?л??-тиллии икки ардынан
Шрифт:
Оту ха?ан та?аарбыт сирдэригэр чаас кэри?э тохтоон к??-дьаа кэпсэтэн, ол быы?ыгар о?олорун к?р?н-истэн са?а-и?э б??? буолан ньамала?аллар. Улахан уоллара «дьиэ да дьиэ» диэн ??йэ-хаайа тутар, кыыстара ас к?рд??н ууга-уокка т??эрэр. Ол аайы:
– Дьиэ?э ?сс? тиийэ иликпит, онно тиийдэхпитинэ биирдэ ки?илии а?ыахпыт, – диэн нэ?иилэ уоскуталыыллар.
Дьиэ барахсаны бэйэлэрэ да ахтыбыттара с?рдээх. Уйбаан Ки?илээх булчутуттан ылбыт ?с ытыттан биирин талан бэриэччитин солбуйар, илин диэки хайы?ыннаран баран: «Бата, бата!» – дииригэр ыта ?йд??б?т?х курдук мылаччы туттар. Анараа ки?и соруйар тылын ?й?лээн ыйыппатах. Араастаан
– Атас! Дьиэ?э тириэрт! Бата! – диэтин кытта ыта ?с хоту иннин хоту дь?кк?йэр. Чаас а?аара бараат, иччитин хамаандатын истибэт буолан хаалар. Ытым быста сылайда?а диэн, а?ата-а?ата ыыта сатыырын букатын истибэт. Хата, чуга?аата?ына, ырдьыгыныыр, суо?ур?ана ?рэр уонна сытынан кэби?эр. Атын ыттара хонук сирдэрин булбут курдук хаары хасталлар. Уйбаан да ону хайыай, араа?а, манна хоноллоругар тиийэллэр. Балаакка туруорар то?оостоох сири к?рд?? сылдьан мас чоройон турарыттан и?нэн охто сы?ар. Уу а?албыт ма?а быгар диэн ма?най онно эрэ кы?аммат. Ол туппахта?а сылдьан сыыр сырайыгар кэтиллэр. Ыттара ол хаххатын булан тохтообуттар эбит. Ону дь?л? ха?ан балаакка туруордахха тыал баарыстыа суох. Сыар?атыттан тимир к?рдьэ?ин ыла кэлбитигэр кэргэнэ:
– Хайа, хонор буоллубут дуо? – диэн со?уйа т??эр.
– Ытым барбат. Балаакка туруоран баран бэйэм к?рд??н к?р??м. Тимир о?оххун булаар эрэ, мас баар бы?ыылаах.
– Оо, бэрт эбит. Хата, миин и?иэхпит.
Тимир к?рдьэ?инэн хаары биирдэ-иккитэ ха?ыйа тарыйбытыгар туох эрэ харааран к???ннэ. Ону баран туппахтаабыта мас буолла. Испиискэтин уматта?ын аайы тыал саба охсон и?эр, туох мас сытара биллибэт. Лаппа ха?ан баран туппахтаабыта, дьиэ т?нн?г?н ?рд?нээ?и б??р?к ма?а буолла. Т?нн?к суох. ?сс? дь?л? ха?ан баран, и?ирдьэ т?б?т?н уга сытан испиискэ уматан к?рб?тэ: дьиэ и?э ортотугар диэри хаар, аан баара биллибэт. Утары ала-чуо биир сиринэн хаар ?рдээбитинэн сылыктаата?ына, хал?ана букатын да суох бы?ыылаах.
Балааккатын дьиэ хаххатыгар туруоран, били чоройор ма?ыттан бы?ыта сынньан быр-бааччы, дьэ, ки?илии а?ыыллар. Дьоннорун утуталаан баран, кыра?ыынынан умайар тыал саба ?рбэт банаарын илдьэ дьиэтин ?сс? ?ч?гэйдик чинчийэ тахсар. Бу сырыыга аан баар сирин ту?унан ки?и киирэригэр-тахсарыгар табыгастаах гына ыраахтан дь?л? ха?ар. Сэрэйбитин курдук, хал?ана букатын да суох. О?ох турбатын ту?унан дьиэ ?рдэ хобордоох са?а дь?л???ст??х. Ол турда?ына кэргэнэ Шура т?нн?г?нэн ???й?р.
– Хайа, ки?и олоруу?у дуо?
– Утуй-утуй. Билигин туга биллиэй.
– Эрдэ дии. К?м?л????м ээ.
– Аана, т?нн?гэ суох, ??лэ?э а?а?ас, орто сиэрдийэтинэн чэ? дьиэ?э ки?и хайдах олоруон ?й?м хоппото. Бу айылаах кэбилээн бараннар, эгэ кэлэн биир к?т?х ма?ы хаалларбыттара буолуо дии саныыгын дуо? – Уйбаан дьоннорун бу айылаахха а?алтаабытыттан куола?а титирэстээн ылар. Бэйэтэ эрэ эбитэ буоллар, хомура?ы да хастан утуйа сылдьыа этэ.
