Шрифт:
Галиуллин Талгат Набиевич
Отколотое зеркало
Казань. Татарское книжное издательство. 2018
На татарском языке
Б?яннар
И карак
Кайнар мич янында маташкан З?йн?п ханым «?омга к?нне Р?фигым м?кт?пт?н бу вакытта кайта торгание» дип уйлап та ?лгерм?де, к?тк?н кешесе,
Ана карашыннан бер ш?йне д? яшереп булмый шул. З?йн?п улыны? боланныкыдай зур соры к?зл?рен читк?р?к алуында, ике авыл арасын тырыклап ?теп, язгы кояшлы урамнан керс? д?, й?зене? каны качкандай аклыгында а?а билгесез серне яшерг?н эчке дулкынлану гал?м?те сизде. Имтиханнары якынлашып кил?е борчыймы й?р?к пар?сен, ?лл? башка бер?р с?б?бе бармы?
– Кайтты?мы, улым, н?рс?г?дер борчылгансы? кебек тоела, ?лл? бер?р предметтан койрыклысын эл?ктерде?ме? – Улыны? т?нге т?нбоек кебек тиз ген? ачылырга ашыкмаганын белг?н ана, ?авапка д?гъва итмич?, с?з юлын башкага к?черде: – ?йд?, чишен д?, куллары?ны юу, – диде, тавышына м?мкин чаклы ягымлы т?смер бирерг? тырышып. – Х?зер б?р??ге д? пешеп ?ит?, ашарга утырырбыз.
Чандыр г??д?ле, талчыккан кыяф?тле булса да, ак, с?йкемле й?зле, ситсы яулыгын ма?гаена кыйгачлап б?йл?п, аркасына ??еп салган ?нк?сене? ??р к?з?н?ге кадерле в? газиз иде Р?фикъка. ?ир й?зенд? кешел?р бик к?п булса да, аны? ?нисен алыштырырдай, ?тисе ?лг?нн?н со?, ян?ш? куярдай башка зат юктыр. Бу юлы анасыны? к?зен? карамыйча, с?ламл?ш?г?, к?лим? алышуга вакытны сарыф итмич?, яшьл?рг? хас кызулык бел?н бер тын ?йл?нешенд? фикерен ??еп салды:
– ?ни, мич тир?сенд? ч?б?л?н?е?не ташла да х?зер ?к кир?к-ярагы?ны алырга кибетк? й?гер! «Шырпы, сабын, керосин, тоз ише вак-т?якне алырга да акча юк» дип зарланып торгание?. Бир?м дис? газиз колына, чыгарып куяр юлына гыйбар?сен кабатларга яратасы?. Мин д? шулар р?тен? кер?м бугай, юлдан акча таптым.
Улыны? т?рттереп, ?рт?шеп с?йл?ш?ен? к?некк?н ана улыны? с?зл?рен ?итдиг? алмады. Урамдагы к?л?ч яз х?ерчелекне, ертык галошлар кайгысын оныттырып, и? боек к??елл?рне к?кл?рг? и?дер?, й?р?кл?рг? б?хет орлыгы сирпи.
– Шаяртуы?ны ташла ?ле, улым. Ачуы? ч?пр?г? куелган камырдай к?перм?сен, син Мирс?етне куып чыгарганнан бирле, кибетк? юлны онытып барам инде. Ак плафон башлы Хрущёв баба?, акчаны? кадерен бетереп, д?ньяны? астын ?ск? китерг?нн?н со?, акча кулга сир?к-мир?к кен? т?тес? д?, б?р?к?те б?тенл?й бетте. – Кин?т кен? озын-озак с?йл?венн?н ?зе д? им?неп китк?нд?й, мичт?ге кара чуен ч?лм?кне ?йл?ндер?-?йл?ндер?: – Иске б?р??ге озак пеш?, т?ме д? ?лл? ни т?гел, эне-се?елл?ре? ?н? ачка ?л?без дип шы?шып утыралар, – диде д?, ?аман улы аны ирештер? диебр?к фараз итеп, ?зе д? сизм?ст?н, ахыры х?т?р уенга тартылды. – Н?рс?, ипт?ш Гайнанов, ?лл? лоторида, комарлы уенда мач килдеме ?зе??? Алай дис??, билетлары? да юк иде кебек.
