К???р?лл??

Гоголев-Уйул?ан Василий

Дэриэбинэ и?игэр ыт охсор ки?и суох. Билигин кыралыын-улаханныын бары от, хонуу ?лэтигэр т?б?г?рэ сырыттахтара. Арай хонтуора а?а?ас аанынан и?ирдьэ с?п-с?п суот тыа?а та?ыргыыра, кумаа?ы хачыгырыыра и?иллэр. Хонтуора и?игэр холкуос бэрэссэдээтэлэ Уйбаан Б?т?р??б?с уонна суотчут эрэ бааллара. Сотору та?ырдьа ат туйа?ын тыа?а и?иллибитэ, чочумча буолан баран наары?ынай киирэн дорооболо?он баран, оройуонтан а?албыт бакыатын ууммута. Уйбаан Б?т?р??б?с ылан, сэрэнэн со?ус туттан, сургуустаах бакыаты хачыгыратан а?ан, аа?а олорон:

– Бурдук лимиитин улаатыннарар туhунан сурукпутугар эмиэ аккаас кэлбит, – диэтэ.

– Ол туох диэн?

– Уобалас ?рд?нэн сэрии ыарахан балаhыанньатыгар оло?уран, бурдук саппааhа а?ыйаабытынан.

– Дьэ, буолар да эбит. – Бары ах баран сирэй-сирэйдэрин к?рс?н

кэбистилэр. – Сэрии, билигин ханна барытыгар ыарахан, тулуйарбытыгар эрэ тиийэбит.

– Хайдах эмит тулуспут ки?и, дьон-сэргэ аччыктаан эрэр, – диэн Уйбаан Б?т?р??б?с, санаа?а ылларан олорон, са?а аллайда.

– Бу кыстык, манан буолла?ына, ыарахан кыстык буолара буолуо.

– Бэйи, ол гынан баран Арбы??а от ??н??тэ ?ч?гэй дииллэр, били??и туругунан барда?ына, кыстык оппутун булунар кыахтаахпыт, онон санааны на?аа т??эрэр сатаммат, – диэн Уйбаан Б?т?р??б?с кытаанахтык кэпсэтиини т?м?ктээбитэ.

Тойон Арыы

Тойон Арыы, ааттыын да Тойон Арыы дэнэр, арыы талахтардаах, киэ? нэлэ?испит хочолордоох, к?м?стээх Алдан Элиэнэ эбэ хоту??а т??эр Нам оройуонун Арбынын сирэ. ?р?с арыытын ??н??лээх ходу?атыгар ыраах к??х буруо тунаарыйа сыыйыллар. Бу Хайахсыт Т?мс?? холкуо?уттан Ба?ылай биригээдэтэ кэлэн, к??рээннээх ?лэ ????гэр ?лг?м ??н??н? сомсон ?лэлии сылдьар. Отууга Л?г?нт?й хотуур таптайан чапчыйар тыа?а ыраахтан и?иллэр. Отуу уота барахсан к?лэн-??рэн чачыгыраччы умайар, оллоо??о к?н?ск? омур?ан чэйэ оргуйаары сыыгыныыр. Отчуттар балайда киэ? сири чэрчилээн, охсон тэлэкэлээбиттэр. Ыраах бугуллар бачыгыраабыттара к?р??ххэ астык. Ньукуус к?л?h?н буолбут с????н соттоот, а?ата Ба?ылай кэнниттэн тэ??э т?с?hэн, дайбаан даллаахтаан истэ. Оо, бу курдук ??н??лээх сиргэ ки?и илиитэ-ата?а тахсан, оттуурга ?ч?гэй да ба?айы. О?о?уулаах хотуур тыа?а биир кэм «куус»-«куус» гына тыа?аан, охсуллубут от бэйэтэ кыра субуу курдук буолан, Ньукуус ха?ас ?тт?гэр хаалан истэ. Оо, арай сэрии буолбатах буоллун, убайа С??дэрдиин т??? эрэ сири тэлэкэлээбит буолуохтара этэ. Ньукуус иннигэр ??мм?т оту, ньиэмэс саллааттарын курдук саныы-саныы, э?этэ Л?г?нт?й сатабыллаахтык таптайбыт буускап хотуурунан ?лг?мн?к ??мм?т хойуу оту т?рд?ттэн халбыйа дайбаан, биир кэмник хардыылаан, хотуулаахтык дь?кк?йэн истэ. Арай эмискэ аттынаа?ы к?л?йэ?э элиэ кынатын тыа?а сирилээн аллара т??эн эрэрин к?р?н тохтуу биэрдэ. Элиэ дэгиэ ты?ырахтарын сарбатан, тугу эрэ ылаары к?л?йэ ?рд?гэр чуга?аан истэ?инэ, ийэ чыккымай мээтиргээбитинэн элиэ?э кэтиллэрдии утары к?т?н та?ыста. Элиэ со?уччу к?рс????ттэн куйбах гынан а?аран биэрээт, т?тт?р? ?р? ханарыйан, ???э к?т?н та?ыста. Ийэ кус барахсан, кутталларыттан хомус быы?ыгар ?рэл гыммыт о?олорун ы?ыртаан, мээтиргии-мээтиргии, к?л?ччэ?э т?тт?р? т???нэн кэбистэ. От ыйын ортото, кус о?ото балайда улааппыт кэмэ этэ. Бу уот кураан, сут к?т?р айма?ар эмиэ дьайан, оро?улаан, сутурук эрэ са?а буолаахтаатахтара. Дэгиэ ты?ырах а?ылыга буола сыспыт кус о?олоро, ?р?? тыыннарын ?лл?йд??б?т ийэлэригэр махтаммыттыы, тула ?м??р??эн, бары хомус быы?ыгар киирэн с?тэн хааллылар. Кутта?ас ки?ини «кус с?рэх» дииллэр да?аны, ийэ кус о?отун к?м?скэлигэр эрдээх бы?ыытын Ньукуус с??? санаата.

