К???р?лл??
Шрифт:
Ньукуус дьоно, «Т?мс??» диэн холкуоска холбо?он, Майыы Арыылаа?ар олороллоро. Оччолорго Ньукуус уон ?стээх-т??ртээх, чороччу улаатан эрэр уол этэ. Быраата Туллук оскуола?а киириэхтээ?э. Балта К?ннэй ?стээ?э-т??ртээ?э, эдьиийэ Аанчык оскуоланы туйгуннук б?тэрэн, ол сайын ??рэххэ туттарса куораттыахтаа?а. Убайа С??дэр, с??рбэтин ааспыт эр бэрдэ, сааскы т?б?ктээх ?лэ кэннинээ?и киэ?элэргэ сытыы саха бы?а?ынан мончуук т?б?т?н кы?ара. С??дэр кэргэнэ номо?он, кэрэ сэбэрэлээх К??рэгэй о?о к??тэрэ, ол да буоллар хотуна ?р??нэлиин холкуоска ыанньыксыттыыра. А?ата Ба?ылай, биэс уонун ааспыт а?амсыйа барбыт ки?и, о?ох кытыытыгар табахтыы олорон, уола сатабыллаахтык туттарын сэмээр к?р?н олороро. Э?этэ Л?г?нт?й кэтэ?эриин оро??о
– Убаай, убаай, бу о?орон испит ат оонньуургун ситэр эрэ, Ньукуус эйигин сотору ыраах ханна эрэ барар диэбитэ дии.
Туллук долбууртан ат оонньуурун ылан, С??дэргэ а?алан уунна.
– Ок, бырааппар ситэрэн б??? буолла?а дии, Хата, Туллук, мэ, бу мончууктары илдьэн итиннэ о?ох кэннигэр та?ан, саа?ылыы уурталаан кэбис, э?э? Л?г?нт?й кэлин ситэриэ?э.
Инньэ диэт, аты ылан, кы?ан кылба?натан барда. Ньукуус бырааттаах балтын кытары, о?ох уотугар килбэ?ниир сытыы бы?ычча, хаты? мастан элийитэ бы?ар биититтэн оонньуур мас ат ?сс? тупса?ай к?р??нэнэн чочулларын астына к?р?н турдулар. Туллук, ордук улахан дуо?уйууну ылан, астына кэтэстэ. С??дэр о?о?угун б?тэрэн, кыра мааны быраатын с????ттэн с?р сымна?астык сыллаан ылаат :
– Туллук, мин барбытым кэннэ бу аккынан дьо??ор отто-маста тиэйсэн к?м?л????р эрэ, до?оор, – дии-дии, аты кэтэ?эн ч?р?лл?н турар быраатыгар Туллукка туттарда.
– С?п, с?п. – Туллук ??р??т?ттэн ?р?тэ ыста?алаан ылла. – Мин бу атынан Ыстаалы??а ыалдыттыы ойутуом.
Дьиэлээхтэр С??дэр, к??стээх ?лэ быы?ыгар ха?ан быыс булан, итиччэ сиэдэрэй ат оонньууру о?орбутун с???, хайгыы к?рд?лэр.
Халлаан киэ?эрэн, хара?ара бы?ыытыйда. Ар?аа кытара киирэн эрэр к?н ???х кы?ыл кылдьыытын кырыйа ???ээнэн ??р туруйа турууктуу дайан эрэрин к?р?н, Ньукуус С??дэрдээ?и та?ырда ы?ырда. С??дэрдээх К??рэгэй тахсан, дьиэ ?ктэлигэр куусту?ан туран, са?ата суох туруйалары одууластылар. Ньукуус:
– Барахсаттар, ыраахтан ыран-быстан, хантан эрэ и?ээхтээтилэр? Дьо?куудай эбэ?э т??эн, сынньанан аа?аллара буолуо, намтаан эрэллэр.
