Хрыстос прызямліўся ў Гародні

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— Вось як, — сказаў Тумаш.

— Вось як, — паўтарыў Раввуні.

Апосталы вінавата, як пабітыя, пераглянуліся.

— Ды што, — сказаў Сымон. — І мне карціцца ў Гародню ўвайсці. Паглядзець, як там, коні там якія. Я ўжо быў і адвучыўся…

— Дый праўда, — сказаў Пятро. — Кінуць на парозе…

— Гэта… Грэх.

— Хто крок зробіць — таго я мячом, — сказаў Фама.

— Таго я мячом, — рашуча сказаў Раввуні.

— Добра, — за ўсіх сказаў Андрэй.

— Мы ў ісціне хочам хадзіць, — падтакнуў Ян. — Ты нам вер.

— Паспрабую. У апошні раз. — І Хрыстос

убачыў твар Фамы, нейкі сабраны, дзіўны твар. — Ты чаго, Тумаш?

— Абрыдлі мне гэтыя паганцы. Вось паклічу ўсю сваю веру, і палова іх з хаты знікне. Хай ля агню ходзяць.

— Валі, — сказаў Хрыстос.

Фама прыжмурыўся, сціснуў кулакі. Твар з нібы незнарок надзьмутымі шчокамі стаў яшчэ чырванейшы…

…Ляснулі дзверы. У хату зайшоў сівавусы:

— Паслы з Гародні. Басяцкі.

Фама моцна аддзьмуў паветра і залыпаў вачыма. Пасля плюнуў:

— Вось табе маеш. Яшчэ і нават больш стала… Не, брат. Як брыду нейкую наклікаць — гэта ў мяне лёгка. А як добрага чаго — гэта не.

Басяцкі ўвайшоў у хату і ўсміхнуўся ўсмешкай старога знаёмага.

— Вітаю цябе, Хрыстос. І вас, апосталы.

Убачыў рассечаны напалам стол. Плоскія вочы пашырыліся.

— Ды гэта так, — прысаромлена растлумачыў Юрась. — Трохі забаўляліся.

— Практыкаваліся трохі, — сказаў Фама.

— Тлумач, нашто тут? — сурова спытаў Братчык.

…Дамініканец скончыў. Усе сядзелі моўчкі. Стомлены цень ляжаў у вачніцах Юрася.

— Што ж, я выслухаў, — сказаў ён. — Дзякуй за выкуп.

У некаторых загарэліся вочы. Толькі Фама непаразумела і грэбліва склаў вусны, ды Раввуні ўскінуў галаву.

Хрыстос цяпер глядзеў у вочы Басяцкаму. І доктар ганорыс каўза са здзіўленнем убачыў, што зараз з гэтых вялізных вачэй не плыве тое, што няўлоўна падпарадкоўвала чалавека, нібыта робячы яго больш добрым. Вочы былі разважлівыя і сухія.

— Бачыш, — сказаў Хрыстос. — Гэта як палічыць, колькі на Белай Русі простых, ды падзяліць, дык на адзін залаты — сорак чалавек.

— Ну. Ды яны і таго не мелі. Бярэш?

— Разумееш, страшэнна мне шкада. І ўзяў бы, раз людзі добрыя так стараюцца даць. Нельга ж крыўдзіць. Бога ў душы мець трэба. Ды вось толькі для аднаго мяне гэтыя сто тысяч — многа. Не каштую сам столькі. А як на ўвесь народ падзяліць — ганебна мала. Ну, чаго ім з гэтага? Адных поршняў больш ператапталі, сюды ідучы. Усё адно як старгаваць карову па дарозе на кірмаш ды, не ўбачыўшы яго, перці назад. Прабач, не хачу я нічога браць ад вас.

— Узнясіся, азалацім! Свабодны будзеш.

— Дык дзеля мяне тае свабоды і так досыць. А ты унь іх спытай.

Дамініканец вадзіў вачыма па тварах апосталаў і цвёрда ведаў, што гэтыя пайшлі б на згоду.

— Ды мы з імі дамовімся.

— Глядзіш не туды, мніх.

Юрась паказваў у акно. За акном былі агні. Нібы зорнае неба ўпала на зямлю.

