Мэфіста. Раман аб адной кар'еры
Шрифт:
— Я ж заўсёды выступаў супроць буржуа і дэмакратаў, — казаў доктар Ірыг. На самай справе, ён, як і раней, кідаў грамы і маланкі супроць "рэакцыйнага лібералізму" — Змяніўся толькі зыходны пункт погляду. — Гэтая гісторыя з Ота проста жахлівая, — гаварыў бравы доктар Ірыг засмучаным голасам.
У многіх артыкулах ён характарызаваў рэвалюцыйнае кабарэ "Буравеснік" як адзіны тэатр сталіцы, у якога ёсць будучыня, варты ўвагі. Ульрыхс належаў да ліку самых блізкіх славутаму крытыку людзей.
— Жахліва, жахліва, — мармытаў доктар, нервова сціскаў рагавыя акуляры і праціраў шкельцы.
Гёфген таксама трымаўся той думкі, што гэта жахліва. Абодвум ім, шчыра кажучы,
— Я зараз, канечне, нічога зрабіць не магу для бедалагі, — сказаў нарэшце Гёфген.
Ірыг, які сам хацеў сказаць гэта, кіўнуў. Потым абодва зноў замоўклі. Гёфген пакручваў муштук цыгарэты. Ірыг адкашліваўся. Магчыма, яны саромеліся адзін аднаго. Кожны ведаў, пра што думае другі. Гёфген думаў пра Ірыга, а Ірыг пра Гёфгена: "Так, так, дарагі мой, ты такая самая свіння, як і я". Гэтую думку кожны ўгадваў па вачах субяседніка. Абодвум было сорамна.
Маўчанне зрабілася нясцерпным. Гёфген устаў.
— Трэба ператрываць, — сказаў ён ціха і паказаў рэвалюцыйнаму крытыку бледны твар гувернанткі. — Нялёгка, але трэба пацярпець. Бывайце, дарагі сябар.
У Гендрыка былі ўсе падставы радавацца: усмешкі Лоты Ліндэнталь рабіліся ўсё саладзейшыя, усё больш абяцалі. Калі рэпетыравалі якую-небудзь інтымную сцэну — а камедыя "Сэрца" амаль уся складалася з інтымy паміж жонкай буйнога дзялка, ролю якой выконвала Лота, і галантным сябрам дома, якога іграў Гендрык, — здаралася, яна з уздыхам прыціскала свае грудзі да грудзей партнёра і кідала на яго вільготныя позіркі: Гёфген, са свайго боку, быў стрымана-меланхалічны і дысцыплінаваны, але так, быццам за гэтым крылася ліхаманкавая жарсць. Ён трымаўся з фройляйн Ліндэнталь з элегантнай стрыманасцю, часцей за ўсё называў яе "ласкавая фраў", а ў рэдкія хвіліны "фраў Лота", і толькі падчас працы, у руплівасці сумесных рэпетыцый, у яго прарывалася даверлівае таварыскае "ты". Але вочы яго, здавалася, увесь час маўлялі: "Ах, каб толькі я мог, як бы я хацеў абняць цябе, радасць мая! На мой вялікі жаль, я мушу стрымлівацца, таго патрабуе лаяльнасць да нямецкага героя, які называе цябе сваёй..." Вось якімі палкімі, па-мужчынску стрыманымі пачуццямі ззялі прыгожыя вочы артыста Гёфгена. А насамрэч ён думаў так: "Ну, чаму, Госпадзе, чаму прэм'ер-міністр, які мог бы мець любую, выбраў менавіта гэтую? Яна, магчыма, нішто сабе баба і выдатная гаспадыня, але ж страх якая тоўстая і пры тым смех якая манерная. Зрэшты, і актрыса нікудышняя..."
На рэпетыцыях часта падмывала накрычаць на Ліндэнталь. Любой іншай актрысе ён сказаў бы ў твар: "Тое, што вы робіце, дарагая, гэта самы пошлы правінцыйны стыль. І той факт, што вы іграеце рафінаваную даму, не дае вам прычыны гаварыць такім высокім штучным голасам і так адтапырваць мезенец. У рафінаваных дам зусім не канечне такія манеры. І дзе гэта сказана, што жонка буйнога камерсанта, фліртуючы з сябрам дома, павінна адстаўляць локці, нібыта яна выпацкала блузку смярдзючай вадкасцю і баіцца замараць яшчэ і рукавы? Кіньце, зрабіце ласку, гэтыя свае глупствы!"
Ясна, нешта падобнае сказаць Лоце Гендрык асцерагаўся. Але і без гэтых цалкам заслужаных грубясцяў яна, відаць, адчувала сябе не зусім на вышыні.
