Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Эиэхэ лэлиирим баа биллибэт буолла, – диэтэ Томмот. – Аны, бука, миигин чугаатыаххыт суоа.

– Тоо? – Ойуурап, соччо соуйбакка, ыйытта.

– Оннук буолан таыста.

– Оннук туох лгэргэ тбэсти? Кэпсээ.

Томмот ыстакаанын остуолга уурда уонна Кыычалыын бииргэ рэммитин, кинини итээйэн, эрэнэн, комсомолга киирэригэр мэктиэлээбитин, кыыа стэн хаалбытын туунан барытын, тугу да кистээбэккэ, кэпсээтэ.

– Техникум комсомолецтара миигин улаханнык буруйдууллар. Сотору мунньахха дьллллэрэ буолуо, – диэтэ кини тмгэр. – Кылаассабай сэргэххин стэрбиккин дииллэр. Спк этэллэр. Кинилэр оннуларыгар мин эмиэ инньэ диэм этэ.

– Кыыы араспаанньата ким диэти?

– Аргыылаба.

– Били

аатырбыт Аргыылап баай кыыа буоллаа?

– Кини.

– С-п… Кыыы, кырдьык, дойдутугар тахсыбыт. Аатын аахха тиийбит . Аргыылап хамначчыта рпкм таааын киллэрэ сылдьыбыт. Ону кытта. Ити кн кэтэбиллэр ыарыах дьахтар бобуоскаа тиэллэн тахсан иэригэр тбэспиттэр этэ. Ол кини эбитэ буолуо, – Ойуурап, килиэп хаын тарбаар эргичинэтэ-эргичинэтэ, Томмоту тобулу одуулаата. – Кыыча убайа Бэлиэрий хаайыллыбытын истибити дуо?

– Суох.

– Хаайан турабыт. Илинтэн Бэппэлээйэп бэрэстэбиитэлэ буолан кэлбит этэ. нр илин лбт икки кыыл армыайаы кмгэ сылдьыбыты дуо?

– Сылдьан.

– Кинилэри Бэлиэрий Дьокуускайга киирэн иэн лртбт эбит.

– Оо-о!.. Оччоо Кыыча эмиэ… – Томмот, ситэ саарбакка, умса крд.

– Суох, Кыыча убайын кытта сибээстээх буолуо дии санаабаппын. Бииэхэ биллэринэн, кинилэр Дьокуускайга крсбэтэхтэр. Кыыс убайа киирбитин билбэтэ да буолуо. Билбэтэх буолуохтаах.

– Саарбах… Убайа ыраахтан кэлбитин балта хайдах билиэ суоай?

– Саарбахтыахха сп. Ол гынан баран билбит диэн экчи этиэххэ эмиэ сатаммат. Томмот, эйигин кытта харах симсэ оонньуур санаам суох. Ити миэхэ кэпсээбиккин барытын билэбин. Сааны соччо тугу да эппэти гынан баран, бэйэ кэпсээбити чгэй. Бииэхэ бэйэ-бэйэбититтэн кистээр кыра дааны суол суох буолуохтаах. Эн кыыы олус куааннык санаама. Убайын туа туспа. Кини туа туспа. Атын кии буруйугар атын кии эппиэттиэ суохтаах. Итиэннэ Ыллам Ыстапаан ыаллара этэллэринэн, кыыы кстэринэн кэлгийэн тааарбыт курдуктар.

– Хайдах?!

– Хайдаа диэн туох кэлиэй. Айаын блээн, кэлгийэн сыараа бырааллар – онон бтэр. Ити эрээри ыаллара алас крхтэрин эмиэ сп. Улахан кии клэнэн тиэллэн иэн бииги дьоммут тохтоппуттарыгар хайдах эмэ бэлиэ биэрбэтээ эмиэ дьиибэ. Быата, Кыыча туунан билигин туох да диэн быа-хото этэр кчмээй. Оттон убайа Бэлиэрий Аргыылап туох да саарабыла суох стх. Дьаарай стх. Хаан стх. Баччааа диэри доппуруоска тугу дааны этэн кр илик. Саата диэн хсэр эрэ. Чэ хайдах баарар дьлэннин, трбнээл дьлттэн син биир куотуо суоа.

