?лб?т ??стэниэ?и?
Шрифт:
Киэ?э буолла. Куонаан атын а?ата ыытан киирдэ. Кыра уола с??рэн кэлэн: «А?аа, миэхэ убайым саатын курдук саа о?орон биэриэ? дуо?» – диэтэ. Куонаан тала?ынан ох саа о?орон биэрэ о?уста. О?отугар оонньуур саа о?орор эрэ кэмигэр санаатын-оноотун кылгастык умнан ылла. Уолчаана са?а сааланан ??рэн-к?т?н ча?ылы?ныырын к?р?н, ис-и?иттэн сылаанньыйан ылла. О?олорун барыларын т?б?л?р?ттэн имэрийэн сыллаталаан ылла.
О?олорун утута сытыартаан баран биирдэ, Куонаан кэргэнигэр туохха т?бэспитин сибигинэйэн кэпсээтэ. Дьахтар барахсан оргууй а?ай ытаан сы?ыр?аан барда. Эр ки?и аны кэргэнин
Куонаан с?рдээх т??ллээх, ичээн курдук ки?и буолан испитэ. Чэйдии олорон кэргэнигэр:
– Дьэ, до?оччуок, т??л-бит ку?а?ан буолла. Мин, ба?арбатарбын да, ити ба?айылары кытта барабын. Инньэ гымматахпына, саллар-саа?ым тухары санаа кулута буолабын, аба?абын ?р???йэр, кыра да буоллар, кыах бэриллибитин ту?амматахпынан. Кини тыыннаа?ын тухары э?игини к?р?-истэ сылдьыа?а. Эрэйгэ-кы?ал?а?а бэйэ?итин эрэ хаалларыа суо?а. Мин этиэ?им. Онон, сарсы??ы к?нтэн ыла, быралыйар бырастыы буоларыгар тиийэр. Итинтэн атын суол – суох! Онон, саатар, б?г???? к?н? ?ч?гэйдик ?йд??-саныы сылдьар гына атаарыахха, до?оччуок, – диэтэ. Кэргэнин куу?ан, сыллаан ылла.48
Этэргэ дылы, к?н? с?рдээх ?ч?гэйдик атаардылар. Киэ?ээ??и а?ылыктарын а?аан баран утуйдулар. Сарсыарда эрдэ, халлаан сырдаан эрдэ?инэ турдулар. Куонаан атын тутан, айа??а бэлэмнээтэ. Киирэн, кэргэнинээн са?ата-и?этэ суох, кэри-куру олорон, чэйдээтилэр. Онтон туран та?ынна. Утуйа сытар о?олорун биир-биир сыллаталаан ылла. Кэргэнин куу?ан туран:
– Чэ, до?оччуок! О?олорум барахсаттар! Этэ??э буолу?! Мин ханна да буолларбын э?игини саныам! ?рд?к Айыылартан э?иги этэ??э сылдьаргыт, олороргут ту?угар к?рд???-аатта?а сылдьыам! – диэтэ.
Дьиэтин ис бараанын эргиччи к?р?н баран, эргиллэн, та?ырдьа та?ыста. Дьахтар ытаан санна дьиги?нии олордо.
Ахсым ат туйа?ын тыа?а тус ар?аа диэки барбытын истэн, та?ырдьа тахсан, Куонаана тыа са?атыгар тиийиэр диэри к?р?н турда: «Кытаат! Кэннигин хайы?ыма! Кэннигин хайыспатаххына – тыыннаах эргиллиэ?!» – дии санаата.
Куонаан тыа са?атыгар чуга?аан и?эн, кэннин хайы?ан, кэргэнигэр илиитинэн далбаатаата.
1921 с. б?т??т?н диэки Илин Э?ээр улуустарыгар барыларыгар Дьокуускайтан губчека боломуочунайдарын сырыылара-айаннара элбээбитэ. Нэ?илиэнньэттэн а?ы-??л?, баайдартан к?м???, к?м?стэн о?о?уктары хомуйууга чыкаалар хомсомуоллары, хомуньуустары та?ынан волревкомнар уонна насревкомнар чилиэннэрин – барыларын атахтарыгар туруорбуттара. Манна кытыы-т?гэх нэ?илиэктэри эмиэ тумнубатахтара. 1921 с. сэтинньи 4 к?н?нээ?и дьа?алынан, нэ?илиэнньэ?э баар сааны-сэби барытын хомуйуу са?аламмыта. Илин Ха?алас Чыамайыкы нэ?илиэгэр бу дьа?ал эмиэ кэлбитэ.
