Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Тукаам, тиэтэйимэ. Тото ааа. Уонна ичигэстик таын. Ыраах айаннаары олороун.

– Ханна… ыраах?.. – кыыс соуйан лэппиэскээ хара сыста.

– Суонда таарыччы эйигин дьиээр тааараары киирбит. Бээээ киээ сыаратыгар бэртээхэй диэн бобуоска оордо. Дьиэ курдук. Аа инньэ диэн соруйбут. Сэрии ааыар, нам-нум буолуор диэри дойдутугар тахсан олордун диэбит.

– Мин ханна да барбаппын!

– Тыый, тукаам, кэбииий, – дьиэлээх кии ньалаарыйда. – Трппт аа тылын итинник гынар диэн баар дуо? Оонньор оотугар тн бааран дьаайан эрдээ дии. Сэрии чугааатаына манна араас алдьархай буолуо. Оччоо…

– Ханна да барбаппын! – кыыс блэлээх хончоорун тнэри садьыйбытынан ойон турда. – рэхпин

быраыам суоа!

– Барыа, сэгэттэйиэм, барыа, – Ыллам Ыстапаан ымманыйбыта мэлийэ оуста. Сирэйэ дьэбин уоуйда. – Аа дьаайбыт – онон бтэр. Бар хата таын!

Кыыча хоско киирэн сонун, бэргээтин кэттэ, суумкатын ылан срэн таыста. Тас ааа чугааан эрдэинэ дьиэлээх кии кйэ турда.

– Ол-бу буолума!

Кыыча Ыллам кыыырбытын бу эрэ крд, урут биир кэм уунуохтаан кэбиспиккэ дылы аргыый ньылбаарыйа сылдьар идэлэээ.

– Барыам! Эиги миигин ксктнэн илдьэр быраапкыт суох!

– Киниэхэ сс быраап наада. т тылы истибэт буоллаххына, ксптнэн дьарыйыахпыт. Кэлгиллэн барыа. Аа оннук дьаайбыт. Быраабы ол баар.

– Ыыты!.. – Кыыча хара кнэн ааны былдьаа сатаата.

– Киэр!

Ыллам Ыстапаан илиитин таынан садьыйбыта кыыс, олоппоу тнэри ктн, тиэрэ баран тстэ.

– Эмээхсиэн, кэл! Ааттаа сатаан кинини кытта мачайдаар соло суох. Киллэрэн таыннарыах. Суонда, аты бэлэм ини?

Дьиэлээх тойон эмээхсининээн кулуннуу мхс сылдьар кыыы ктн ыллылар. Хоско киллэрэн эрдэхтэринэ Кыыча кии куйахата крхтк сарылаата:

– Суонда-а!.. Суон-да-а!.. Абыра-а-а!..

Суонда, хамсатын болточчу уобан, ткчч тэн олордо.

Кс быстыа холобурдааынан Ыллам Ыстапааннаах олбуордарыттан бобуоскалаах сыаралаах ат таыста. Сыара иннигэр Суонда нксллбт.

– Аны срэ оонньуу сылдьаайаын, – диэн дьиэлээх кии ойоолоон иэн киниэхэ сибис гынна. – Босхо бардаына, тттр срдэинэ клэ. Тонун. Кыратык томутунан туох да буолуо суоа. Итиэннэ итии хааннаах эдэр кыыс оо итиччэ лгэр тааынан тоо сырыттаай!

Кыыча, кырдьык дааны, ылбычча тымныыга хотторуо суохха айылаах: таба тэллэхтээх, куобах суоран ллктээх. Синньигэс биилиттэн ээ тт сабыылаах бобуоска иигэр. Илиитэ, атаа хороччу кэлгиллибит. Харса суох айдаарбытын иин айаар тааы симэн баран былаатынан саба баайбыттар. Кыыча кн муунан мхс сатаан сэниэтэ эстэн, абатыгар саата суох ытыы сытар.

