Отколотое зеркало / Китек к?зге
Шрифт:
Берни а?ламаган Н?кыйп:
– Кызык, – дип куйды. К?з алдыннан бер-бер артлы т?рлед?н-т?рле к??елле ??м ш?б??ле манзаралар узды.
– ?йтик, атнаны? бер к?ненд? ул читт?н килг?н кешел?рне атлары янына алып бара, ??р тулпары турында озак итеп с?йли, малкайларына шик?р, ч?кч?к ашата. Икенче к?нен бодайны? я?а сортларына, арыш бел?н кушылган т?рен?, солыга, борчакка багышлый. ?лб?тт? инде, кунаклары аны? бел?н к?не буена кырда й?ри. ?ченче бирмеш к?н Германияд?н, Украинадан кайткан комбайннарга, аларны чагыштырып б?ял??г? корылган булырга м?мкин. П?н?еш?мбе тарихка багышланып, татар халкыны? фа?игале язмышы ?чен сагышлану к?не булырга м?мкин. Аннан со? бит ?ле б?еклек ?ян?ге башын калкыткан вакыты да, х?мерг? с?лам биреп алган к?нн?ре д? булгалый ик?н. Б?хетегезг? ниндие туры кил? инде. Кайсы йолдызлык астында тугансыз бит, – дип, кычкырып к?леп, Н?кыйпне кантарлы уйлары бел?н ялгызын калдырып, ?з юлы бел?н китеп т? барды.
Юлга чыгасы к?нн?рене? ямьле, матур булуына ?метл?н?л?ре д?, гозерл?ре д? ф?решт?не? «амин!» диг?н вакытына туры килм?де. Ирт? шыксыз, нурсыз иде. Кояш,
«Волга» машинасы, ерак с?ф?рг? чыгуына шатлангандай, гайр?т бел?н к?чк? табылган ягулыкны яндырып (Н?кыйпне к?ендереп), тыныч, т?зек, калай т?б?ле татар авыллары, ?имерек, бер ишесе х?раб? х?лен? килг?н урыс салалары яныннан элдерт?ен бел?. ?зл?ре яш?г?н каладан Н?р?ст?г? 300 чакрым юлны ?тк?нне, с?йл?ш?-аралаша, берсен берсе чеметк?ли барып сизми д? калдылар дуслар. Уннарга килеп ?итс?к, бик ш?п булыр иде дип фараз кылулары хакка чыкты. Уйланылган вакытта кара ??м саргылт туфлил?р Н?р?ст? асфальтын б?хетле иттел?р. Ш???р исемен алуга д?гъва ит?че район ?з?ге ишл?ренн?н бер ягы бел?н д? аерылып тормый дис?? д?, зур хата булмастыр. К?зне ирк?л?рд?й ?зенч?лекл?р бер тир?г?, ?з?к м?йданга сыешкан. У? якта, утыртылган ч?ч?кл?рг? к?мелеп, гавамга кайсы якка юл тотканда б?хетле буласыларын кулы бел?н к?рс?теп, Ленин бабалары басып тора. Акыллы кеше булгандыр, ахмакны монда тотмаслар иде. Юлбашчы сыныны? сул ягында матур соры т?ск? буялган элекке райком, х?зер хакимият урнашкан ике катлы бина к?пр?еп утыра. И? зир?к фикерл?р район халкына шуннан и?дерел?. Ильич ??йк?лене? у? ягына, юлны аркылыга б?леп, М?д?ният сарае утыртылган. Хакимиятне? акыллы боерыкларын ?т?г?нн?н со?, халык шунда ял ит?рг?, к??ел ачарга агыла имди. Н?кыйпне? аларда кайгысы юк. Ш?риф Камалны? ?зен озатырга вокзалга т?ш?ч?к халык алдында тотачак нотыгын кат-кат кабатлаган Дума депутаты кебек, хакимият башлыгына ?йт?ч?к с?зл?рен Н?кыйп киченн?н уйлап, ш?рехл?п, к??ел, й?р?к д?фт?рен? язып куйган иде. Юк-бар с?йл?п абруй т?шер? вакыты т?гел. Очрашу мизгелл?рен к?з алдына китер?е кыен булмады а?а. З??г?р к?зле, аксыл ч?чле, билл?ре т?клетураныкы кебек эчк? тартылып торган, озын аяклы с?ркатип кыз кунаклар килеп т?ш? х?б?рен ху?асына ирештер?г?, шул мизгелд? ?к, махсус к?теп торгандай, олпат г??д?сен туры тотып, ч?че агара башлаган м??аб?т ир атылып килеп чыгар да, заманында кылган изгелекл?ре ?чен, р?хм?т с?зл?рен догадай колагына пышылдый-пышылдый, Н?кыйпне кочагына алыр, аркасыннан сыпырыр, б?лки, я?акларын битен? тидереп алыр, шуннан со? гына, монда тагын бер б?