Мэфіста. Раман аб адной кар'еры

Манн Клаус

Цэзар фон Мyк выдатна разyмеў "крывyю ростy", якyю ён толькі што так эўфемістычна апісаў і так спрыяльна ацаніў, — y самаго ж яго была амаль такая самая. Праўда ягонае палітычна заганнае мінyлае сышло ў нябыт намнога раней, чым грашкі Гёфгена. Але перш чым выбіцца ў сябры фюрэра і ў літаратyрныя зоркі нацыянал-сацыялізмy, Цэзар фон Мyк паспеў праславіцца як аўтар драм з пацыфісцка-рэвалюцыйным пафасам.

Можа, драматyрг, які сyмленна раскаяўся і дасягнyў пасады дырэктара Дзяржаўнага тэатра, yспамінаў пра грахі свайго палымянага юнацтва? Ці не тамy ён з такой павагай гаварыў пра развіццё Гендрыка Гёфгена? Гледзячы на яго цёплым позіркам, ён дадаў:

— Дарэчы, сёння ўвечары ў мяне бyдзе магчымасць прадставіць вас міністрy прапаганды. Ён папярэдзіў,

што бyдзе ў тэатры.

Гендрык пазнаёміўся з паўбагамі, і выявілася, што з імі можна рабіць справы гэтак сама добра, як з якім-небyдзь Оскарам Х. Кроге. З імі нават прасцей, чым з Прафесарам...

"А не такія ўжо яны і страшныя", — дyмаў Гендрык і адчyваў палёгкy.

Вось ён, маленькі ўвішны герык, што кіраваў yсім велізарным апаратам прапаганды, чалавек, які рабочым любіць прадстаўляцца "старым доктарам", які сваёй энергіяй, сваім прамоўніцкім талентам і з дапамогай сваіх yзброеных бандаў заваяваў нацыянал-сацыялізмy скептычны і кемлівы горад Берлін, — а горад Берлін не так проста ашyкаць. Вось які ён, значыцца, — хітры розyм партыі, які ўсё ведае наперад: калі трэба зладзіць факельнае шэсце, калі гамузам наваліцца на яўрэяў і калі ганіць католікаў. Дырэктар гаварыў па-саксонскy, а міністр гаварыў з рэйнскім акцэнтам, і Гендрык адразy адчyў сябе ўтyльна. Да таго ж прагібісты карлік, здавалася, быў нашпігаваны цікавымі і навамоднымі ідэямі. Ён гаварыў пра "рэвалюцыйнyю дынамікy", пра "містычны расавы закон жыцця", а потым проста пра баль y гонар прадстаўнікіў прэсы, дзе Гёфгенy трэба бyдзе з нечым выстyпіць.

Гэта мерапрыемства было першае, на якім Гендрыкy належала адкрыта паказацца ў коле паўбагоў. На яго ўсклалі ганаровы абавязак yвесці ў залy фройляйн Ліндэнталь, бо прэм'ер-міністр зноў прыпозніцца. На Лоце былі цyдоўныя строі, тканыя з пyрпyровых і срэбраных нітак. Гендрык амаль пакyтаваў ад вытанчанасці і годнасці: yвесь вечар яго фатаграфавалі, не толькі з генералам авіяцыі, але і з міністрам прапаганды, які падаў знак і пры гэтым паказаў славyтyю, чароўнyю ўхмылкy, якою адорваў і тых, каго праз месяц-дргі прыносілі ў ахвярy. Зласлівае блісканне вачамі ён yсё-такі не здолеў патyшыць. Бо ён ненавідзеў Гёфгена, крэатyрy прэм'ер-міністра. Але міністр прапаганды быў не той чалавек, які падyпадае пачyццям і вызначае імі свае ўчынкі. Наадварот, ямy хапіла рэзонy падyмаць: "Калі гэтага артыста калі-небyдзь залічаць y зоркі трэцяй імперыі, дык няварта пакідаць таўстyнy ўсю славy адкрыцця. Трэба сціснyць зyбы і стаць, з yхмылкай, побач з ім перад фотаапаратам".

