Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II
Шрифт:
– А таго ты не ведаеш? – спытаў Алесь, збіраючыся ўжо ісці назад у курыльню.
– Ведаю.
– Хто?
– Шаўчэнка.
Алесь міжвольна зрабіў два крокі назад. Раней чым мозг паспеў дадумаць, што гэта непрыстойна. Але ўсё адно было позна: густа-сіняга сурдута нідзе не было відаць.
...З курыльні большасць народу ўжо разышлася. Сядзелі ля агню толькі хлопцы, з якімі ў першы вечар пазнаёміўся Алесь, ды Малахоўскі, Мілевіч і Зыгмунт. Але затое набралася іншай моладзі. Некаторых Алесь ведаў. Унь тыя таксама землякі, з акадэміі мастацтваў. А той – сябра
– Што ты мне, чалавеча, звягаеш аб музыцы, – злаваўся Эдмунд Вярыга.
Яго апанент, па ўсім відаць, студэнт-белападшэўнік, сядзеў, незалежна закінуўшы нагу за нагу.
Пыхаты твар, пагардлівыя вусны, залатыя брэлокі на ланцужку гадзінніка.
Цадзіў словы, нібы з судзейскага крэсла, цвёрда ведаючы: добра ўсё, аб чым бы ён ні сказаў. Што ён “левы”, сведчыў хіба што адзін з брэлокаў: залатое сэрца з рубінавай кропляй крыві. “Сэрца Айчыны”.
– Кажу, што аднастайная музыка, сумная. Як мова, – адказаў той.
І тут Алесь зразумеў, што брэлок з “Сэрцам Айчыны” – хлусня.
– А ты ведаеш аб дыяпазоне мужчынскіх галасоў у беларускіх хорах? – спытаў Вярыга. – Напэўна чуў, што так званы “падводка” ёсць толькі ў беларускіх хорах? З усіх славян толькі ў беларусаў ды яшчэ ў данскіх казакаў.
– Гэта яшчэ што?
– Прыемна спрачацца са знаўцам музыкі. Гэта самы найвышэйшы, які толькі магчымы, саліруючы мужчынскі голас. Спявае, а табе здаецца, што на небе б’юць срэбныя званы. Ад іх і да самай нізкай актавы – вось табе і аднастайнасць... Што, сумна?.. А вось гэта што?
Эдмунд праспяваў музычны сказ, мяккі голас пяшчотна закалаціўся ў сцены пакоя і сціх.
– Ну, гэта адзін дурань не ведае. Пачатак славутай арыі “Галькі”.
– Гэта, хлопча, песня: “Стала б ты калінай, абняў бы цябе я...” А гэта?
– Арыя Антаніды.
– Гэта “Выйду я на бо... на болані гуляць”. Спяваюць яе на Полаччыне, Віцебшчыне... А гэта?
Гукі загулі бадай што страшна. Голас Эдмунда ўдаваў бас.
– Н-не ведаю... Арганам гучыць. Што, нехта са старых немцаў?
– Ды не, – сказаў Вярыга. – Гэта “пан бог, цвярдыня мая”. Стары харал. Маеш рацыю, аднастайнасць. Манюшка, Глінка і... каго ты яшчэ там выбраў?.. Баха?
Людзі пырскалі па кутох.
– Ну што, яшчэ будзеш ці, можа, ужо досыць, зробім перадых? – Вярыга так і сказаў. – Думаю, досыць. Нецікава мне нешта з табою спрачацца.
– Я нядаўна сустрэўся з адным “італьянцам”, – як заўсёды, хаваючы ў шчыліны павек вочы, загаварыў страшны Малахоўскі. – То ён казаў, што на польскія і беларускія словы нельга пісаць музыку. Маўляў толькі паўнагалосныя мовы даюць добры тэкст для песні. Ён кампазітар. Свіння, – успыхнуў раптам Малохоўскі. – Я ніколі яму гэтага не дарую. Жарэ наш хлеб ды нас жа і лае. Прапанаваў яму верш Дуніна, верш Славацкага ды беларускі верш Сыракомлі. “Толькі папрасіце каго-небудзь перакласці. Да гэтых моў музыку пісаць нельга. Адна занадта шыпіць, другая занадта звініць”. Прапанаваў мне
– А ты што? – спытаў Кастусь.