нд? бар ик?н ?ле диг?нд?й, авызын ябарга онытып торган Талипка зур кулын сузар. Кабинетка кер?-керешк?, Н?кыйп «к?пт?н килерг? ?зерл?неп й?рс?к т?, тиз ген? чыгып китеп булмады, ни?аять, сине (б?лки, кеше алдында «сезне» кир?к булыр) к?р? б?хетен? ирештек. Яш?реп, матурланып китк?нсе?, Д??л?т Советы оештырган ?ыелышта арыганрак к?ренг?н иде?» кебек, к??ел т?ренн?н ургылып чыккан м?катд?с уйларын ч?й ?ст?ле янында яис? ресторанда д?вам ит?р. Анда абзагыз Юзлик?евк? кабатланмыйча гына н?рс? ?йт?сен белер: партшколада укыткан профессорларны ?рт?п, ирештереп, бер ишесен мактап иск? алыр, т?не буена к?рт уйнап й? х?мер ч?мереп утырганнан со?, зачёт-имтиханнарны у?ышлы гына аударып кайтуларын ?йтеп к?лдерер. К?з т?ш?г?, ир-атны? д?ртен утка тарыган дарыдай кабыза, каны кайнап, иренн?ре наз б?ркеп торган тулы к?кр?кле ?ыештыручы мар?ага ?ылы м?н?с?б?тл?ре турында ?йт? урынлы булырмы ик?н, д?рес а?лармы? Син арага керде? дип, шул хатын ?чен ду тузып, минн?н к?нл?шеп т? й?рде бугай. ? бит майлы кал?а икесен? д? т?тем?де: б?тенл?й ?ченче кешег? – бер чанта кара уылдык, бер ?р?? коньяк т?яп килг?н калмык мужигына эл?кте. Без кылтаеп, мар?аны к?з бел?н ашап й?р?д?н уза алмадык. Бу хакта, б?лки, Рим сенаторлары кебек, аякны суга тыгып, ?ылы мунчада сыра ч?мереп утырганда елмаеп иск? алырмын. Талип бел?н мондый тормыш нечк?лекл?ре турында ки??ш-табыш итеп булмый шул, а?а ни, арба ватылса – утын, ?гез ?лс? – ит, хатыныннан итле п?р?м?ч т? пешерт? алмады, «?йд? юк» дип алдый булыр, бич?се к?нбагыш ашап, минералка эчеп, телевизордан сериал карап утыра торгандыр ?ле. Чын тормыш д?ресл?рен партшколада гына алып була иде шул, демократия диг?н н?м?ст?к?йл?ре шундый м?д?ни-с?яси ?з?кл?рне бетереп начар эшл?де. Х?зер ?н? Р?с?й Президенты «?зерлекле кадрлар ?итешми» дип зарлана. ?зен? к?р? ген? т?гел, «коммунистлар м?кт?бенд? чарланган кешел?р кушканны сукырларча ?т??че роботлар, ?сл?рен? бурыч алып, и?ади эшли белмил?р» диг?н була ?ле, салам торхан. Бу бит Талипны? ?з ми казанында туган фикер т?гел, к?нче ташбакалар тараткан гайб?тне, кеше с?зен кабатлый. Бу уйлар Н?кыйпне? башында туктаусыз чуалып, килеп ?итк?ч кен? т?г?лл?нг?н н?ти?? т?сен алдылар.
Мосафирлар ?з?к м?йданны к?пне к?рг?н т??риб?ле к?з карашы бел?н и?л?дел?р д? бая ?йтк?н ике катлы бина эчен? кереп б?ялдел?р. Кабул ит? б?лм?се ишеген ?теп, ?ст?л артында утырган ?аваплы ханымга к?з салуга, Н?кыйп югалып калды. У? ягына ак, кара, кызыл телефоннар тезелг?н шома ?сле ?ст?л янында хыялында й?ртк?н чиб?р, м?лаем, н?зек билле кыз урынында к?н тышлы к?н?фид? яшен яш?г?н, киселг?н урмандай сир?к ч?чл?рен к?л т?сен? буяткан, сусыл к?зле ханым утыруы Н?кыйпне? к??еле с?рел?г?, к?ефе кителеп т?ш?г? беренче с?б?п булды. Аны? партшкола югарылыгындагы н?зберекле з?выгы ханымны кабул итм?де. Чакырылмаган кунаклар ягыннан и?г?н кара дулкын с?ркатипк? барып ?иттеме, ?лл? инде ул мондый япанчылардан гарык булганмы, шакы-шокы каты басып керг?н озын в? кыска ирл?рг? с?зеп кен? карады да, урыныннан кымшанмыйча гына:
– Сезг? кем кир?к? – диг?н ??мл?не
– Без глава янына килдек, – диде Н?кыйп, ма?гаена тир б?реп чыгуын ханым ягыннан килг?н итагатьсезлекк? юрап.