– Хайа, Уйбаан, хайдах буоллу?? Бу диэн. Онноо?ор уоттаах сэриигэ умса анньыллыа? турар. Манна би?игини ким да к??эйэн ??рэн а?албата?а, бэйэбит ба?атыйан кэлбиппит. Оччолоох эрэйи-кы?ал?аны ?сс? да к?рс??хп?т турда?а…
– Оо, сэгэрим барахсан! Санаабын к?т?хт???? ?ч?гэйин! Эн эрэ м?лт??б?т?рг?н, ?ч?гэй буолуохпут. Ыттарым сынньаннахтарына, ма?ы да булаа инибит. Тимир эрэ баар, бири?иэн да баар. Онон ?л?н-охтон биэриэхпит суо?а!
Иккиэн
О?олоро турууларыгар кэ?эс тэлгэ?э, сып-сылаас дьиэ бэлэм буола т??эр. Мал-сал, и?ит-хомуос барыта орун-оннун була т??эр. Арай а?алара ыттарын илдьэ ханна эрэ баран хаалбыта о?олору туохха?ыппытыгар ийэлэрэ:
– Бары бииргэ суула?ан олордохпутуна, к?н?нэн быстарыахпыт. Кини булла?ына-талла?ына эрэ ки?и буола?ыт. ?сс? хас эмэ хонукка бултуу барыа турар. Онон ол-бу буолан буугуна?ыма?. Манна б????лэк буолбатах, би?иги кэннэ ким да суох. Сотору халлаан сырдыа?а, оччо?о дьэ к???л-босхо сылдьыаххыт.
Уйбаан к?н тура-тура мууска хам то?мут сытынньа?нары хомуйан дьиэтин та?ыгар са?аанныыр. Тыал сайа охсон, муу?ун суйдаан, онто син мас ма?ынан буола т??эр. Арыт к?н ыйда?арда?ына, арыы ??с ?тт?гэр кыыл к?р? барар. Кыстыыр таба айан кыылын курдук биир ту?аайыынан с??рбэт, ки?ини к?рд? да бурал гынан хаалар. Саа тэбиитигэр биир эмэ киирдэ?инэ, аны буулдьата хотуппат. Табыллыбыт таба ?р? хололуу т??ээт, туох да буолбакка, ыстана турар. К???н аа?ар ??р таба?а туту?ан туран ытыалаан ?л?рб?хт?сп?т бы?ыылаах, ол и?ин туох аанньа сааны биэриэхтэрэй. Э?иил саатын уларытта?ына табыллыы?ы. Байанай биэрбэтэ?инэ биэрбэт да эбит! Ый кэри?э кэм устата тугу да дуксуйбата. Илдьэ кэлбит астарыттан кэнсиэрбэлэрэ эрэ хаалан эрэр. Ыттарыгар ха?ааммыт балыктарыттан тыытар санаалара суох. Маннык буолла?ына, ыттыын бэйэлиин халлаан сырдыан иннинэ хоргуйуу?уктар.
Шура сынгаалаан т??? да тии?э тулла?наатар, ыт а?ылыга балыктан биири да энчирэтэр санаата суох. Араа?а, полярнай станция?а баран эмп-том к?рд?ст?хт?р?нэ табыллыы?ы. Бу сырыыга ?с биэрэстэ туоралаах Этэрикээн билиитин этэ??э туораат, суукка курдук айаннаан Ки?илээххэ тиийэллэр.
Тароторин кинилэри к?р??т, ??рб?т ки?илии ха?ыытыы т??эр:
– Хайа, с?пк?т?н к?р?н т?нн?н и?э?ит дуо? Бээрэ, самолет кэлэрин хантан билэн кэллигит? Манна э?иги курдук дьон ?р тулуйбат дойдута. С?пк? бы?аарыммыккыт.
– Т?нн?р санаа суох! Бала?ан т?нн?гэ-??лэ?э суо?ун то?о эппэтэххиний? Дьиэни-уоту итинник кэбилиир диэн туох аатай. Эн к?р??хтээх-истиэхтээх учаастагы? буолбатах этэ дуо? Аны онно икки атаххын быктарыма. Ха?аайын мин баарбын. Сирбин-уоппун к???л тэбистэриэм суо?а. Вездеходунан быйылгы муу?у ?рд?нэн сыбыытаабыккыт а?ай дии. Эйигинэ суох онно ким да санаммата?а чахчы.
Полярнай станция дьоно дьиэни булбакка мунан ?лл?хт?р? диэбиттэрэ ырааппыт бы?ыылаах, бастаан к?рс?б?ттэринээ?эр ?сс? ордук уолуйа со?уйан к?р?лл?р-истэллэр. Шураны о?олорунаан Тиксиигэ ыыталлар. Манна эмтээбэппит диэн кыккыраччы аккаастаан кэби?эллэр.