Р?фикъ, «юк» диг?нне белдереп, к?лт?д?й ч?ч тубалын биетеп алды да ашыга-ашыга ?йтеп салды:
– Ышанса? ышан, ышанмаса? – ?з ихтыяры?. М?кт?п капкасын узып, кайту юлына чыгуга, юл кырыенда, Л?йс?н егылырлык кына чокырчыкта ике унлык бел?н бер бишлекне к?реп алдым. Мине к?теп торганнар диярсе?. Акчаларга сразы ташланмадым. Башка укучылар узып китк?нче, галошым бел?н каплап тордым. Бер?рсе ник бер урында катып калды? дип б?йл?нм?сен ?чен, сумкамны актарган булдым, ? ?зем
Ошбу б?янны со?гы ??мл?сен? чаклы тыныч кына ты?лаган ананы? с?тт?й ак й?зе, ?лгерг?н кура ?ил?ге сипк?нд?й, кин?т кызыл тимгелл?р бел?н капланды, улыныкы кебек зур ко?гырт к?зл?ренд? очкыннар биеде ??м, ?зе д? сизеп, б?ял?п бетерм?ст?н, табагачын ?ск?р?к к?т?реп, улына таба китте.
– Тузга язмаганны с?йл?п, миемне черетеп торма! Кемне?дер бу авыр заманда акча т?шереп калдырасына ике яшьлек Л?йс?н ышанса гына. Колгадай буе?а карап тормам, табагач бел?н тондырырмын арт саны?а. Каян алган – шунда илтеп куй, ми?а х?р?м акчалар кир?кми!
Р?фикъ, ???тл?неп, ?зен д?рес а?ламаганга гарьл?неп, «таптым мин ул акчаны» дип т?крарлавын белде ??м, «мен? алар» дия-дия, ки? балаклы, арзанлы кара ыштан кес?сенн?н Ленин башы т?шерелг?н ике кызыл унлыкны ??м бер бишлекне чыгарып, с?ке кырыена ?ыеп куелган юрган ?стен? ташлады.
Акчаларны ?з к?зе бел?н к?рг?нче, «улым ?аман, мине ?рт?п, борчак сиб?» дип уйлаган ана, ни ?йтерг? белмич?, б?р?н?л?ре б?рт?я башлаган д?рт т?р?з?ле ?й уртасында тораташтай катып калды. Й?р?ге жу итеп китте, таянып ?лгерг?н табагачы ??м ?ылы мичк? с?ял?е ген? егылудан саклап калды.
?йне? талгын тынычлыгын алган акча ни-н?рс? булганны а?ларлык гаил? ?гъзаларында ике капма-каршы хис уятты. Берд?н, ифрат кир?кле, к?теп алынган булсалар, икенче тарафтан, ошбу к?газьл?р куркыныч, шомлы, т?швишле идел?р. Шу?а да с?ке кырыена к?кт?н т?шк?нд?й килеп кунган акчаларга карап, эне-се?елл?р, телл?рен йоткандай, ?нсез калдылар.