– Йомышыгыз нинди? Б?лки, урынбасарлары х?л ит?р? – дип, сусыл к?з ?ст?лне? икенче ягыннан терк?? журналын алып, кем булуларын, каян кил?л?рен язып куярга ?ыенды.
«Ф??имг? ныклап ?йт?се булыр, ?зен хур итеп, ямьсезлеге ген? ?итм?г?н, мондый илтифатсыз, т?рбиясез хатынны янында тотмасын, аны? урыны гардеробта кием алып тору, кем ик?нлегебезне, н?рс? сорап кил?ебезне терк?п куя, имеш, тузга язмаганны» дип, к??елен? беркетеп куйды. Яратмаса? да, кабул итм?с?? д?, теге д?ньядан килеп т?шм?г?нлеге?не, иш?к т?геллеге?не а?латырга туры кил?.
– Без Казаннан Ф??им Сабировичны? ш?хси чакыруы буенча килдек. Р?сми йомышыбыз юк.
«Партшколада берг? укыганыек» дип т? ?ст?м?кче иде д?, вакытында телен? тыю салырга ?лгерде, ни ?чен ?ле бу килб?тсез ханымга хисап биреп торсын! Вакытында тукталып кала алуы ?чен, иск? т?шк?н саен, ?зен кайта-кайта мактады.
– Безне? кайдан килг?нне кереп ?йт?егезне сорыйбыз, – диде Н?кыйп ?итдид?н кырысрак тон бел?н.
Ханым торырга ?ыенып, урынында кымшангандай булган иде, телефоннарны? берсе зе?гелд?де.
– Алло! Р?сим?, синме? Ис?нме, ахири! Х?лл?рме? Ярыйсы, эш к?п, бертуктаусыз кеше. Мен? б?ген ?зем? файдалы эш эшл?дем: кил?-килешк?, базарга кереп, ?ч кило яхшы кишер алдым. Б?ясе д? по-божески булды. Чувашлар яшелч?не ?стер? бел?. Тырыш халык. Бик комсызлар да тегел. Гафу ит, Р?сим?, икенче телефон шалтырый. Улым, торды?мы? Бик ирт? уянгансы? ?ле беген! – дип, сир?к тешл?рен к?рс?теп кеткелд?п алды. – Б?р??ге бел?н к?тлит плит?д?. ?ылытып аша. Пока, улым, шеф чакыра. – Телефонын шап итеп урынына куеп, ханым им?н ишек артына кереп югалды. Т?п кабинеттан чыккач та, чакыру с?зен ?йтерг? ашыкмады. ?ст?ле янына кереп утырып, тулы г??д?сен ?айлаштырып куйгач кына: – Ф??им Сабирович бик важный эш бел?н утыра. Бераз к?тсенн?р, диде.
«К?тсенн?р» с?зен Н?кыйп ифрат авыр кабул итте. ?йтерсе? л? аны? башына бер чил?к салкын су тондырдылар. Талип каршында олы абруены? бер чите убылып т?шк?нд?й булды. Ачуы чыгудан каны кызган табадагы май кебек чытырдап кайнаса да, тынычрак булырга тырышып:
– Сез безне? каян кил?ебезне, кемн?р булуыбызны ?йттегезме?
Т?ксе тавыш «ху?а барысын да бел?» дип ?йтк?н м?лд?, ?зара элемт? уты кабынды. Н?кыйпк? таныш та, ят та тавыш: «Кунакларны утырышлар б?лм?сен? кертеп утырт. Бушагач, мин д? шунда чыгармын» диг?н ?мер т?шерде. Ис?нмесез д?, сау булыгыз да юк.
