Хрыстос прызямліўся ў Гародні

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— Гэта ён не тое мае на ўвазе. — Крыштофіч звярнуўся да натоўпу, нібы ўключаючы яго ў тое, што мела адбыцца. — Ён хоча сказаць, што філосафы і тыя, хто піша, куляюць нібыта трон Хрыста, каб пасля кульнуць трон Цэзара. Вось чаго ён не любіць. Да Хрыста яму — э-эх!

Натоўп скамянеў ад жаху. Крыштофіч, не спалохаўшыся сваіх словаў, сказаў з усмешкай:

— Хто можа быць супраць словаў «любіце бліжняга»? Я — не!

У гурме пачуліся ўздыхі палёгкі. Да апошняй ерасі, да адмаўлення Бога, не дайшло. Дый Крыштофіч быў далёкі ад гэтага.

— Але паглядзіце, як разумеюць гэтую любоў тыя, што смярдзяць з галавы. Хрыстос пераконваў, даводзіў, ён нікога

не судзіў і не забіваў. А яны? Усе яны?

— А я табе кажу, што лютарцы лепшыя! — крыкнуў з натоўпу нейкі патаемны паборнік новага вучэння.

— Лепшыя, як адна купа гною за другія. Няма лепшых! Хіба ён не праклінае тых, хто гаворыць аб роўнасці? Што, Лютар не хрысціянін? А мужыцкі Тумаш?* Што, Хіва не іудзей? А тыя, хто крычаў, каб яго пабіць камянямі, яны хто? Туркі? Што, Вяргілій Шатландскі не каталік? Вальд не каталік? А тыя, што палілі іх, яны хто? Язычнікі? Магаметане — магаметан! Іудзеі — іудзеяў! Хрысціяне — хрысціян! Свае сваіх! Цэрквы ваяўнічыя! Вам паўтараю, сыны мае. Заўсёды так, калі рыба смярдзіць з галавы.

* Мюнцар.

— Клірык, — сказаў з пагрозаю кардынал. — Ерась чаўпеш параўнаннем тым. Даўно спадзяваўся на вогнішча?

Альбін толькі крэкнуў:

— Ці да вогнішча зараз? Вось прыйдзе той, хто набліжаецца да горада, і дашле на яго перш за ўсё вас, а пасля, за кампанію, і мяне. Хто ведае, ці не будзе праўды ў гэтым ягоным учынку.

Лотр бачыў: людзі стаяць вакол яго сценкай. З ерэтыком нічога нельга было зрабіць — будзе бунт, будзе горш. Ён ужо шкадаваў, што ўлез у дыспут, але і пакінуць поле за падбухторшчыкам, хай сабе міжвольным, было нельга. Даводзілася спрачацца.

— Якая ж праўда ў знішчэнні сыноў веры? — амаль ласкава сказаў ён.

— Сыноў веры? — ціха спытаў францысканец. — Былі мы сынамі веры. Зараз мы — гандляры праўдай, і самае існаванне наша на беларускай і ўсякай іншай зямлі — знявага Пану Богу. Гандлюем праўдай. Судзім праўду. Паўтараю: Хрыстос не дамагаўся суда і не меў яго. Як жа ён мог даць у рукі намеснікам сваім і іншай бандзе тое, чаго не меў сам? У спадчыну ж можна пакінуць толькі тое, чым валодаеш.

— Змяніліся часы, фратэр.

— Ты хочаш сказаць, што богачалавек, крычучы не аб судзе, а аб справядлівасці, крычаў так проста таму, што не меў сілы? І што, як толькі прыходзіць сіла, трэба не крычаць аб справядлівасці, а душыць яе?

Лотр сумеўся:

— Зусім не так, але зусім адна справа хрысціянін часоў Нерона і зусім другая — нашых часоў. Першы бараніў, другі — усталёўвае.

— Што ўсталёўвае? — наіўна спытаў фра Альбін. — Тое, аб чым казаў Бог?

— Але.

— Бог казаў аб сціпласці і беднасці — мы рабуем царкоўную і мірскую маёмасць, рабуем працу простых. Бог не ведаў плоцкай любві, хаця яго ўсе любілі — нас не любіць ніхто, але мы кладзём распусніц на ложак свой і сілком цягнем на яго сумленных дзяўчат і замужніх кабет. Ён нагадаваў народ — у нас галодныя здыхаюць ля дзвярэй, у апошнюю хвіліну сваю чуючы гукі папойкі. Бог аддаў кроў сваю — мы гандлюем прычасцю… Брудныя сласталюбцы, сыны блудзілішча, люцыпары — вось хто мы!

Ён змоўк на хвіліну.

