К???р?лл??
Шрифт:
?р??нэ хатарыллыбыт от силиhин кырбыы туран, кийиитин а?ыммыт хара?ынан к?р?н ылла. Оо дьэ, туох-туох буолар? С??дэртэн сурук кэлбэтэ?э быданнаата. О?ом хайдах эрэ сырытта буолла. Хара дьайдаах сэрии ыар тыына, хор, онноо?ор бу ыраах Хайахсыт нэ?илиэгин тумнубата. Умайар уот кураан сатыылаан, дьонноро ыраах, Нам сиригэр Арбы??а Нуотара ?рэ?эр оттуу барбыттара ый кэри?э буолла. К??рэгэйи хат буолан, хата, хаалларбыттара. Манна да к?н? бы?а бурдук т??тэхтииргэ си?э ыалдьаахтыыра буолуо. К??рэгэй, хотунун санаатын таайбыттыы, иhин туттан к?рд?. Онтон оронугар сытынан кэбистэ. ?р??нэ ?лэтин ?м?р?тэн баран, кийиитигэр тиийэн,
– Хайа хайдаххыный, тукаам?
– Ээ, бэ?эhээ, т??тэх баайа сырыттахпына, дьиктитик м?хс?н ылбыта.
– К??рэгэй, аhара хамсаныа? суох этэ, – диэн, а?а ки?и бы?ыытынан, ?р??нэ кийиитин а?ыннар да, с?бэлии олорбута.
Халлаан киэ?эрэн, борук-сорук буолан, утуйууга бэлэмнэнэн, кыра дьон ороннорун булбуттара. Туллук ат оонньуурун илдьэ сытаары сал?анан долбууртан ылбыта. Онтон Сталин мэтириэтин анныгар кэлэн хантайан туран, ?р одуула?ан баран:
– К??рэгэй, ити Сталины то?о «К?н» дииллэрэ буолуой, мин к?рд?хп?нэ к???э отой да маарыннаабат дии, – диэн Туллук са?а?ын эриирдээх боппуруо?унан ??йэ-хаайа туппута.
К??рэгэй тугу булан хоруйдуон билбэккэ сытта?ына, ийэтэ ?р??нэ:
– Тукаам, Туллуок, са?аскын араабылаама, бэйэтэ да сылайан с?п буолан сытар, – диэн уолун буойбута.
Туллук ити дьиктиргиир боппуруо?ун иннин-кэннин билэн тэйэр санаалаах:
– Оччо?о эн эт, – диэн аны ийэтин эрийэн турбута.
Онуоха К??рэгэй оргууй Туллукка ту?аайан:
– Сталин диэн сэбиэскэй норуот, бу би?иги бары а?а ба?ылыкпыт буолар, кини би?иэхэ барыбытыгар ?ч?гэйи ба?арар уонна куруук к?м?л???р, – диэн тиийимтиэтик бы?ааран биэрбитэ.
Туллук оронугар баран сыппыта. Онтон сотору дьаа?ыйан ылан баран:
– Оттон оччо?о мин икки а?алаахпын дуо? – диэн, мунааран, бэйэтиттэн-бэйэтэ ыйытына сытан, мас атын хам куу?ан, куобах суор?ан сылаа?ыгар сууланан, нухарыйан барбыта.
Кыара?ас т?нн?к н???? тыа?а суох хара?а халыйан Хайахсыт ?рд?нэн сабардаабыта. Туллук т??ээтэ?инэ, Сталин кэлэн, т?б?т?ттэн имэрийэн ылар, к?т???н ылан К?ннэйи уонна кинини т??э?эр олордуталаан баран, сахалыы намыын куола?ынан туох эрэ ту?унан туойар. Туллук к?рд???нэ, остуолларыгар ас-б??? тардыллыбыт. Араа?а убайа С??дэр Сталинынан кэ?иитин ыыппыт бы?ыылаа?а. Онтон Сталин кинилэри т??эрэн баран, дьиэлэрин та?ыгар тахсан, ки?и хара?а саатыах айылаах к?н курдук сырдаатар сырдаан, Туллук мас атын миинэн, ыраах с?тэн хаалбыта. Уолчаан мас атын былдьатан, кэнниттэн ытыы-ытыы, балта К?ннэйдиин с??рэ сатаабыттара. Сэниэлэрэ эстэн, т?гэ?э к?ст?бэт далай хара?а?а, т?б?л?р?н оройунан умса баран эрэллэриттэн со?уйан, ха?ыытаабытынан у?уктан кэлбитэ.