Оттон ???э туох да буолбата?ын курдук тэлээрэ дайар элиэни ?ст??х, ньиэмэс дьарапылааныгар холуу к?р?н, убайа С??дэр улахан сэриилэ?эр бууска диэн тэргэнинэн сууллары ытыан санаталаан, хотуурун дуускатын ыгыта туппахтаата.

Ити курдук Чурапчы холкуостара Нуотара, Куолума т?рд?гэр Тойон арыыга, Хомустаах, Н?д??тт?нэ, Му?ур ?рэхтэргэ сыл тахсар оттоноллоруттан санаалара б???хс?йэн, сылайары аахсыбакка, ууларыгар-хаардарыгар киирэн, к??рээннээх ?лэ ????гэр т?б?г?рэ сылдыбыттара.

Уода?ыннаах 213 №-дээх уураах

Атырдьах ыйа ??мм?тэ. Сайы??ы к?н уотун кутааланар сырал?ана арыый с???р?йэн, куорат лааппыларыгар, ларектарыгар бастакы о?урсу, помидор атыыта са?аламмыта. Быыллаах уулуссаларынан байыаннай та?астаах дьон т?тт?р?-таары аалы?на?аллара, хам-хаадьаа массыыналар бирилэ?эн аа?аллара. Куорат к?ндэлэс киэ? т?нн?ктэрдээх таас дьиэлэрин ?рд?нэн сабардаан, сиэрэй к?ннэр устан испиттэрэ. Биир оннук к?н Тулагы-Киллэм?э

бурдук баа?ынатын кытыытыгар буору бур?атан кэлэн массыына хорус гыммыта. Массыынаттан хас да ки?и т??эн, бурдуктаах баа?ына диэки хаамсыбыттара. Инники испит ки?и т??к?с гынан курааннаабыт бурдук куола?ын ыты?ыгар сыыйа тардан ылан, онтун одуула?а турбута. Кэннинээ?и дьоно эмиэ, кинини ?т?ктэрдии бурдугу тоноон, т??к??н?сп?ттэрэ. Онтон кэннигэр турааччылартан биирдэстэрэ инники турар ки?иэхэ чуга?аан кэлбитэ уонна: «Иван Иванович, арай биир эмит улаханнык курааннаабыт оройуон холкуостарыттан ?лэни кыайар дьону хомуйан, балыктыыр артыаллары тэрийэн, хоту ыыттахха хайдах буолуой?» – диэбитэ. Онуоха ки?итэ хардарбакка, атыны тугу эрэ толкуйдаабыт сирэйдээх, ыты?ыгар ылбыт ситэн эрэр бурдугун туораа?ын ??рэтэрдии бэрийэ турбута.

Н???? к?н сарсыардата ??нэн, куорат дьоно ?лэлэригэр тиэтэйэн, сиэрэй уулуссаларынан аалы?наспыттара. Куорат киинигэр турар багдаллыбыт Обком дьиэтин ?лэ?иттэрэ эмиэ кэлитэлээн барбыттара. Килэрийбит муосталаах, холлороон курдук к?р?д??рдэр устун кумаа?ы тутуурдаах дьон, кабинеттан кабинекка сыбыытаан, ааннарын тыа?а лабыр?аан олорбута.

