Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Шрифт:
Твар бацькі… Маладога бацькі… Бацька трымаў на руках маці і нёс яе квітнеючым, ружова-белым яблыневым садам. Алёнка… Праплыла — да яснага неба, да палкага сонца, да чыстых зор вадзіць карагод; праплыў яшчэ чыйсьці ўсмешлівы твар.
Апошнім урыўкам думкі, якая знікала і ўхілялася кудысь, ён сказаў сабе:
"Што яшчэ? Што яшчэ трэба ўспомніць?.. Ага, абавязкова трэба спытаць маці, адкуль такое знаёмае мне адно прозвішча…"
Дадумаць ён не паспеў.
…Раніцою бацька выйшаў на гадзіну ў сад, пагуляць па расчышчанай
За вокнамі стаяў іскрысты, блакітна-белы, з сінімі ценямі ад гурбаў дзень. Праменні сонца прабіваліся праз невялічкія вокны, пялёскаліся ў карафцы з вадою, рабізною скакалі па столі.
I гэтыя вясёлыя скокі праменняў зноў напомнілі Андрэю тое спакойнае ўзрушэнне, якое валодала ім апошнія дні перад ад'ездам.
— Ма, — спытаў ён, — ці ведаеш ты такое прозвішча: Горава?
— А чаму ты так думаеш, што я ведаю?
Маці цыравала панчохі ў крэсле і не ўздымала вачэй на сына.
— Нешта ж вельмі знаёмаё. Здаецца, мяльком чуў ад цябе нешта такое.
— Чаго гэта табе ў галаву ўлезла?
— У нас адна Горава лекцыі чытае…Ірына Горава.
Маці ўзняла на сына зацікаўленыя цёмныя вочы:
— Магчыма…
Адклала панчохі. Андрэй добра бачыў, што яна чымсьці заклапочана.
— Добра, — сказала яна, — бадай, і праўда, што досыць абыходзіцца намёкамі… Я раней проста пабойвалася распавядаць табе пра гэта падрабязна. Ты і без гэтага марыш пра паветраныя замкі, а гэта ў тваім узросце не пасуе… Хадзі сюды.
Прыўзнялася і пайшла ў кут, да старой скрыні, укрытай самаробнай клятчастай посцілкай.
— Усе гэтыя рэчы Марцэля зберагала. Аж дваццаць год.
Марцэляю звалася старая нянька Андрэя і яго старэйшага брата, які загінуў на вайне. З трыццаць сёмага года яна жыла ў вёсцы ў дзяцей, карыстаючыся невялічкай дапамогай бацькоў Андрэя і рэгулярна прыходзіла да іх на ўсе святы, і яшчэ на дзень нараджэння Андрэя, і дзень загібелі брата.
Магчыма, гэтыя прыходы былі і не без задняй думкі: Марцэлінай сям'і жылося цяжкавата. Маці некалькі разоў прапаноўвала ёй пераехаць да іх у горад, але тая заўжды адмаўлялася: шкада было ўнукаў.
Яна прыходзіла, сухая, цёмная, як ікона, з такімі добрымі, заўчасна стомленымі вачыма, прыносіла немудрашчыя вясковыя гасцінцы па сезону — гарэхі, крашанкі або пражаны гарох, глядзела на Андрэя, уздыхала, што ён такі хударлявы, плакала аб старэйшым выхаванцы і зноў знікала, нагружаная гасцінцамі.
А Андрэй усё ўспамінаў яе цёплыя рукі на галаве, яе блытаныя, бязладныя казкі над яго дзіцячым ложкам, сотні слоўцаў, пачынаючы ад "ёлупа хвашчоўскага" і канчаючы "цёмна, хоць мышэй лаві", і адчуваў, што без яе, пэўна, яго нясцерпнае, да болю, пачуццё радзімы зусім не было б такім поўным. Быў бы сабе звычайны гарадскі хлюпік, без мовы, без водару зямлі, які кожнай вясной хваляваў яго.
Марцэля зрабіла сваю справу. Коштам гэтых загрубелых у
Каб ён мог, ён бы пабудаваў ёй крыштальны палац.
А пакуль ён проста, нічога не кажучы бацькам, дасылаў ёй частку грошай з кожнага ганарару. Ён не ведаў, што тое самае рабілі бацькі.
— Чаго гэта ты іх Марцэлі аддала? — спытаў у маці Андрэй.
Маці паблажліва ўсміхнулася:
— Бо трэба было. Памятаеш, як бацька "саслаў" у камору старыя партрэты i кнiгi з «яцем»?
Андрэй усміхнуўся.
— Памятаеш, ма, як я ўначы туды прабіраўся ў адной кашулі, забіраўся з нагамі ў старое крэсла і чытаў… А на падлозе яблыкі ляжалі. На аўсянай саломе. А партрэты глядзяць, глядзяць.
— I я цябе там аднойчы заспела на гарачым. I не выдала.
Яны зарагаталі.
— Ну вось, — сказала маці, - я тады найбольш каштоўнае па ўспамінах аддала Марцэлі. Мала, думаю, што.
Яна адкінула вечка скрыні і дастала з яе даволі вялікі скрутак, загорнуты ў дзіцячую коўдрачку, таксама саматканую ў шашачкі.
— Твая, — сказала яна, — бачыш, як Марцэля зберагла.
— Ма, — сказаў Андрэй, — я думаю вось што. Палову ганарару за кнігі трэба аддаць гэтым унукам. Усё ж старэйшы ўжо амаль трактарыст. А Марцэлю трэба ўзяць да нас.
— Добра. Пагамонім яшчэ пра гэта.
Яны селі ля століка. Маці разгарнула скрутак.
— Мала што засталося, — уздыхнула яна.
На коўдрачцы ляжаў нейкі пажаўцелы рукапіс, некалькі дагератыпаў і фотакартак, бронзавы медаль, другі бронзавы медаль, батлеечная лялька — цар Ірад, жалезны пярсцёнак, яшчэ нейкія паперы, срэбны мёдальён.
Андрэй перабіраў іх. Адзін медаль быў "За ўціхаміранне", другі — інсургенцкі, са зламаным крыжам і пагоняй. Неяк дзіўна было браць іх у рукі.
Пацьмянелыя сведкі даўніх страсцей, якія нікога зараз не абыходзілі.
— А вось гэта добра, — сказала маці, трымаючы на руцэ распяленага "цара Ірада", — гэта была адзіная рэч, якую твая прабабка павезла ў Сібір. Адзіны напамін аб роднай зямлі.
Ірад тапырыўся на яе руцэ, зласлівы, з чорнымі вусамі, што амаль вылезлі, у выцвілай царскай вопратцы, ён варушыў рукамі і схіляў галаву.
— Яго ледзь не адабралі ў тваёй прабабкі. Нейкі дурань з чыгуннымі мазгамі палічыў, што гэта антыдзяржаўны намёк.
Яна наблізіла Ірада да сябе і зараз глядзела яму проста ў шкляныя вочы. Ірад замахнуўся на яе рукой.
— Бач ты, які злосны, — маці раптам зусім па-маладому засмяялася. — Трэба будзе яго, Андрэйка, пасля мяне ў музей здаць. Разам з усім. Мне гэта яшчэ патрэбна, а вы… вы зусім другія, новыя. Вам да гэтага барахла няма справы.
Андрэй падумаў, што ён не здолее так па-маладому смяяцца ў матчыны гады.