Ойуурап сааран истэин ахсын Томмот тбт улам аллара тэн барда. Кыыча убайа хаайыллар. Бэйэтэ крр. Убайа тутуллубутун истэн эмискэччи кр дуо? Убайа кэлбитин, кырдьык, билбэтээ буолуо дуо? Биитэр кистээн крср эбитэ дуу? стх араастаан кубулунуон сбн йнэн т да йдтр, Томмот, Кыыча дьнн хараар крн кэллэр эрэ, кыыс кубулуммута буолуо диэин санаата буолбат. Ойуурап кыыы, баар, кстэринэн тааарыахтарын сп диир дааны, ону бэйэтэ эмиэ саарбаалыыр. Саарбаалаамына: улахан кии, кыра ооо дылы, ама хайдах баарбат сиригэр барса туруоай? Томмот Чыычаахап, Кыыча убайа хаайыллыбытын дооттору сс билбэттэр. Биллэхтэринэ, харысхалы ктмэ… Билиэхтэрэ. Билиэхтээхтэр. Билбэтэхтэринэ, бэйэтэ этиэ… Ойуурап кини кэпсээбитинэээр быдан г билэр эбит. Уонна тоо рэн тааарбатый? сс ыыран аалан чэйдэтэ олорор. сс лэ эин туунан саарар. Клэн, тэн-анньан этэр дуу, тугуй? Кини Ойуурап диэки хараын кырыытынан кылап гына крд. Суох, клэр-элэктиир сибикитэ биллибэт. Хамсатыгар табах симинэ олорор. Крсттэн биирдэ да мичээрдээн ыла илик. Салгын сиэн хараарбыт сирэйэ биир кэм тыйыс, дьэбир.

Чаркааскай табах аыы буруота кдээрийдэ.

– Туга-ханныга биллэ иликкэ бэйэни нааа буруйданар табыллыбат, – ол буруо ортотуттан Ойуурап хааынас соус саата иилиннэ. – Кыыча, кырдьык, бэйэтэ баатынан крээбит да буоллун. Оччоо эн буруйу туохханый? Итээйбиккэр. Ити эрээри киини

итээйэр куаана суох суол. скт итээйбит кии ол итээлинэн туанан улахан алдьархайы оорботоуна, буруйу халымыр соус буолуон сп. Оттон кыыы бэйэтин баатынан барбатах буоллаына, мин эйигин соччо буруйдуом да суох этэ. Кыратык сэмэлиэм эрэ этэ. Итээли иин буолбатах. Бииргэ рэнэр табаарыскын иэдэээ соотохтуу хаалларбыты, киниэхэ кэмигэр кыайан кмлспт иин. Киини тэ угуйа, чгэйгэ кытыара сатыыр, мин санаабар, буруй буолбатах. тттэн матарар, чгэйтэн тэйитэр – ол буруй…

Ойуурап хамсатын остуолга туора уурда, табаын буруотун киэр сапсыйбахтаат, сойбут чэйин ыймахтаата. Итиэннэ кураанахтыйбыт куруускатын смйэтигэр иилэн биэрэнэтэ олордо. Билиитэ суоа млтт, кырыарбыт муннуктартан, халан быыыттан срн ргр биллэн барда.

– Крр санаалаах кииэхэ сс кмлхтээх эбиппин дии? – Томмот абатыйан саа аллайда. – Тугар? Крргэр дуо?

– Кмлхтээх эти. Крээбэт санааланарыгар. Киини кэлэтэн тэйитэр дб. Кииттэн алааатаына аккаастанар чэпчэки. Кии туугар, киини кии оорор туугар туруулаар – ол ыарахан. Эдэр эрдэхпинэ мин бэйэм эмиэ итинниккэ хабааннаах суолга тбээн турардаахпын. Тапталтан сылтаан. Ол иин этэбин, – Ойуурап сымнаабыт хараынан уол санньыйбыт тбтн одуулаан олорбохтоото, э тыынна. – Чэ кэпсээнтэн кэпсээн. Оччотооуга…

Томмот киитин диэки дьиктиргээбиттии р крд.