– Араа?а ар?ааттан тэргэн сэрии д?рб??н?ттэн, уот кутаа суо?уттан к?рэнэн, дойдуларын ахтыл?анын туойа турууктаан эргилиннэхтэрэ, – К??рэгэй оргууй ботугураата. Чочумча са?ата суох, борук-сорукка далбаата?ар ??р туруйалары харахтарын далыттан с?т??р диэри одуулаан турдулар. Аанчык тахсан, дьонун киэ?ээ??и чэйгэ ы?ырда. Бары дьиэ?э киирэн, миэстэлэрин булуталаан, ибири-сибири чэйдээтилэр, онтон оннуларын булунан, утуйардыы о?о?уннулар. Арай ийэлэрэ ?р??нэ эдэр кийиитин К??рэгэйи кытары кыра?ыын лаампа уотугар С??дэр сарсы??ы айаныгар ?й?? бэлэмнээн та?а?ын-сабын бэрийдилэр. Сотору б?тэн, кыра?ыын уота умуллан, дьиэ и?игэр т?лэй т??н б?р??кээбитэ.
Быыс кэннигэр К??рэгэй С??дэрин, оо, ха?ан да ыыппатарбын диэбиттии, ыксары куу?ан сытар.
– С??дэр, би?иги хайдах буолабыт? Л?г?нт?й быйыл сайын ?сс? улахан кураан сатыылыа диир. Эн сарсын аармыйа?а бара?ын, сэгэриэм, туох-туох буолар, – оргууй хара?ын уута халыйан кэлбитин С??дэр сэрэнэн сото-сото:
– К??рэгэй, до?оччуок, дойдубун, дьоммун к?м?ск??р ытык иэ?им буолла?а дии. К?р??р, сотору эргиллэн кэлиэ?им, дьоллоохтук олоруохпут, о?о б???т?н т?р?т??хп?т. Би?иги да алааспытыгар ?? дьыллар кэлиэхтэрэ, – С??дэр К??рэгэйин с?р сымна?астык куу?ан, уураан ылла. К??рэгэй арыый уоскуйа бы?ыытыйан, сэгэрин кулгаа?ар сыста т??эн:
– До?оор, ыл, бигээн к?р эрэ, эн уураабыккар хайдах эрэ бэрт дьиктитик м?хс?н ылла, а?атын са?атын истээхтиир бы?ыылаах, – диэн сипсийдэ. Онуоха С??дэр к??стээх ?лэттэн чэрдийбит модьу ыты?ынан К??рэгэйин и?ин оргууй имэрийэн к?рд?, онтон исти?ник мичээрдээт:
– Тыый, хамсыыр дии. К??рэгэй,
– Сэгэриэм, эн эрэ этэ??э буол, сура?а олус с?рдээх, суостаах сэрии дииллэр дии. Би?иги, манна тыылга хаалар дьон, этэ??э буолуохпут…
Тапталлаахтар т?лэй бараан, арахсар б?тэ?ик хараастыылаах т??ннэрин аймаабакка, харыстаан, кэлэри, кэрэни эрэ ыралана, хойукка диэри ботур-ботур кэпсэтэ сыппыттара.
Оттон Туллук С??дэр бэлэхтээбит атын бобо куу?ан сытан, тугу эрэ, о?о саас дьоллоох т?гэннэрин т??л?гэр к?р?н, минньигэстик мичээрдээн, са?а та?ааран к?лэн ылан баран, салгыы утуйан, муннун тыа?а буккураабытынан барбыта.
Ыам ыйын 15 к?нэ ??мм?тэ. ???э к?н уотуттан кубарыйбыт былаахтаах холкуос кэнсилээрийэтин дьиэтин иннигэр дьон-сэргэ атаарыы миитинигэр мустубуттара. Б?г?н Хайахсыт нэ?илиэгин то?ус чулуу ыччаттара иккис хомуурга бэбиэскэ тутан, ар?аа фро??а аттанаары, ботуо?каларын с?гэн, стройдаан тураллар. Бары ли?кинэ?эн, талбыт курдук к??гэйэр к?ннэригэр сылдьар туруу эр бэртэрэ. Кинилэр дьиппиэрбит сирэйдэригэр булгуруйбат кытаанах санаа к?ст?р?. Нэ?илиэк олохтоохторо саха дьонун сиэринэн ыччаттарын харыстаан, а?ара аймаммакка, кыана туттан турбуттара. Оройуонтан тахсыбыт байыаннай та?астаах ки?и уонна нэ?илиэк бэрэссэдээтэлэ Уйбаан Б?т?р??б?с мустан турар дьо??о сэрии ты?аа?ыннаах сводкатыттан и?итиннэрии о?ордулар. Онтон байыаннай та?астаах ки?и эмискэ: «Равняйс! Смирно!» – диэн хамаандалаан сатарытта уонна полевой суумкатыттан испии?эги та?ааран, биир-биир ааттаталаан субурутта:
– Илларионов Николай!
