнета, вывела са строю карбюратары. Маленькія шэрыя палаткі стаялі ў азёрах вады. І нарэшце людзі зразумелі: трэба выбірацца адсюль. Але маторы не заводзіліся, бо замкнуліся правады, а тыя машыны, у якіх маторы яшчэ працавалі, заселі коламі ў глыбокай гразі. І людзі пайшлі прэч па вадзе, несучы ў абярэмку мокрыя коўдры. Яны ішлі, плюхаючы па гразі, і неслі на руках дзяцей і драхлых старых. І калі дзе на высокім месцы стаяла якая адрына, яна была набітая людзьмі, азяблымі і поўнымі адчаю.
Некаторыя ішлі ў камісіі
Тут правіла такое: каб атрымаць дапамогу, трэба пражыць у гэтым штаце не меней як год. Кажуць, урад збіраецца дапамагчы. А калі, невядома.
І непрыкметна да іх падкралася самае жахлівае, што можна сабе ўявіць.
Цэлыя тры месяцы працы не будзе ніякай.
Людзі сядзелі пад павецямі, у адрынах, збіўшыся ў кучу; на іх насоўваўся жах, і твары ў іх пашарэлі ад яго прадчування. Галодныя дзеці плакалі, а карміць іх не было чым.
Потым прыйшлі хваробы — запаленне лёгкіх і адзёр з ускладненнямі на вочы і на вушы.
А дождж ішоў не перастаючы, і вада залівала шашэйныя дарогі, бо маставыя трубы ўжо не паспявалі прапускаць яе.
І тады з палатак, з перапоўненых адрын сталі выходзіць прамоклыя да касцей людзі ў рванай адзежы, у разлезлых, аблепленых граззю чаравіках. Яны ішлі, плюхаючы па вадзе, у гарады, у пасялковыя крамы, у камісіі па дапамозе — ішлі вымольваць харч, вымольваць грашовую дапамогу, красці, як выпадзе шанц, і ілгаць. Ад гэтых мольбаў, ад гэтых прыніжэнняў у сэрцах у іх затлела бяссільнае абурэнне. І ў маленькіх гарадках жаль да прамоклых наскрозь людзей змяніўся злосцю, а злосць на гэтых галодных уступіла месца страху перад імі. Шэрыфы прыводзілі да прысягі свой штат — так званых шэрыфскіх памагатых, спешна рассылалі заказы на стрэльбы, на газ і на боепрыпасы. А галодныя тоўпіліся на задніх дварах бакалейных крам і прасілі хлеба, прасілі гнілой гародніны і пры выпадку кралі.
Ашалелыя людзі калацілі ў дзверы лекараў; але лекары заўсёды занятыя, несвабодныя. І прыгнечаныя горам людзі ішлі ў пасялковыя крамы і прасілі перадаць следчаму па справах аб смерці — коранеру, каб ён прыслаў машыну. А ў коранераў часу хоць адбаўляй. І закрытыя машыны задам пад'язджалі па гразі куды трэба, бралі нябожчыкаў і адвозілі.
А дождж настырна сек і сек, і рэчкі выходзілі з берагоў і затаплялі палі.
У людзей, што набіліся ў адрыны, у людзей, што ляжалі на прамоклым сене, голад і страх параджалі азлабленне. Падлеткі разбрыдаліся па наваколлі, але не жабраваць, а красці; і мужчыны нясмела разбрыдаліся — паспрабаваць што-небудзь украсці.
Шэрыфы набіралі новых памагатых, пасылалі заказы на новыя стрэльбы; а забяспечаныя людзі, якія жылі пад добрымі, надзейнымі дахамі, прасякліся спачатку жалем да перасяленцаў, потым агідай да іх і пад канец нянавісцю.