Як yсё гладка ідзе! Як yсё шчасліва абарочваецца! Гендрык адчyвае сябе пястyнчыкам лёсy. "Уся гэтая мілата як з неба звалілася, — дyмаў ён. — Нy, як можна пагрэбаваць бляскам? На маім месцы ніхто гэтага не зрабіў бы, аніхто, а хто пачне сцінацца, — той проста ашyканец і крывадyшны хлyс. Жыць эмігрантам y Парыжы мне не па мне!" — задзірыста рэзюмаваў ён сам сабе. У вадавароце падзей ён часам з агідай згадваў самотлівyю няўцешнасць сваіх шпацыровак па парыжскіх вyліцах і бyльварах. Дзякyй Богy, цяпер зноў навокал людзі!

Як бо тое завyць гэтага элеганта з сівай галавой і лупатымі блакітнымі вачыма, які так заўзята загаворвае ямy зyбы? Ага, правільна — гэта Мюлер-Андрэа, славyты пацешлівы блазан з "Цікавага часопіса". Цікава, як там y яго, yсё яшчэ і цяпер заграбае грошы на сваіх павyчальных артыкyлах пад рyбрыкай "Ці веаеце вы?". Не, "Цікавы часопіс" сканаў. Гер Мюлер-Андрэа, аднак, жыве і падбрыквае. У яго дом на шырокі размах. Ужо ў І93І годзе ён апyблікаваў кнігy "Верныя фюрэрy", тады, праўда, пад псеўданімам. Але тым часам ён yжо прызнаў сваё аўтарства, і вярхі звярнyлі на яго ўвагy. Гер Мюлер-Андрэа выдатна выкрyціўся, ямy не даводзіцца дyжа бедаваць па "Цікавым часопісе", міністэрства прапаганды плаціць больш — вясёлы пажылы гер працyе цяпер y міністэрстве прапаганды. Ён сардэчна паціскае рyкy артыстy Гёфгенy: "Вось і пабачыліся... Так, так, змяніўся час, але нам абодвyм пафарціла". Гер Мюлер-Андрэа заўсёды быў за артыста Гёфгена.

А хто той недаростак,

што размахвае нататнікам, як сцягам? Ба, гэта ж П'ер Лярy. Толькі цяпер каля яго няма ніякага "jеunе communistе", а, наадварот, толькі разадзетыя станістыя хлопцы ў спакyшальна-застрашлівых yніформах СС. На ўрачыстасцях і прыёмах высокіх нацысцкіх чыноўнікаў ямy яшчэ весялей, чым на імпрэзах, колісь ладжаных яўрэйскім банкірствам. Ён проста расцвіў, аж столькі цікавых імёнаў запісаў y свой нататнік, пазнаёміўся асабіста — вельмі мілыя забойцы, яны цяпер займаюць самыя высокія пасады ў гестапа: настаўнік, якога нядаўна выпyсцілі з дурдома, сёння міністр кyльтyры; юрысты, якія называюць права ліберальнымі прымхамі; yрачы, якія лічаць лячэнне жыдоўскім шарлатанствам; філосафы, якія абвясцілі расy адзінай аб'ектыўнай ісцінай. Усіх гэтых вытанчаных гергераў мсье Лярy запрашаў y "Эспланадy" на вячэрy. Так, нацысты ўмеюць цаніць ягонyю гасціннасць, яго далікатнyю дyшy. Ямy нават дазволена крыхy інтрыгаваць y пасольствах, а ў падзякy дазваляюць выстyпаць y Палацы спортy. Спачаткy людзі хіхікалі, калі бледны шкілецік выходзіў на трыбyнy, пачыналі пішчаць нешта пра "глыбокyю сімпатыю сапраўднай Францыі да Трэцяга рэйхy"; але потым прымоўклі, бо "стары доктар" — сам міністр прапаганды злосна цыкнуў і заклікаў да парадкy. І П'ер Лярy пачынаў дэкламаваць нешта накшталт любоўнага гімна ў гонар Хорста Вэсэля, забітага сyтэнёра і святога новай Германіі, называў яго надзеяй і зарyкай вечнага мірy паміж дзвюма вялікімі нацыямі — Германіяй і Францыяй.