– Баарбын!
– Марков Илья!
– Баарбын!
– Софронов Дмитрий!
– Баарбын!
– Решетников Егор!
– Баарбын!
– Кондратьев Николай!
– Баарбын!
– Прокопьев Федот!
– Баарбын!
– Барашков Василий!
– Баарбын!
– Протодьяконов Федор!
– Баарбын!
– Флегонтов Игнат!
– Баарбын!
Итини барытын чуумпуран истэн турбут ийэлэр, эдэр кыргыттар, о?олор долгуйан суугуна?а т?ст?лэр. Байыаннай та?астаах киhи:
– Аттаргытыгар! – диэн хамаанда биэрээтин кытары атаарааччылар, то?о сууллан, уолаттар диэки былдьастылар.
Ньукуустаах Туллук С??дэргэ с??рэн тиийдилэр. С??- дэр Ньукуус илиитин эрчимнээхтик ыга тутаат:
– Ньукуус, быраатым эрэ буолларгын, са?аскын олох харыстаан, к?р?-истэ сылдьаар, – диэт, Туллугу, Ньукуу?у т?б?л?р?ттэн имэрийтэлээн ылаттаабыта.
?р??нэ уолун оргууй н?р?чч? тардан с??h?ттэн с?р сахалыы сыллаан ылан баран, ытамньыйарын кыатана сатаата. С??дэр К??рэгэйин, аргыый кууhан ылан, иэдэ?иттэн сыллаата. К??рэгэй о?о к??тэ сылдьар буолан, уйар?аабытын кыатаммакка са?а та?ааран ытаан, хара?ын уута сарт т?стэ. Ба?ылай уолун кэтит дара?ар санныттан куу?ан ылла, Л?г?нт?й кырдьа?ас сиэнин с????ттэн сыллаат: «Саалаахтан самныма, охтоохтон охтума», – диэн алгыы хаалла. Ити атаарыы аймал?анын бы?а баттаан, байыаннай та?астаах ки?и ч?лл?рк?й куола?ынан ?сс? ордук саталаахтык:
– Аттаргытыга-ар! – диэн ха?ыытаан бытарытта.
– С??дээр! С??дэриэм! – К??рэгэй бу тапталлаах кэргэнин, сэгэрин сэрии уот-кутаа толоонугар, ба?ар, б?тэ?иктээхтик атааран эрэрин аччыгыйкаан к??т??лээх ки?ичээниниин курдаттыы сэрэйэн, с?рэхтэрэ толугуруу м?хп?тэ. Аанчыктаах ?р??нэ хараа?ынналлар да туттунан, кийииттэрин уоскута сатаабыттара. Ити аймал?антан уйу?уйбут аттар кистээн дьири?итэллэрэ, ки?и этин саа?ын атытан, дьон-сэргэ уйул?атын ордук долгуппута. Сэриигэ барааччылар аттарын миинитэлии охсон, уунан туолбут харахтарын кистии туттан, тус ар?аа сиэллэрэ турбуттара. Аттар туйахтарын анныттан тура? буор ?р? к?дээрийэн, ???э халлаа??а харбаспыта. Хаалааччылар бу ыарахан к?ннэргэ баар суох эрэнэр, инники к????э сылдьар ыччат дьоннорун сайы?а, аймана, Дьо?куудай арыы тыа кэтэ?эр киирэн с?т??хтэригэр диэри далбаатыы турбуттара.