Насревком чилиэнэ Сэмэн Мэхээлэйэп, бэрэссэдээтэлэ Давид Федоровтыын бу дьа?алы толорорго к??эллибиттэрэ. Сэмэн, хары?ыйдар да, булка с?б?лээн илдьэ сылдьар бэрдээнин туттарбыта: «Насревком чилиэнэ буолан баран туттарар буолла?ым, хайа сирэйбинэн нэ?илиэгим дьонун «Саа?ытын туттары? диэхпиний?» – дии санаабыта. Бэрдээнин
Нэ?илиэк дьоно сааларын хары?ыйа-хары?ыйа туттарбыттара. Сорох ?ч?гэй саа туттарыллыбата?ын Сэмэн билэрэ да, ону булдунан эбинэр кимтэн да к?рд??б?т???, сааны хомуйааччыларга кэпсээбэтэ?э. ?ч?гэй саа диэн, тыа ки?итин саамай к?нд? мала буолла?а дии.
Биирдэ Караванов Федор Иванович диэн губчека боломуочунайа кэлэн, дьону хомуйтаран, мунньах о?орбута. Суо?ур?анан карабинын бэйэтин ?рд?нэн ???э ыйаабыта, остуолга бэстилиэтин ууруммута. Тылбаасчыт н???? у?уннук тыл эппитэ. Мустубут дьон чуумпуран олорон истибиттэрэ.
– …Сюда с востока идут белые, а мы – красные… – диэбитин аргы?а сахалыы тылбаастаабытын биир элбэх са?алаах ки?и ал?ас:
– Оччо?о би?иги ?р??нэр буоллахпыт… – диэн кэбиспитигэр мустубут дьон со?уйбуттарын к?р?н, Караванов аргы?ын ы?арыйан туран тылбаастыырыгар соруйбута…
– Ах, вон оно как! Ну, я вам покажу, что значит… если, вы все белые! Оказывается, поэтому все наши распоряжения медленно и нехотя выполняете! Ну, бандиты! Скоро приду!.. Разговор с вами будет намного круче, чем сейчас!.. – инньэ диэт, т?ргэнник хомунан, аргы?ынаан та?ырдьа ойдулар.
Хас да хонон баран т?тт?р? и?эр сура?а и?илиннэ. Караванов Ой Бэскэ хоно сытан чыамайыкыларга: «Губчекаттан к???л ылан и?эбин – бандьыыттары бандьыыттар курдук тутуом, сорохторун хаайыыга ыытыам, атыттарын ытан ?л?р??нэн накаастыам!» – диэн сааммыт.
Нэ?илиэк дьоно ону истэн куттаныы б??? буоллулар! Икки эдэр уол, кимтэн да ыйыппакка-к???ллэппэккэ, кэлэр суолугар чокуур бинтиэпкэлээх то?уур о?ордулар. Сыар?алаах аттаах кэлбит Каравановы суол кытыытыгар са?а сытан ыттылар. Биирдэрин саата эстибэтэ. Икки?э – сыы?ан кэбистэ. Сыар?алаах аттаахтар т?ргэнник эргиллэн, миэстэлэриттэн ойутууларыгар, бараа?калаах ки?и э?иллэн хаалла. Тура эккирээт, тыа?а т?стэ.
Уолаттар бэрт т?ргэнник дьиэлэригэр т?нн?н, дьо??о тугу гыммыттарын уонна Караванов кэлбитин кэпсээтилэр. Дьон кырдьа?ас ?тт?, уолаттары улаханнык м???р-этэр солото суох т?ргэнник мустан, ыалга с?бэ мунньах о?ордулар.
– Дьэ, до?оттоор, иэдээн буолла! Харабаанап чыкаа ааспат-арахпат абаа?ы буолан буулаата! Хайдах буолабыт? Ону с?бэлэ?ээри барыгытын мустубут, – нэ?илиэккэ улахан ытыктабылынан ту?анар саа?ырбыт ки?и дьонун, эргим-ургум тутар курдук бы?ыынан, чинчилиирдии к?рд?.
Бары са?ата суох с???н олорбохтоотулар. Онтон хас да т?с-бас к?р??нээх саас ортолоох дьон санааларын истэн баран, биир санаа?а, иэдээни-алдьархайы о?оруон иннинэ, «Каравановы суох гынарга» диэн ыарахан бы?аарыныыны ылыннылар.
– Би?иэхэ маннык бы?аарыныы кы?ал?аттан ??скээтэ: К?н сырдыга кимиэхэ барытыгар к?нд?! Харабаанап би?иэхэ ?ч?гэйи санаабакка кэллэ! Кини тыыннаах хаалла?ына, бары К?н диэки ?стэ эрэ к?р?б?т! Ким маны толоруох эр с?рэхтээх баарый? – диэн ыйытыыга бары са?аларыттан матан олордохторуна, та?ырдьа ыт ?рдэ.
Аан та?ынаа?ы атах оро??о олорбут биир дьада?ы та?астаах ки?и туран та?ырдьаны ???й?н к?рд?:
– Сэмэнчик Мэхээлэйэп ар?ааттан от тиэйэн кэллэ. Ылынна?ына – кини ылыныа?а. Этэн к?р??, – диэтэ.