Ойуурап ах бара тстэ.

– Итээйбэккин дуо? Бу оонньор эрэйдээх хаан эмиэ таптаабыт дии саныыгын дуо?

– Э-эс… Кннр… Миигин уоскута сатыыр наадата суох…

– Эчи суох, доор! Кыыс оо буолбуккун дии – уоскуттара сатыыр! “Кырдьааы хааахха сгэ сылдьан сбэлэт” диэн с хоооно баар дии. Ол иин кэпсээри гыммытым: бииги, кырдьаастар, аласпытын эдэрдэр хатылаабатыннар диэн. Итээйбэт буоллаххына, кэбис. Кэпсээнньиккэ сыаланар санаам суох.

– Итээйэбин… – Томмот ботугураата. – Кэпсээ…

– ы, итээйэн абырыыгын дуо?.. – Ойуурап начааскыга хоргуппут ооо маарыннаан ылла. Крх бэтэрээ ттнэ онтуката стэ оуста, туран хоун иигэр хаампахтаан иэн тттр олордо. – Чэ, истэр буоллаххына, кэпсиим дааны. Истэин, баар, тугу эмэ туанаайаын. йгр й эбиллээрэй… Дьэ маннык. Мин оччотооуга, бу эн курдук, уоугар уоаа куурбатах уон тоустаах уолчаан этим. Тыа оскуолатыгар бииргэ рэммит кыыым баара. Аабыыппыт кыыа. Бииги бэйэ-бэйэбитин сблээрбит. Кэргэннии буоларга тыл бэрсибиппит. Арай биир кн мин анаан аабыыттаахха тиийдим. Кыыстарын кэргэн кэпсэтээри. Аабыыт миэхэ г дойохтото барбата, рэн тааарда. Кыыым, аатын сблэин ыларга кмлх буолбута баара да, саата суох ньимийэн турда. сс аата дибдийдэинэ сблээн кэинииргэ дылы. Мин онтон ыла, кэлэйдээ аатыран, кыыспын кытта крсбэтим. Хоту лнэ трдгэр балыкка киирдим. Биир атыыыкка суруксутунан кэпсэтэн. Н сылыгар тннбтм, кыыым нэилиэкпит быыпсай кинээин уолугар эргэ тахсыбыт. Чэ сп. Онтон ыла уонча сыл ааар. Мин уруккуну умнан да барабын. Арай быйыл сайын лэлии олордохпуна хоспор биир дьахтар ктн тэр. Били кыыым эбит. Сонообут, сааырбыт. Киирээт, ытаан барда. “Аабын тутан киллэрдилэр. Туох да буруйа суоун рднэн. Быыаа, абыраа”, – диир. “Буруйа суох киини бииги тыыппаппыт. Буруйа суоа дакаастаннаына, босхолонуоа”, – диэн уоскута сатаатым. Дьахтарым ытаа да ытаа. Ытыырын быыыгар былыргыбытын, доордуубутун ахтар. Миигин сэмэлиир: аам дьаалыгар соотохтуу хаалларан крээбити, утарылаан сордоно сатаан баран хайыыр да кыаым мэлийэн эргэ тахсыбытым диэн. Эн куоппатаы буоллар, олоум, баар, атыннык салаллыа этэ диир. Ол кырдьыгын эппитэ. Мин балыкка кииртим кэннэ эргэ тахсымаары мунаммыт, сс биир кэмэ миигин эккирэтэн хоту крээри тэринэ сылдьыбыта . Кэлин, Булутан тахсан баран, дьонтон истибитим. Чэ, быата, аатын туунан ыйыталаыах, билиэх-крх, наада буоллаына, кмлх дааны буолан хааллым. Мин “кмлм” диэбиппин дьахтарым букатын атыннык йдт бадахтааа: бэркэ рэн-ктн тахсыбыта.