— То, значыць, г э т а ўсталёўвае судом і каразнамі сучасны хрысціянін? Як мы станем перад абліччам Бога? П'яныя, брудныя, з кісцянём у руцэ і нарабаваным золатам у торбе, з шлюхамі, з мёртвымі немаўлятамі на дне царкоўных ставоў. Думаеце, яны не пакажуць пальчыкамі на сваіх бацькоў і адначасова катаў?! І як Бог разбярэцца ў вашым сваяцтве, калі вы самі ў ім не разбіраецеся, паскуднікі, бо спіцё

з маткамі сваімі, цёткамі, сёстрамі, дочкамі ад іх, сваімі і братневымі, і з дочкамі гэтых дачок ад сябе і ад іншых, так што ўрэшце сам сатана не разабраўся б, хто там каму ў якім сваяцтве сваяк, і самі вы ўрэшце робіцеся бацькамі сабе самому і сынамі саміх сябе. Мы жылі і раскашавалі, ведаючы, што такое цвярозая крытычная думка, а стаўшы сынамі догмы, разам з вамі ператварыліся ў быдла, бо яшчэ святы Геронім казаў: нідзе не знайсці гэткага быдла, фарысеяў, атрутнікаў простых, як сярод служак веры і ўладароў. І гэта праўда, бо падчас імшы качаецеся п'яныя на прыступках алтара і ўзводзіце ў святых самадаек, пэўна, каб праведнікам у раі было трохі весялей.

Вочы брата Альбіна ліхаманкава, светаносна блішчэлі, рот дрыжэў ад гневу, ссунутыя бровы трапяталі.

— Будзьце вы праклятыя, хлусы! Здохніце ад паганых хвароб, як здыхаеце, гніль! Вы, зводнікі чыстых! Вы, каты сумленных! Манастыры вашы — пітомнікі садамітаў і могілкі неахрышчаных душ. Праклён вам, начныя грамілы, вечныя скажальнікі ісціны, каты чалавека! Ідзіце да такой матары… ды не, жанчыны не імуць граху, калі ў свеце існуеце вы, ідзіце да д'ябла, мярзотнікі! Дармаеды, паразіты, Садом і Гамора, рабаўнікі, забойцы, садаміты, зладзеі. Спапялі вас гнеў Божы і чалавечы!

Брат Альбін страціў сябе, але не думку. Думка кіпела, хвастала, забівала, джаліла, паліла.

— І гэта свяшчэннаслужыцель, — сказаў Лотр. — Лаецца, як п'яны наёмнік!

— Я ў карчме, таму і лаюся, — Альбін — Рагвал патрасаў рукамі ў паветры. — Я ў карчме, імя якой — вы. У вас зброя, «велля», каменныя мяхі і вогнішча. Чым ты праб'еш гэтую мярцвячыну цемры, чым запаліш агонь у гэтых тупых вачах? У вас зброя! У мяне толькі слова маё. Зразумелае люду, часам грубае, часам нават пахабнае. Але мы паглядзім, чыя зброя мацней! Божа, ці ёсць недзе на свеце цвердзь, дзе вас няма? Калі няма гэткай цвердзі — ачысцім ад вас сваю!

Лотр не стрымаўся:

— Чулі? Ён гаворыць аб іншых цвердзях. Нездарма ён успамінаў Вяргілія*. Вяргілія, якога асудзіў папа Захарый. Таго, пра якога папа пісаў, што ён сцвярджае, нібы ёсць іншыя сонцы, акрамя нашых, і якога за гэта трэба аддаць усім пакутам, якія прыдуманы людзьмі, а пасля кінуць у самае чорнае сутарэнне. Ты гэтага хочаш, мніх?!

* Вяргілій Шатландскі (VІІІ ст.) — вучоны, які сцвярджаў, што зямля — шар, а сусвет мае мноства населеных светаў.

— Закрэсліце землі, якія адкрыў Калумб, — саркастычна адказаў брат Альбін. — А гэты вось цяжкі залаты ланцуг, які каштуе трох вёсак і зроблены з золата, прывезенага адтуль, кіньце ў балота.

Лотр трохі збянтэжыўся:

— Што да чаго?

— Гэта золата адтуль? Светлае, мяккае? Выкіньце ланцуг, кажу вам!

— Чаму?!

— Яго не існуе, як не існуе тых земляў! Значыцца, гэта падарунак д'ябла, рука ягоная.

— Што да чаго, пытаю я цябе?!

Брат Альбін Крыштофіч адступіў:

— Папа Захарый заклікаў катаваць і забіць Вяргілія за тое, што той, — голас францысканца грымеў і чаканіў словы, — меў нахабства сцвярджаць, быццам н а з я м л і і с н у ю ц ь н е в я д о м ы я к р а і н ы і л ю д з і, а ў сусвеце — месяцы і сонцы, падобныя нашым. І вось ты паўзверх крыжа носіш ланцуг, падараваны д'яблам, ланцуг з зямлі, якой не было і не можа быць. Таму што ўсё гэта патрызнілася Калумбу, таму што не можа мараход ведаць больш за папу, бачыць тое, чаго няма, мець рацыю там, дзе не мае рацыі намеснік Бога, ды яшчэ прывозіць адтуль неіснуючыя рэчы… Скінь свой ланцуг. Сатана!