Т?рле уйлар ?ерм?сенд? зи?ене таралып китк?н ананы? а? т?пкеленд? оешкан т??ге фикере бу акчаларны? урланган булуы турында иде. Улыны?, «корча?гы сыер тиресе мисле кыршылып бетк?н, ?итм?с?, дым ?тк?р? торган галош минд? ген? калды» дип, нинди ген? булса да, аяк киеме юн?т?не сорап й?р?е миен бораулады. ?итм?с?, ?зене? д?, каны саркып торган ярага тоз сипк?нд?й, «син ике кат оек бел?н ?тие?не? итекл?рен киеп й?ри аласы?, минем сабыным бетте, ярты ?чмуха ч?ем, ?ч салырлык тозым калды, мич якканда, инде нич?нче кат утлы к?мерне Х?дич? т?т??н?н алып чыгам» дип, мо?-зарын чил?кл?п т?кк?не х?терен? т?ште. ?зен ??м мине кызганып, кеше кес?сен яис? бер?рсене? сумкасын айкаган булырга охшый. Шик юк. «Нинди х?лг? т?шердем газизл?ремне» диг?н шомлы, в?св?с?ле уйлар к??елен к?йдереп алды. Шундый тайгак юлга кереп китс?, эшл?р харап, Ходаем. ?юб п?йгамб?р сабырлыгын бир ?зем?.
– И-и, улым, б?гырь кис?кк?ем, син шундый хурлыкка т?ште?ме?
– Нинди хурлык турында с?йлисе?? Аяк астында яткан акчаны бер?? д? калдырмас иде.
Ана улын ишеттеме, юкмы – ?йт?е кыен, м?г?р ?зг?рг?н й?зе, кызыл ч?гендер т?сен? керг?н колаклары кан басымыны? к?т?рел?ен?, ананы? чиксез дулкынлануына д?лил идел?р.
– Караклык – кешелекне? и? астыртын, ?т? явыз дошманы. Безне? н?селд? и? авыр сугыш елларында да х?р?м малга кул салган, кеше кес?сен? керг?н очрак булмады ??м була да алмады. Д?ньяда шуннан да хурлыклы н?рс? юктыр. Кеше ис?бен? баеп, чын б?хетк? тарыган ад?мне белмим. М?рх?м ата? ?зенекен бирм?де, кешенекен? тим?де. Бай да булмадык, х?ер д? сорашмадык, тапканнан т?м табып яши белдек. – Ана, тыны кысылып туктап, авыр сулап д?вам итте. Кызым, си?а ?йт?м, киленем, син ты?ла диг?нд?й, т?лкед?н куркып почмакка елышкан тавыклардай, с?ке кырыенда бер-берсен? сыенып утырган ?сх?т бел?н Алсу ?чен д? с?йл?г?нен З?йн?п со?рак кына б?яли алды. – Караклык ул сазлык кебек, ?зен? суыра, аннан вакытында котыла алмаса? яис? тартып чыгаручы булмаса, шунда каласы?. Ходай Т?гал? безне фани д?ньяга сынау ?чен ?иб?р?. Аны? ышанычын акламаса?, м??ге т?муг утында яначаксы?. Син, Р?фикъ, гаил?безне? ?мете, ышанычы, ? карак кеше бу авыр й?кне к?т?р? аламы?
– Нинди карак, кем карак, н?рс? с?йлисе? син, ?ни? – дип карышкандай булса да, ?смер егетне? сытылыбрак чыккан тавышы ышанычлы я?гырамады.
Д?ресен ?йтк?нд?, Р?фикъ анасыны? озынга китк?н нотыгын (укытучыларга кытлык сугыш елларында З?йн?п башлангыч м?кт?пт? у?ышлы гына эшл?п алган иде) зи?ен казанында эретеп, а?лап бетер?д?н бигр?к, аны? сытылган, чит булып китк?н й?зенн?н, боз кебек салкын, ят карашыннан куырылып т?ште.
Ана ?зе д?, х?ле бетеп, га?изл?неп, с?ке кырыена килеп сыенды ??м, н??еск? буялган кеше кебек ашыга-ашыга, кулларын алъяпкычына с?ртерг? тотынды. ?итм?с?, авыр хезм?тт?н бирт?йг?н куллары да бизг?к тоткандай калтырыйлар иде.