— Можа, гукнуць? Расказаць пра выкуп. Спытаць, ці досыць ім свабоды? Ці не аддадуць лішняй?

Басяцкі зразумеў, што ўсё кончана. Толькі не ўтрымаўся, каб не буркнуць:

— Свабода… Свабода… Кожны раз, як вы яе клікнеце — яна падымае галаву. Не торгайце вы яе. Яна харошая баба. Дайце вы

ёй год сто паспаць спакойна, а там хаця канец свету — няхай устае.

— Яна харошая баба, — сказаў Хрыстос. — Наша баба. А паколькі яна наша баба — не твая, мніх, справа, у які час ночы нам яе будзіць. Ты мніх, святы, значыцца, ты ў гэтых справах разумець не павінен.

Спакойны, амаль лянівы здзек. Пёс Божы ўздыхнуў:

— Не, Хрыстос. Гэта не я, відаць, святы, а ты, калі столькі золата бабе пад ногі кінуў, абы ёй на імгненне ў вочы зірнуць, а пасля здохнуць без пакаяння.

Хрыстос устаў:

— Ідзі ты адсюль. Дарэмна стараўся ехаць. Не баімся мы каралевы, не патрэбен нам водкуп. Але, святы. Д'яблам быў, а цяпер святы. Свяцейшы за Паўлу.

Схіліўся да яго і сказаў шэптам:

— У цямніцах сядзеў, мяне ранілі, я сто разоў быў пры смерці.

Пальцы схапілі дамініканца за патыліцу сталёвай хваткай, няўхільна павярнулі тварам да акна, да агнёў.

— Мяне хвасталі, як іх, таму кожны ўдар па іхняй спіне гарыць цяпер на маёй. Мірыяды ўдараў кіямі, бізуном, каменнямі. Я валачыўся, блукаў, як Паўла і як яны. Разбойнікі на мяне нападалі і свае браты. Я галадаў іхнім голадам, і прагнуў, і мёрз, і памыляўся, і грашыў, і свят быў. Але я нікому яшчэ не здрадзіў на гэтай зямлі. І не збіраюся. Я не хачу быць ні з кім, акрамя гэтага народа, цяпер навекі майго. Я заслужыў гэтае права… Я гэта ўсё за іх… І калі яны — народ, то я — таксама. Вось апошняе маё слова.

Плоскія, трохі ў зелень, бы ў яшчаркі, вочы нібы згаснулі. Дамініканец устаў.

— Глядзі. Заўтра яшчэ можаш перадумаць. А паслязаўтра загаворыць сталь.

— Хай, — адрывіста кінуў Хрыстос. — Калі модлы не пераконваюць — хай гаворыць яна.

Бразнулі дзверы. Чорная постаць павольна праплыла пад акном, загасіўшы на хвіліну агні. А пасля яны заззялі нібы яшчэ ярчэй.

РАЗДЗЕЛ ХL НАГОРНАЯ КАЗАНЬ

Калі на зямлю лінуць патокі гора,Кожны — прарок, хто людзям плытпаратунку падгоніць,Плыт паратунку і праўды.

Гімны Рыг Веды

І перад апошняй той ноччу павольна ўсходзіў народ на Чырвоную гару, што пад самай Гародняй. Цягнулі пару канонаў, захопленых дарогай, стомлена плыла людская плынь.

Гара ўсё больш шчацінілася віламі, цапамі і дзідамі. Дзесяткі і сотні знаходзілі сабе месца. Але большасць не спяшалася з гэтым.

Сядала сонца. У апошніх праменнях ягоных зіхацеў далёка вялікі горад, мэта паходу.

Горад ляжаў спакойна і мірна, нібы не ведаў, што глядзяць на яго тысячы вачэй. З усімі сваімі чатырохкутнымі і круглымі вежамі, з дзесяткамі вуліц і завулкаў, з вуліцай Стрыхалёў і Мечнай, Утэрфінавай і Абадранага Бабра, з выселкамі, тупікамі і слабодамі, са шпілямі храмаў і свінцовым дахам замка, з далёкім Нёманам, з ценем і святлом і страшнай Зітхальняй, якую было не відаць адсюль.