Муннун анныгар тор курдук хара бытыктаах Совнарком биир тутаах ?лэ?итэ Егор Дмитриевич Бур?аа?айап, ки?инэйэн ыллыы-ыллыы, Сталин мэтириэтэ кичэллээхтик ыйаммыт кабинетыгар туох эрэ суолталаа?ы, ыраа?ы толкуйдуурдуу боччумура туттан олорбута. Ити кэм?э хос аанын то?суйаат, кыырыктыйбыт баттахтаах а?амсыйа барбыт Бастаахап киирэн кэлбитэ. Илии туту?ан дорооболо?оот, олорунан кэбиспитэ. Бур?аа?айап, бэрийэ олорор докумуоннарын туора ууран баран, киирбит ки?иэхэ ту?аайан:

– Бэ?э?ээ Остапенконы кытары Киллэм?э тахса сырыттыбыт. Били Сибиир уонна Дальнай Восток ?р?стэригэр балык артыалларын тэрийиэххэ диэн ???эттэн кэлбит уураа?ы олоххо киллэриэххэ баара диэбиппэр Остапенко утарбата, – диэн эттэ.

– Туох диэтэ? – Бастаахап токкоолосто.

– Тугу да са?арбата, ол аата с?б?лэстэ?э дии, – диэн, боппуруо?у бы?ааран б?тэрбит са?а сананан, Бур?аа?айап тор курдук хара бытыгын дуоспуруннаахтык имэринэн ылаат, ыарахан сутуругун остуолга лис гына уурда.

– Дьэ, оччо?о, бу уураа?ы ?ч?гэйдик, тэрээ?иннээхтик ылсан ата?ар туруордахпытына, улахан махталлаах дьыала буолара саарбахтаммат, – диэт, Бастаахап Бур?аа?айап саннын таптайда.

Онуоха Бур?аа?айап, Сталин мэтириэтин диэки к?р?н ылаат, эттэ:

– Ити боппуруо?у ылсан хайыы-?йэ дьарыктана сылдьабын. Дьэ итинник сатабыллаах, толкуйдаах буолуохха наада.

Онуоха ки?итэ мичик гынан баран:

– Бу дьыала табылынна?ына, Сталинтан на?араада ыларбыт буолла?а дии, – диэн ньылбаарытта.

Санаабыта табыллан эрэриттэн астыммыт сирэйдээх Бур?аа?айап т?л?п??н туруупкатын ылан сорунуулаахтык эрийэн барда.

Ити кэм?э аллараа этээс биир кабинетыгар сир исписэлии?э докумуон бэрийэ олорбута. Кумаа?ы хачыгырас тыа?ын ?рг?тэн, эмискэ т?л?п??н тырылыы т?сп?тэ.

– Алло, – ки?и, Бур?аа?айап куола?ын истээт, ойон турбута. – Истэбин, Егор Дмитриевич.

– Бюро?а к?р?ллэр боппуруос бырайыагын бэлэмнээтигит дуо?! – диэн н??эр куолас и?иллибитэ.

– Ээ, барыта бэлэм, бэлэм, отут холкуоска бэлэмнээтим, – диэн тардыалатта, чиккэччи тэбинэн турар ки?и.

– То?о отутуй эрэ, т??рт уон диэн к?нн?р?н биэр! Онтон тохтуу т??эн баран:

– Суох, т??рт уон биир диэ! – диэн к?б??лээтэ с?? куолас уонна кэпсэтии б?пп?т?н туо?улаан туруупка тыа?а халыр гынаат, биир кэм «туук-туук» тыа?аата. Онно эрэ ?йд?н?н, м?чч? тутуом диэбиттии, ыга тутан турбут туруупкатын ылан т?л?п??н ?рд?гэр талыр гына бырахта. Б?пп?р??скэтин ылан, айа?ар уобаат, испиискэтин к?рд??н сиэптэрин хасы?ан хачыгырайда.

Истиэнэ?э ыйаммыт т?г?р?к хара араадьыйа?а диктор куола?а уоттаах сэрии хаамыытын туhунан сводканы били?иннэрдэ. Маннык и?итиннэриилэр д?р?н-д?р?н о?о?улла турар буоланнар, оччотоо?у кэм ты?аа?ынын ?сс? кытаатыннаран биэрэллэрэ.

– Атырдах ыйын 11 к?нэ ??мм?тэ. Обком мунньахтыыр саалатыгар бюро чилиэннэрэ аа-дьуо мустан барбыттара. Сотору бары оннуларын булан олорбуттара. Мунньа?ы партия Обкомун холкуостары к???р?р хамыы?ыйатын бэрэссэдээтэлэ, Сир наркома Алешин арыйбыта. Кини к?р?лл??хтээх боппуруостар бэбиэскэлэрин били?иннэрбитэ. Мунньах сэкирэтээрин кичэйэн суруйар б?р??т?н тыа?а ыраас кумаа?ыга сурдур?аабытынан барбыта.