Суонда дьиэттэн умса туттан сири крбтнэн тахсан сыаратыгар кхснэн буолан олорбута. Ол курдук, кии баар диэн кэннин диэки хайыспакка, сыара сыааын анныгар сыыйыллар суолу одуулаан нксллэн иэр.

Хатыыстаах арыытын ааан эрдэхтэринэ икки аттаах, саалаах кии ойутан кэллилэр.

– Тохтоо! Ханна барды? – ыыыр рдттэн тоон брбт эдэр саха уола ыйытта.

Суонда саата суох илиитин хоонньугар укта.

– Тоо саарбаккын? Ычча-ычча, тргэнник!

Суонда кумааыны хостоон уунна.

– Ээ, рпкм таааын киллэрбит, – уол кумааыны аргыыгар, бар курдук кыыл тнэн саба ммт сирэйдээх нуучча киитигэр, уунна. – Бобуоскаар тугуй? Кии дуо? Кимий?

Суонда саата суох кэннин диэки сапсыйан кэбистэ.

– Баатыгарын, тыла суох дуу? – саха уола бинтиэпкэ тимиринэн бобуоска сабыытын арыйа тарта. – ы, дьахтар сытар. Ыарыах дуо? Ньомуой ктр дуу, таас дьлэй дуу? Чэ-чэ, бар. Мэ, кумааыгын ыл.

Кыыча, соуйбучча дуу биитэр сс тугу эрэ кппччэ дуу ньимийэн сытан баран, бобуоска сабыыта саба тсптгэр эрэ йднн, ыырана-ыырана, мхсн тиргиллимэхтээтэ да, аттар туйахтара сыара кэннин диэки лаыгыраа турдулар. Аатын ытарча илиититтэн тл ктр бэртээхэй тбэлтэни – тиэх эрэлин мчч туппутуттан кыыйан, кыыс эмиэ уйа-кэйэ суох ытаан барда. Аны кинини туох да быыаабат. Этэргэ дылы, кмскэтэрэ эрэ кмскэтин уута, харыстатара эрэ хараын уута хаалла…

Аллаах ат рс килэ суолун

устун ууоргу кытылы туаайбытынан айаннаан халыытта. Иннилэрин диэки дьулуруйан иэн тымныы модун илиитин кйэ туппутугар эмискэ хам тоон хаалбыт кыдьымах муустар бачымахтааллар. Т да рс тгэр хамнаабаттык эпсэри томуттарын иин ол муустар рт ттлэрин хоту диэки арыый иээччи анньыбыт киэптэригэр инники диэки дьулусханнаах айан тыына биллэр. рс киэ гэр харах ыларын тухары ыга симсибит кыдьымах, халы хаар суораны рдгэр саба тардынан, нуктуу таалбыкка дылы. Ол нуктуу туран, билигин т да чымараан тымныы ыга ылан букатыннаахтык тойорообут курдук туттубутун иин, кыыдааннаах кыын самаан сааынан хайаан да солбуллуоун, кмл клмэх кгэр ктхтрн, ылыбырайар ыраас срккэ сктэрэн, эмиэ инники, инники кылбаыйа устар кэмэ кэлиэин тргэ дылы. Ханнык да бэйэлээх чысхаан тымныы, хараа тн, ытыллар буура ол кэм кэлэрин тохтотор, уталытар кыаа суох!

Суонда кыыс атаа дьигиниириттэн кэм да ытыы сытарын биллэ. Кини, инэх гынан, кымньыытын уунан, бобуоска сабыытын э бырахта. Барахсан сатаатар ыраас салгынынан сайа тыыннын, аан дайдытын анаардын. Аынары билбэт муус срэхтээх ктр диэн кэлэйэн сытаахтаатаа. Суонда нксйбт кхсн иигэр санаа б кймстн кыынньа иэрин билээхтээбэт. Ити гынан баран Кыычаны Суонда курдук ис срэиттэн аынар, харыстыыр, киниэхэ тн баарар кии ийэтиттэн ураты атын ким да суоа чахчы. Бу кн сиригэр трн Суонда саамай таптыыр киитэ – Кыыча. Трппт кии дааны оотун бу курдук кскэ таптыыра аыйах буолуо.