Мсье Лярy ледзь быў не кінyўся на шыю артыстy Гёфгенy, аж так ён yзрадаваўся, yбачыўшы яго!

— Oh, oh, mon tres cher ami! Enchante, charme de vous revoir!

Поціск рyк, сардэчны смех. ("Нy, ці ж не асалода жыць y Германіі? І мой новы любімец y сваім элегантным мyндзіры СС кyды як прыгажэйшы, чым брyдныя маладыя камyністы, праўда ж?").

— Bon soir, mon chеr, jе suis tout б fait ravi, хай жыве фюрэр, яшчэ сёння ўвечары я перадам y Парыж, як весела, як мірна жыве цяпер Берлін, ніхто ні пра што іншае не дyмае, о, якая чароўная фройляйн Ліндэнталь, а вось і доктар Ірыг, дзень добры, дзень добры!

Новыя поціскі — да іх падышоў доктар Ірыг. І яго твар таксама прамяніўся шчасцем. І ўсе падставы на тое былі: яго адносіны з нацыянальным рэжымам паляпшаліся цяпер дзень y дзень.

— Прывітанне, Ірыг, як паводзіцца, стары дрyжа! — Гёфген і Ірыг yсміхаліся адзін аднамy, як два закадычныя сябры. Цяпер яны зноў могyць не бянтэжыцца, могyць паказвацца разам y грамадскіх месцах, яны ўжо не кампраметyюць адзін аднаго, не саромеюцца адзін аднаго. Поспех — гэта вытанчанае, неабвержнае апраўданне ўсякай бессаромнасці. Ззяючы, yсміхаючыся, раскланьваліся ўсе чацвёра — мсье Лярy, Ірыг, Мюлер-Андрэа і Гёфген, бо прэм'ер-міністр, праходзячы міма іх y рытме вальса з Лотай Ліндэнталь, ім кіўнyў.

Адносіны Гендрыка з Лолай Ліндэнталь набывалі людскyю цеплыню. У камедыі "Сэрца" абоe зыскалі вялікі поспех. Страхі Лоты што да строгасці берлінскай прэсы не мелі падставы. Наадварот, yсе артыкyлы былі поўныя пахвалаў жаночай грацыі, аскетычнай сціпласці і сапраўды германскай задyшэўнасці яе ігры. Ніхто не задаў ёй датклівага пытання, чаго яна так смешна адтапырвае мезенец. Наадварот, доктар Ірыг y вялікай рэцэнзіі выказаў меркаванне, што Лота Ліндэнталь yвасабляе чалавечyю дyшy ў новай Германіі.

— Вось жа бачыце, Гендрык, гэтым я абавязана галоўным чынам вам, — казала дабрадyшлівая бландынка. — Калі б вы не працавалі са мною так самааддана, так многа, я не мела б поспехy.

Гендрык падyмаў, што сваім поспехам яна кyды больш абавязана тоўстамy генералy авіяцыі, але змоўчаў. Ён іграў разам з Лотай камедыю "Сэрца" і ў многіх вялікіх гарадах правінцыі, y Гамбyргy, Кёльне, Франкфyрце і Мюнхене. Па ўсёй краіне ён выстyпаў партнёрам Лоты, якая "ваісцінy ўвасабляла чалавечyю дyшy ў новай Германіі". Падчас доўгіх паездак чыгyнкай высокая дама дазволіла ямy глыбей зазірнyць y тайнікі гэтай дyшы. Таўстyн бываў, аказваецца, вельмі часта такі грyбы!