Онтон ата илиитигэр баарыттан уоскуйан, аны ыыппатарбын диэбиттии куу?ан, эмиэ нухарыйан барбыта. Дьиэлэр ?рд?лэринэн т?лэй бараан т??н? и?иллээбиттии, ый былыт быы?ыттан быган, т?нн?г?нэн сэмээр дьиэ и?ин таайтарыылаахтык одууласпыта…
Арыы ?рд?к хордо?ойугар кэбиhиилээх оттор кэчигирээбиттэр. Ба?ылай биригээдэтэ оту хотуулаахтык оттоон, санаалара к?т???ллэ сылдьар. Л?г?нт?й кырдьа?ас кэмиттэн кэмигэр хотуурдары таптайан, кыраабыллары тииhээн и?эр. Инньэ гынан ?лэ, атахтаммакка, хотуулаахтык барар. Аанчык Даайалыын бугул т?гэ?ин харбыыллар. Ба?ылайдаах хас да буолан от кэби?э сылдьаллар. Ньукуус бугуллары бэрт чэпчэкитик т?ллэх гыннаран таhаара-та?аара, кыдаматын к??рэччи тутан, т?скэ быра?аттыы сырытта. Л?г?нт?й, оллоонун
Отчуттар оллооннорун аттыгар ??мм?т улахан аар хаты? к?л?гэр мустан, омур?анныырдыы т?б?р??ннээн олорунан а?аан бардылар.
– Быйылгы кыстыгы туоруур оттоннубут быhыылаах, – итии чэйин сыпсырыйа-сыпсырыйа, Баhылай кэпсэтиини са?алаата.
– Син илин-кэлин т?с??эр инибит, до?ор.
– Баччалаах ??н??н? сомсон баран, до?ор, оннук буолбат дуо? – Ба?ылай Ньукулайтан ыйытта.
– Тыый, туох диэн эттэххиний. Ол гынан баран, тиэйиитэ да син мо?уоктаах со?ус буолара буолуо ээ.
– Оннугун оннук да, к?р??лэммит ха?аас ха?ан да хаалбат ха?аас буолла?а дии. Улуу добдур?а т????тэ, хаар чараа?ына биэстии сыар?анан та?ан, син ??тэлиэххэ с?п ини, до?ор, – диэт, Л?г?нт?й астыммыттыы дьонун кэриччи к?рб?тэ.
– Сарсы??ыттан мин Ньукуустуун к?р?? сиэрдийэтин охторо тахсыахпыт, – диэн бас-к?с ки?и бы?ыытынан Ба?ылай дьа?айбыта. Ити курдук отчуттар оллооннорун буруота ыраахтан унаарыйан, к???р?мт?йэ сыыйыллыбыта.
Холоруктаах сурах
Устар к?н? бы?а ?рд?к ?нд?л халлаа??а, сырдык утахтарынан дала?а ?ктээн, биир былыт о?отугар к?л?ктэнэн сынньана т?спэтэх аламай к?н барахсан, киэ?энэн нуктуу бы?ыытыйан, ар?аа бас диэки тэмтэйэ санньыйбыта. Дьиэ и?игэр эмиэ им-дьим, К??рэгэй оронугар сынньана сытара, оттон ?р??нэ о?олор этэрбэстэрин абырахтыы олорбута. Арай эмискэ та?ырдьа эти? этэр тыа?а л???г?рээтин кытары о?олор ха?ыыта?ар са?алара и?иллибитэ. ?р??нэ «тыый, туох буоллахтарай» дии санаат, т?нн?к диэки одуула?ан эрдэ?инэ, ааны тыастаахтык тэлэйэ баттаан, К?ннэй ытыы-ытыы дьиэ?э с??рэн киирбитэ.
К??рэгэйдээх ?р??нэ со?уйан:
– Туох буоллу?, тоойуом, – диэт, ойон турдулар.
К?ннэйдэрэ ытыырын быы?ыгар арбайбыт батта?ын к?нн?р?нэ сатаата.
– Холорук. Эти?нээх холорук! – дии-дии ытыырын туттуна сатаата. Ити бириэмэ?э Туллук с??рэн киирдэ.
– К?ннэй, ытаама, бу холорук к?т?пп?т?н т?тт?р? былдьаатым ээ. Мэ, чэ ытаама, – дии-дии К?ннэй туос ына?ын чочо?нотто. ?р??нэлээх К??рэгэй о?олору, буордарын-сыыстарын тэбэтэлээн, арыычча уоскуттулар.
?р??нэ туох эрэ ку?а?ан бит буолаары гыммытын сэрэйэн:
– Кэбис, арах-арах, – диэн ботугуруу-ботугуруу ???н эрэр о?о?ун чо?ун булкуйбахтаан к??дь?ттэ. Онтон лэппиэскэттэн ойо тутан о?о?ун а?атта. Ол турда?ына, ааннара а?ыллан хаачыгыраата. Бары со?уйбуттуу ол диэки к?р? т?ст?лэр. Дьиэ?э ?р??нэлээх ыаллара эмээхсин киирэн кэлбитэ уонна та?а?ын тэбэнэ-тэбэнэ, аан аттынаа?ы олох маска олорунан кэбиспитэ. Арбы-сарбы буолбут к?р??нээ?э, онтон к?хс?н этитэн баран:
Конец ознакомительного фрагмента.