— Я адчуваю сябе яшчэ
Яна паводзіла сябе так, быццам была маленькай дэбютанткай, якая сур'ёзна баіцца берлінскіх крытыкаў.
— Ах, калі ласка, калі ласка, Гендрык, ну, скажыце мне, — пры гэтым яна па-дзіцячы пляскала ў далонькі, — мяне разнясуць? Стопчуць, спляжаць?..
Гендрык грудным голасам, з поўнай перакананасцю ўмаўляў яе, што не ж, гэта абсалютна выключана.
Пакуль Гёфген і Ліндэнталь рэпетыравалі камедыю "Сэрца", стала вядома, што ў рэпертуар Дзяржаўнага тэатра зноў збіраюцца ўключыць "Фаўста". На свой жах, Гендрык даведаўся, што Цэзар фон Мук — відаць, са згоды міністра прапаганды — рашыў аддаць ролю Мефістофеля актору, які ўжо шмат гадоў быў членам нацыянал-сацыялісцкай партыі і якога некалькі тыдняў таму назад запрасілі з правінцыі ў Берлін. Так аўтар "Танэнбэрга" помсціўся Гёфгену, які адхіляў яго п'есы. Гендрык адчуваў: "Я прапаў, калі гнюсны план Мука спраўдзіцца. Мэфіста — мая галоўная роля. Калі яна мне не дастанецца — усім будзе ясна, што я ў няміласці. І значыцца, Ліндэнталь не пускае дзеля мяне свой уплыў, альбо, можа, і зусім ніякага ўплыву не мае, яго ёй прыпісваюць. І тады мне не застаецца нічога іншага, як толькі спакаваць чамаданы і адчальваць у Парыж, дзе мне, магчыма, якраз і трэба было застацца; бо тут, калі гаварыць шчыра, агідна. Становішча маё жалю вартае, асабліва калі параўнаць яго з ранейшым. Усе глядзяць на мяне з падазронасцю. Усе ведаюць, што дырэктар і міністр прапаганды мяне ненавідзяць. І пакуль няма ніякага доказу, што я карыстаюся хоць якой прыхільнасцю генерала авіяцыі. Нішто сабе сітуацыя! Мэфіста мог бы ўсё выратаваць... Так, ад яго цяпер залежыць усё!"
Да пачатку адной рэпетыцыі Гёфген падышоў да Лоты Ліндэнталь, і голас яго гэтым разам дрыжаў без фальшу:
— Фраў Лота, у мяне да вас вялікая просьба.
Яна ўсміхнулася крыху спалохана:
— Я заўсёды пасабляю калегам і сябрам, калі магу.
І тады ён, гледзячы ёй у вочы глыбокім гіпнатычным позіркам, сказаў:
— Я павінен сыраць Мэфіста. Вы разумееце мяне, Лота? Я павінен.
Яго сур'ёзнасць напалохала яе, да таго ж яе ўзбуджала напорыстая блізкасць яго цела, ужо даўно ёй не абыякавага. Пяшчотна пачырванеўшы, апусціўшы вочы, як маладая дзяўчынка, якой робяць прапанову і якая абяцае параіцца з бацькамі, яна прашаптала:
— Я паспрабую ўсё, што магчыма. Сёння ж я пагавару з ім.
У Гендрыка вырваўся глыбокі ўздых палёгкі.
На раніцу сакратарыят дырэктарату дзяржаўных тэатраў паведаміў яму па тэлефоне, што пасля абеду яго чакаюць на першы збор актораў, занятых у будучай пастаноўцы "Фаўста". Гэта была перамога. Прэм'ер-міністр прасіў за яго. "Я ўратаваны", — думаў Гендрык Гёфген. Ён паслаў вялікі букет жоўтых ружаў Лоце Ліндэнталь; да кветак ён прыклаў цыдулку, на якой кранальна вуглаватымі літарамі надрапаў толькі адно слова: "Дзякую".
Яму здалося цалкам натуральным, што дырэктар Цэзар фон Мук перад рэпетыцыяй запрасіў яго да сябе ў кабінет. Нацыянальны пісьменнік выказаў яму самую глыбокую задушэўнасць, сыграную на куды большым мастацкім узроўні, чым высакародная стрыманасць Гёфгена.
— Я рады бачыць вас у ролі Мефістофеля, — сказаў драматург. Сталёвыя вочы яго мякка заблішчалі, і ён з мушчынскай сардэчнасцю схапіў абедзве рукі чалавека, якога марыў знішчыць. — Я, як дзіця, шчаслівы буду пабачыць вас у гэтай вечнай, глыбока нямецкай ролі.