?лб?т ??стэниэ?и?
Шрифт:
Мин э?иэхэ кытты?ыахпын боотур хаана т?рд?ттэн сыстыбатах ки?ибин. Атыннык эттэххэ, нууччалыы эттэххэ, либералбын уонна гуманиспын. Чэ, ону, бэйэ? хайдах ?йд??рг?нэн буоллун. Утуйуо?у?, т??н ыраатаары гынна, – Кулаковскай ула?а диэки эргийэн кэбистэ. Уу чуумпу буолла. Бары утуйан, са?а-и?э тохтоото.
Сарсыарда эрдэ туран чэйдээтилэр. Бэ?э?ээ??и курдук к??-дьаа кэпсэтии мэлийдэ. Аттарын к?л?йэн, ы?ыырдаан баран ыстаап начаалынньыга ?кс?к?лээ?и кытта илии туту?ан быра?аайдаста. Икки ?тт?ттэн, кылгастык, ?т?? тылынан этэ??э сылдьыыны ба?арсан
Ыстаап начаалынньыга, кырдьыга, ?кс?к?лээх бу ыалга хонуктуу кэлэрин истибитэ уонна анаан-минээн кэлбитэ. Кини ма?най: «?кс?к?лээ?и, араа?а, куораттан кы?ыллар анаан эрэспиэскэлэтэ ыыппыт буолуохтаахтар. Уонна то?о маннык кутталлаах кэм?э улуустары, нэ?илиэктэри кэрийэ сылдьыа?ай?» – дии санаабыта. Ол и?ин хара ма?найгыттан Кулаковскай интэриэ?э к?б?н элбэхтик ыйытарын наадатыгар ы?а-то?о ?р?? хамсаа?ын сыалын-соругун кэпсээбитэ: «Чахчы кы?ыллар ?сп?й??ннэрэ буолла?ына, ?г??? токкооло?он ыйытыа?а», – диэн.
Ону баара, ки?итэ кини кэпсээнин букатын сэ?ээрбэтэ, ыйыппата да?аны. «?сп?й??н буолбатах эбит!» – дии санаабытын ыстаап начаалынньыга атын этэрээттэр тойотторугар т?ргэнник тиэрдитэлээтэ.
А.Е. Кулаковскай буолла?ына, икки ?тт?ттэн с?г?нн?? суохтар диэн, ?г?ст?к ким да сылдьыбат б?к сирин булан, са?ан олорорго к??элиннэ.
Хоболоох суол аа?ар Ар?аа Ха?алас улуу?ун Хахсык нэ?илиэгин олохтоохторо ха?аайыстыба тэриниитин ?тт?гэр олус ?ч?гэйдэрэ. Байан-тайан олоруу кинилэргэ элбэ?э.51
Тохсунньу ортото аа?ан, тымныы саамай ?р?г?й? кэлэн турар кэмэ. Ки?и-с???? тыына бургучуйар аан тумана сири-дойдуну б?р?йэн турда?а.
Дьон-сэргэ ортотугар: «Илин Э?ээр улуустарга са?а былаа?ы утары илинтэн бастаанньыстар халы? этэрээттэрэ кэлэн бы?ыы-майгы уустугурбут ???. Сотору манна да кэлэллэрэ буолуо», – диэн кистии саба сэ?эн тар?аммыта ыраатта.
Ар?аа Ха?алас нэ?илиэктэригэр ханна да барбыттара биллибэккэ с?тэн хаалбыт дьон ахсаана элбээтэ. Бу бары эдэр-сэнэх, к??стээх-к?дэхтээх, сытыы-хотуу, сырыыны-айаны кыайар, басты? ытааччы дьон. Губчека ?лэ?иттэрэ: «Бу дьон бары бастаанньа?а кыттыыны ылаары к?рээбиттэр», – диэн уорбалаабыттара.
Ити да буоллар, Хоболоох суолунан сырыы тохтообот. Чыкаалар кимтэн да куттаммакка, уруккуларын курдук, сылдьаллар. Кинилэр Ар?аа Ха?аласка дэриэбинэлэр аайы Кы?ыл дружиналары тэрийэ сатыыллар. Дружина?а киирээччи а?ыйах.
Былырыын орто дойду оло?уттан барбыт Хахсык нэ?илиэгин бэлиэ ки?итэ ?с уоллаа?ыттан ортокуларын ??рэхтээх ки?и о?орор м?кк??рдээ?э. Уол реальнайы б?тэрэригэр хомсомуолга, онтон губчека?а ?лэ?э киирбитэ. А?ата тыыннаа?ар ону кистии сылдьыбыта. Ол бэйэтэ быйылгыттан харса суох тылынан-???нэн, бардамынан-????ннээ?инэн «аатыран» эрэр.