Н?кыйп ?нсез калды. Ничек а?ларга инде Юзлик?евне? бу адымын? Б?лм?сен? чакыртып алып яис? ?зе им?н ишекне тупсаларын каерырлык итеп ачып, й?гереп чыгып кочаклап аласы урынга утырышлар залына озата. Язылмаган кануннар буенча сабакташлар арасында, кем булса? да, рангларга б?леш?, болай ук кылану кабул ителм?г?н кебек иде. Аяк табаннарыннан к?т?релг?н ?пк? катыш р?н?? хисен басарга тырышып, Н?кыйп хакимият башлыгыны? бу адымын аклау юлларын эзл?де: янында М?ск?? кешесе утырмаса да, финанс оешмасыннан тикшер?чедер ?ле, со?гы м?лд? бюджет акчасыны? кая тотылуы бел?н бик кызыксына башладылар дип, ?зен д? тынычландырырга тырышты. Партшколада и? кыен мизгелл?рд? д? сабыр була белерг?, язмыш басымына баш бирм?ск? ?йр?ттел?р т?гелме со? б?гъзел?рне?
Ямьсез ханым аларны коридорга алып чыгып, б?тенл?й икенче якта урнашкан зур б?лм?г? алып керде. Кыл уртада олы т?г?р?к ?ст?л тора, сул як дивар буйлап тезелг?н язу ?ст?лл?рен? т?рле китаплар, белешм? карталар, кубоклар т?ртип бел?н куелган.
Каршылыклы хисл?р ташкынын, миен бораулаган к?псанлы сорауларны басарга тырышып, т?къдим ителг?н стендлар бел?н танышкандай иттел?р. Вакыт отыры акрын узды. С?гатьне? башка ш?гыле булмау с?б?пле, к?ндезге уникег? ?к килеп ?итте. Егетл?рне? ашыйсы килеп, эч?кл?ре т?б?н авыл этл?ред?й тавыш к?т?р? башлады. Хатыннары пешерг?н ризыкны – Н?кыйп к?бест?ле ашын, Талип итле п?р?м?чен уртлап утырасы урынга ?з тел?кл?ре бел?н ????нн?м читен? килеп, ач килеш, алдынгы сыер савучыны? нурлы й?зен?, базарда ит чабучыны? (анысы ничек районны? алдынгылар альбомына эл?кк?ндер, бер Алла бел?) тук чыраена карап утырырга м??б?рл?р. Р?семн?рд?н ил?ам алып, ?зара х?зерге заман кунакчыллыгыны? я?арган эчт?леге турында г?пл?ш?г? к?чк?н дуслар икенче якта стенага сыланган ишекне? тавышсыз гына ачылып, Голливуд фильмнарындагы шикелле, ?ир астыннан калыккандай, хакимият башлыгыны? алларында басып торуын к?рг?ч каушап калдылар. Берсе якыннан, икенчесе ?ыелышларда, з??г?р экранда к?рг?нн?ре булса да, район ху?асыны? м??аб?т г??д?сен?, иллене узган булса да, ?итезлеген ?уймаган й?решен? соклануларын яшер? алмадылар. Бирс? д? бир? ик?н Ходай яраткан колына. Си?а, ми?а, Н?кыйп бел?н Талип ипт?шл?рг? тиешле сыйфатларны бер кешед? ?ыеп к?рс?тк?н. Буй-сынны? килешле т?злеген, и?не? ки?леген, таза муенга утыртылган чал ч?чле олы башны? горур тотышын, сырлары да килешеп торган ма?гайны? к?п акыл ?ыярлык ки?леген, тиресен? сыеша алмыйча, икег? аерылып, алга чыгып торган иякне? эрелеген, шулар ?стен? елмаюга ?зер иренн?рне? кабарып торуын ?йт?се?ме? Кайнап торган ирлек сыйфатлары, ?рчемле кан билгел?ре ??р к?з?н?ге х?р?к?тенн?н сизелеп тора. ??мм?се искитм?ле ?з урынында. Шулары гына ?итм?г?н: ипиг? сылап ашардай кара ?ирле, тимер юллы, ?ир асты байлыклары х?ттин ашкан, эшч?н халыклы вилаятьне кулына тоттырганнар. Тик мен? Талипка ч?нечкеле яшькелт-соры к?зл?ре ген? бу г??д? ?чен кечер?к булып к?рендел?р. ? Н?кыйпне? Ф??имг? нисб?т?н партшкола м?х?бб?те д?рл?п уянып, с?якл?ре таралып, а?ы чуалып китк?нд?й булды. ?итм?с? ?ле, шундый кеше, сабакташын танып, б?ркет канатлары кебек кулларын як-якка ??еп, Н?кыйп янына ?зе килеп кочаклап алды, аннан, учын турайтып, исем-фамилиясен ?йтеп, кулын Талипка сузды.
Конец ознакомительного фрагмента.