У адрынах з дзіравымі дахамі, на мокрым сене, жанчыны, задыхаючыся ад запалення лёгкіх, нараджалі дзяцей. А старыя, скурчыўшыся, валяліся ў закутках і паміралі там, і коранеры не маглі потым распраміць іх скарчанелыя целы. Па начах апанаваныя роспаччу людзі забіраліся ў куратнікі і выкрадалі курэй, якія нема кудахталі. Калі ў гэтых людзей стралялі, яны не кідаліся бегчы, а змрочна плюхалі па вадзе далей, і калі куля трапляла
Дождж сціх. Палі былі залітыя вадой, у якой адбівалася шэрае неба, і ўсё наваколле поўнілася ціхім, як шэпт, плёскатам. Мужчыны выйшлі з адрын, з павецяў. Яны прыселі на кукішкі, пазіраючы на затопленыя палі. І маўчалі. Толькі зрэдку ціха перамаўляліся між сабой. Працы не будзе да вясны. Ніякай. А не будзе працы — не будзе ні грошай, ні ежы. Вось ёсць у чалавека коні, ён на іх арэ, і барануе, і косіць, а калі яны стаяць без справы, яму і ў голаў не прыйдзе выганяць іх на галодную смерць. Тое коні, а мы — людзі.
Жанчыны не спускалі вачэй з мужчын, хацелі выведаць, зламаліся яны ці не. Жанчыны стаялі моўчкі і сачылі за мужчынамі. І там, дзе мужчыны збіраліся купкамі па некалькі чалавек, страх пакідаў іхнія твары, уступаючы месца злосці. І жанчыны ўздыхалі з палёгкай, бо ведалі, што цяпер ужо не страшна, — мужчыны не зламаліся і ніколі не зломяцца, пакуль страх можа перарасці ў гнеў.
Маленечкія стрэлкі травы выбіваліся з зямлі, і праз некалькі дзён схілы ўзгоркаў бледнай зеленню адзначылі набліжэнне наступнага года.
Раздзел трыццаты
Лагер вакол таварных вагонаў патанаў у лужынах, а дождж усё плюхаў і плюхаў па гразі. Рэчка спакваля падымалася па беразе, падбіраючыся да паляны.
На другі дзень пасля пачатку дажджу Эл зняў брызент, які вісеў пасярод вагона. Ён панёс яго да грузавіка, прыкрыў ім капот, вярнуўся ў вагон і сеў на матрац. Цяпер, калі не стала брызентавай перагародкі, абедзве сям'і з'ядналіся. Мужчыны сядзелі разам, змрочныя, прыгнечаныя. Маці падтрымлівала невялікі агонь у печцы, зрэдку падкідваючы галінкі, — яна берагла паліва. Патокі дажджу залівалі амаль зусім плоскі дах вагона.
На трэці дзень Уэйнрайты затрывожыліся.
— Можа, нам лепш паехаць адсюль? — сказала місіс Уэйнрайт.
Але маці хацела іх утрымаць.
— Куды вы паедзеце, дзе знойдзеце надзейны дах над галавой?
— Сама не ведаю, але нешта мне падказвае, што трэба адсюль выбірацца.
Жанчыны заспрачаліся; маці крадком паглядала на Эла.
Руці і Ўінфілд распачалі нейкую гульню, але неўзабаве і яны панура прыціхлі, а дождж без спыну барабаніў па даху.
На трэці дзень скрозь пошчак дажджу пачуўся гул вады. Бацька з дзядзькам Джонам стаялі ў дзвярах, пазіраючы на ўспучаную рэчку. З абодвух канцоў лагера вада падабралася зусім блізка да шашы, але самі вагоны яна агінала, так што яны былі абкружаныя ззаду дарожным насыпам, а спераду рэчкай. Бацька запытаўся:
— Ну, Джон, што скажаш? Калі рэчка выйдзе з берагоў, каб хоць нас не затапіла.
Дзядзька Джон раскрыў рот і пацёр далонямі шчаціністы падбародак.
— Эге… — сказаў ён. — Усё можа быць.
Ружа Сарона ляжала моцна прастуджаная, шчокі ў яе гарэлі, у вачах стаяў ліхаманкавы бляск. Маці падсела да яе з кубкам гарачага малака ў руцэ.
— Вось выпі, — сказала яна. — Я свінога сала туды падліла, сілы падмацоўвае. Ну, пі ж!
Ружа Сарона квола пакруціла галавой:
— Не хочацца.