Суонда Кыычаа быыкайкаан иккилээх-стээх сэрбэкэчийбит кыысчаан эрдэиттэн ылларбыта. Кии да кииэхэ убанар буолар эбит этэ. Кыысчаан, йнэн да буолбатар, уйулатынан, срэинэн ону билэргэ дылыта. Суонда лэтиттэн босхолонон таырдьаттан киирэн оох аттыгар аргынньахтаатын да, кыысчаан сонно срэн татыгырайан кэлэн моонньугар иилистэ тэрэ итиэннэ араастаан ктхтрн-сктэрэн лбрйбтнэн барара. Ол лбрттэрэ олорон, Суонда кыысчааны дьонтон кистээн сыллаан ылара. Кини саамай улахан манньата диэн ол этэ. Ити туугар кини т да лгэр эрэйи кррн, ыар лэни лэлиирин, тоорун-хатарын кэрэйбэтэ. Кыысчаан тааыттан, сахсайбыт баттахтаах тбтттэн, быыкайкаан ытыыттан аыйбыт т срэххэ сайа охсон киирэр сытыы сытын эирийдэинэ кини барытын умна тэрэ: хамначчыт трбт аналын, уруккутун, хойуккутун…

Суонда таараа андаайыа этэ: трппт аата кыыын хараын далыгар киллэрдэинэ эрэ саныыр быыылааа. Оттон кини мэлдьи саныыра: тнн-кнн… Тн тээн кинини кытта тэбис-тээ оонньуура. Арыт кыыс алдьархайга тбэстэинэ быыыы сатаан ийэ-хара клнэ саккыраан ууктара. Кнс туохтан эмэ хомойдор, туоххаыйдар эрэ Кыычаны саныы тэрэ. Оччоо хараа сырдаан, кхс кэээн кэлэрэ. Хантан эмэ ыраахтан тнннэинэ, балаан иигэр кыыы хараынан крдбтнэн киирэрэ. Кыыча барахсан, кинини крт: “Оо, Суон-таа… Иэхэй! Иэхэй!..” – диэн чакынаабытынан бу утары срэн далларыйан кэлэн атаын кууа тэрэ. Суонда ханна эмэ сырыттаына кистээн кэии аалар идэлэээ. Онтукатын оотугар эмиэ дьон крбтгэр биэрэрэ. Кыысчаан барахсан ону кистиир наадатын букатын йдбт этэ. Биирдэ Суонда тойонунаан ыаллыы нэилиэк баайыгар ыалдьыттаабыттара. Онно аыы олорон, кини биир тооромос саахары айаар илдьибитэ буолан иэн сиэбигэр тэрбитэ. Сарсыныгар онтукатын сиэбин кириттэн ыраастаан рбэхтии, имэрийэ тэн баран Кыычатыгар биэрбитэ. Кыысчаан ону кмллээн кучугурата сылдьан: “Суонтаа миэхэ саахар биэртэ-э…” – диэн айдаараахтаабыта. Аата саахары былдьаан ылан ооххо бырахпыта: “Пахай, бу хара балах кирдээи айаххар уктаын дуо! Ооо ону-маны биэрбэт буолу!” Кыыча онуоха ытаан айдааран турбатах дуо! Эин араас улахан кууок саа саахары аалан лтэ сатаабыттара. Кыысчаан онтукаларын крн да баарбатаа. Биир кэм ытыы-ытыы ооххо талаара: “Суонтаа саахарын аалы!.. Суонтаа саахарын аалы!..” Оннук…