Пастка для пярэваратня
Шрифт:
— Татка, праўда.
— Пераліваеш з пустога ў парожняе.
Янка зразумеў, што бацьку не дакажаш. Дый хто паверыць ім, парушыўшым даўні Закон? Такім няма веры.
Ён непрыкметна штурхнуў Мацея ў бок.
— Маўчы.
Мацей апусціў галаву.
— Татка, бі мяне. Моцна бі. Янка невінаваты. Мне жывот падцягвала.
— Дзеці! Дзеці мае! — уздыхнула маці.— Чаму ж такі галодны год выдаўся? Яначка, сынок, хадзі да мяне.
Ён бокам, бокам — да яе. А яна прытуліла яго да сябе.
— І я хачу, —
— Хадзі, Мацейка. Хадзі.
Янка прыхінуўся, як калісьці. Б'ецца ў маміных грудзях камячок — жыццё яе. «Тук-тук, тук-тук», — моцна б'ецца, нібы вырвацца стараецца.
— Э-эх! — уздыхнуў бацька і ўзяўся за клямку.
— Куды ты? — запытала маці.
— Галодны й кія не баіцца, — прамовіў бацька. Янку здалося, што на яго вачах бліснулі слёзы.
Відаць, так, бо змахнуў рукавом.
— Татка, не бядуй, — азваўся Мацей. — Мамка карову падоіць, і мы малака нап'ёмся.
— Куды ты? — зноў запытала маці ў бацькі.
— Чакайце. Хутка вярнуся. — Бацька адчыніў дзверы і выйшаў з хаты.
«Дараваў,— падумаў Янка. — Свет спагадай трымаецца. Але як мне далей жыць?»
Аладкі
Бацька, як і абяцаў, вярнуўся хутка. Ён прынёс мукі і… кавалак мяса.
Маці аж рукамі пляснула.
— Дзе ж табе пашчасціла? Бацька ўсміхнуўся.
— Багаты ці будзем, а галодны не будзем!
— Мама, спячы аладкі,— узрадаваўся Мацей. — А мяса зварыш, абальеш аладкі шчолакам. Ведаеш, як смачна!
І Янка не стрымаўся, цмокнуў языком.
— Спячы. Ух і наямося-а!..
Маці пячэ аладкі на сухім капусным лісці. Пасля ўсе разам — у такі дзень ні Янка, ні Мацей ні на крок ад яе не адыходзяцца — абрываюць тое лісце, кладуць аладкі ў ражачку, абліваюць шчолакам, у якім варылася бараніна. Праўда, так толькі на вялікае свята бывае. Звычайна аладкі пякуць з арэхаў і жалудоў. Канешне, жалуды горкія. Каб не было гаркаты, маці выварвае іх, перацірае на муку і, змяшаўшы з арэхамі, пячэ.
Янка глянуў на бацьку. Радасны, усміхаецца. Здаецца, вось-вось у скокі пусціцца.
— Мама, аладак напячэш? — не церпіцца Мацею.
— Круцішся пад нагамі,— паўшчуваў бацька. — Вось нецярпячка.
— Есці хочацца.
— Напячэ маці аладак. Мукі хопіць і на аладкі, і на бохан хлеба для падарожнага.
Янка пачырванеў. Пячэ душу сорамам. Не падумалі, што бацьку прыйдзецца вачыма свяціць. Каб хоць не ўспамінаў болей. Цяжка слухаць гэта. Што на гарачым вуголлі стаіш.
— Заўтра будзем брод камянямі масціць, — прагаварыў бацька. — Князь загадаў.
— Чаму загадаў? — пацікавіўся Мацей.
— Нашы воі ў паход ходзяць? Ходзяць. Пераправа ім патрэбна. Усёй вёскай будуць брод масціць. Талакой.
— І я хачу, — узгарэўся Янка.
— І я! — аж падскочыў Мацей. Бацька нахмурыўся.
— Няма
— Усе на рэчку, а мы… — пачаў Мацей. Бацька стукнуў рукою па стале.
— Язык і кія дапытаецца.
Янка моўчкі сеў на лаву. Усё-ткі не дараваў бацька. А заўтра каля рэчкі ўся вёска збярэцца. Талакой выходзяць усе: ад малога да старога. Талакой заўжды весела. Песні, смех. А ім у хаце сядзець. Запытае нехта: «Дзе Янка? Дзе Мацей?» Буркне бацька: «Дома». Вядома, праўды ён не скажа. Сорамна. Але кожны скумекае, што неслухі. Што ж рабіць? Моцна-моцна папрасіць бацьку, каб узяў з сабою? Не дапаможа.
Ён змахнуў з вачэй здрадлівыя слязіны.
— Тата, у нас да гэтага брод камянямі масцілі?
— Ад твайго дзеда чуў, што тады масцілі, калі драўляны Пярун на беразе Шчары стаяў.
— Які Пярун? — не зразумеў Янка.
— Той, у якога людзі верылі, калі шмат-шмат бажкоў было.
У печы трашчаць дровы. Маці ўвіхаецца, збіраецца пячы аладкі.
— Татка, я адным вокам гляну, як аладкі пякуцца. Можна? — папрасіў Мацей.
Бацька ледзь прыкметна ўсміхнуўся.
— Можна, паглядзі.
— Братка, ты не хочаш паглядзець? — узрадаваўся Мацей.
— Янку даспадобы, калі на стале ляжаць, — падпусціў шпільку бацька.
— Я… я… — пачаў Янка.
— Ведаю, — сказаў бацька. — Табе хочацца пра даўняе жыццё паслухаць.
Адгадаў бацька. Вельмі хочацца. Яно ж такое таемнае! Здаецца, дзень і ноч слухаў бы. Як гісторыі пра чарцей, пра русалак, пра ведзьмакоў.
— Татка, якія бажкі ў нас былі раней? Ясь крыху расказваў.
— Быў Дый. Гэта неба, якое мы бачым, і зоркі, якія на небе загараюцца. Быў Сварог. Усякі Агонь, які гарыць, — дыханне яго, а ўсякая цемра — цень ад яго.
Янка задумаўся. Чаму ж Агонь, які гарыць, — дыханне Сварога? Маці ў печы запаліла — гэта дыханне яго? А калі не адна яна запаліла, калі цяпер не адна печ паліцца? Ва ўсіх печах дыханне Сварога? Хіба магчыма, каб адзін-адзінюткі Сварог дыхаў і ў іхняй хаце, і ў іншых? Рупіць запытацца ў бацькі. Не. Яшчэ ўгневаецца.
— Татка, Ясь нам казаў, што і Род быў.
— Род правіў законы продкаў і звычаі. Роду спрадвеку ахвяравалі першы кус хлеба і апошні глыток вады. Ён нашы звычаі захоўваў, мову нашую, каб не знікла, каб не згінулі мы.
— Баяліся яго?
— Паважалі.
Янка падаўся наперад.
— Наш народ не згіне?
— Не думаю, што знойдуцца такія, якія ад свайго роду адракуцца.
«І праўда, — падумаў Янка. — Хіба знойдуцца? Адрачыся ад роду — ад бацькі, ад маткі адрачыся. Хіба магчыма такое?»
— Людзі стараліся заслужыць пашану ў сваіх багоў,— распавядае бацька. — Каб у Рода заслужыць, трэба было вось такі наказ выканаць: ды ўшанаваў сын бацьку, і двойчы ўшанаваў унук дзеда, і гэта ўшанаванне Рода.