Билигин т?р??б?т-??скээбит дьиэтигэр иккиэ буолан кэлэн, быраатын уонна балтын ыга-т??рэ олорор. Бу ыал ийэлэрэ эмиэ а?аларын хас
– Эн хайаан да Кы?ыл дружина?а киириэхтээххин! Киирбэт буоллаххына, ?лэ?ит-баа?ынай былаа?ын хаан ?ст????н курдук к?р??хп?т! Мин хомсомуол уонна чэкиис буолан сылдьабын дии! Эн Кы?ыл дружина?а киирдэххинэ, сыыйа хомсомуолга киллэриэхпит! Ол курдук!..
– Мин эн курдук ??рэхтээх буолбатахпын! Уонна с????б?т?н-аспытын ким к?р??й? Аспыт-??лб?т да лаппа аччаата. Эн сотору-сотору кэлэн т??ээн-нолуок бы?ыытынан ас-??л б???н? хомуйа?ын а?ай дии. Мин, чыкаа быраата буолан, эт-арыы б???н?, бу к??????ттэн ыла, туттарарга к??элинним…
– Туттарымына?ын! Са?а былаас ата?ар ситэ тура илик! Ыраах Волга ?р?с кытылыгар олорор нэ?илиэнньэ хоргуйуута, куораттар олохтоохторо а?а-??лэ, та?нар та?а?а суох буолбутун хантан, тугунан хааччыйтараары гына?ын?!
– Ол би?игиттэн хомуйар эккит-арыыгыт эн этэр дойдугар т???т?-хаччата тиийэрэ буолла… – чэкиис быраата, с??рбэччэлээх уол, к?м?л??к о?ох иннигэр с?гэ уктуу олорон, саарбахтыырын этэн истэ?инэ, убайа кыы?ырда:
– Ол-бу буолан хохучуолла?а олорума! Хайаан да дружинник буола?ын!.. Хотуой! Чэйдэ кут эрэ!.. – аны балтытыгар, уон алта-уон сэттэ саастаах кыыска, ха?ыытаата.
Балта – на?ыл, намчы ба?айы кыыс, са?ата суох остуол тардан, чэй кутан барда. Чэкиис бииргэ сылдьар до?орун кытта, сааларын т??эхтэригэр ууран, басты? уонна у?а ороннорго олорон, чэйдээбитинэн бардылар. Ол олорон быраатыгар к?рг?йд?? былаан:
– Хайа, Кы?ыл дружина?а киирэ?ин дуу, суох дуу?! Этэ о?ус!.. – диэн истэ?инэ, тас аан тэлэллэ т?стэ да бэрдээн саалары туппут таба са?ынньахтаах уонча ки?и, аан туманы б?р?мм?т?нэн, дьиэ ортотугар биирдэ баар буола т?ст?лэр.
– Дьиэлээхтэр, дорооболору?!.. – кэтит сарыннаах, ортону ?рд?нэн у?уохтаах ки?и дор?оонноох куола?ынан дорооболосто. – Хайа, бу сааларын тутан олорон чэйдиир ыалдьыттаргыт дуу, хоно?олоргут дуу?! Чыкаа суолас, манна тугу гына сылдьа?ын?! Бука, ас-та?ас тардыала?а, ааранан, дьону халыы-талыы сылдьар инигин?! – инньэ диэт сирэйин тууна бааммыт ки?и саал былаатын арыйа тардыбытыгар, о?ох иннигэр олорбут уол:
– Оо, убайым кэллэ!.. – диэбитинэн тура эккирээтэ, т??э?иттэн мас сыы?ын тэбэннэ.
Бу – кинилэр улахан убайдара, ааспыт к???н Илин Э?ээр улуустарынан олорор до?отторугар ?лэ-хамнас кэпсэтэ диэн барбыта уонна с?тэн хаалбыта. Ол бэйэтэ, дьэ, бу к???ннэ!
– Эн! Суоластаама хайаама! Араа?а, баттыгастаах баайдар былаастарын т?н?ннэрээри, саа туппуккун бы?ыылаах! Кыайбаты? буолуо би?игини – б?т?н Арассыыйа ?лэ?ит-баа?ынай айма?ын! Атына буоллар, Кы?ыл дружина?а суруттаран са?а былаа?ы туругурду?уо? этэ! Эн ???ск?н уонна акаарыгын! Кы?ыл дружина?а саллаат буолан, ?с бырааттыылар бииргэ сылдьыах этибит…