– Я спачатку хацеў быў... А потым падумаў, што яшчэ да суддзі трапіш... Не стаў звязвацца. Але праз месяў прынёс яму вершы... Гляджу, вылазяць вочы, вылязяць... “Ты што ж гэта прынёс? Мужыцкія вершы?”
– Чые вершы? – спытаў змрочны Валеры.
– Нашага “грамадзяніна князюхны”, – пырснуў Малахоўскі.
Алесь збялеў.
– Ты што... Ты якое меў права? Ды я і вершаў не пішу.
– А хто ў Кастуся аднойчы сшытак забыў і толькі на другую раніцу прыбег?
– Ды не пішу я, хлопцы, – Алесь вачыма маліў сяброў, каб падтрымалі. – Маніць ён.
– Увага! – сказаў Малахоўскі. – Князь Загорскі пры ўсіх кажа, што я – манюка. А я заяўляю, што ён – нізкі эгаіст і сябелюбца. Бо трымаць патрэбныя ўсім вершы ў сшытку і не чытаць іх...
– Змоўкні! – крыкнуў Алесь.
– То што, мне прачытаць ці папросім яго?
Валеры і Каліноўскія запратэставалі былі, але іх галасы заглушыў агульны крык:
– Просім! Просім!
– Я не паэт!
І тут ціхі голас з мяккім акцэнтам сказаў у раптоўнай цішыні:
– Што ж гэта ты саромеешся вершаў, хлопча?
Алесь крутнуў галавою ў той бок.
На парозе стаяў чалавек у сінім сурдуце і спадылба, з пахмурым, няўлоўным смяшком глядзеў на Алеся.
– Так нельга, – сказаў Шаўчэнка. – Спачатку гэта, праўда, як каханне. Страшана, што нехта даведаецца. Але нашто ж саромецца кахання? Дадзена яно – значыць, шчаслівы чалавек на зямлі.
Зыгмунт памкнуўся быў устаць яму насустрач, але пасівелы чалавек зрабіў яму няўлоўны жэст далонню, і той астаўся сядзець, толькі вочы засмяяліся.
– Калі ласка. І мне цікава, – з вельмі хатняй інтанацыяй сказаў паэт. – Паляк?
– Беларус.
– Тады тым больш... Вы адкуль?
І гэтая амаль вясковая інтанацыя ў словах мучанага-перамучанага чалавека раптам прыгадала Алесю белага-белага дзеда Кагута пад дзічкай у цвеце, захад і Дняпро.
– З Дняпра, – сказаў Алесь.
У зморшынках ля вачэй паэта раптам заззяла невыказная пяшчота.
– Тым больш, – сказаў Шаўчэнка. – Чытай, хлопча. Я цябе прашу.
– Не, – у Алеся перасохла ў глотцы. – Я чытаў сёе-тое з вашага, і...
Паэт зразумеў. Заварушыліся вусы.
Гарачыя, сінія цяпер, глядзелі на Алеся вочы. І Алесь раптам адчуў, што яму будзе не сорамна чытаць гэтаму чалавеку нават слабыя радкі, што ён нават хоча чытаць, што падсвядома, яшчэ палову гадзіны назад, марыў аб гэтым.
Ён стаў у нязграбнай паставе, нібы перад апаратам дагератыпіста.
– “Мова”, – сказаў ён.
У курыльні стаяла цішыня. Алесь адчуў, як б’ецца сэрца.
Вочы глядзелі на яго.
Ёсць паданне вякоў, што разбурыць калісь Вавілонскую вежу Адам... І няўмольна сальюцца мовы зямлі У адну, народную нам.