Салавей
Шрифт:
Снег быў яшчэ не глыбокі, але панскі парк пабялеў ужо. Лісці даўно абсыпаліся з дрэў, і праз сеткі галін відаць была даль, яркая, сіне-блакітная, нібы намаляваная на паперы.
Каменныя львы з гладкай плошчы тэрасы паглядалі ў абснежаныя бязбрэжжы мёртвымі задумёнымі вачыма.
9. Певень і курыца
Што гэта?
Лябяжы пух рассеяўся па зямлі?
Дзіва дзіўнае з бялюткай белі рассцілалася пярынамі па шырокаму полю?
Хвоі белыя цветам
Гэта снег — чысты, як белае воблака — апусціўся на нямыя абшары; спачывае, нібы вялізнае стада белых гусей.
Рэчка абцягнута плевай-лёдам, як застылым жывым срэбрам. Яна дрэмле паміж абрывістых стромкіх берагоў, нібы ў выгабляванай з сыру аправе. Бліскучая вада не адбівае ў сабе неба з хмаркамі і двух хатак, якія прытуліліся да самага берага. У рэчцы свет не люстрыцца, перавернуты галавой уніз.
Як дзве старыя гаспадыні ў белых хустках, стаяць адна супроць адной дзве хаткі; яны падобны адна на адну, як дзве сястры, як спарышы. Дзверы хатак, замурзаныя, пільна сочаць адна за адной. Можна падумаць, што тут толькі адна хатка, а супроць яе пастаўлена вялізнае люстэрка, у якім яе відаць усю ад шурпатай саламянай страхі да абтрушанай снегам прызбы.
Сонечны дзень.
— Кт-кт-кт-кт-кт! — чуваць з адной хаткі.
— Кдах-кдах-кдах-кдах! — адказвае нехта з суседняй хаткі.
Дзве рукі адчыняюць двое дзвярэй.
З адной хаткі выскаквае стройны певень.
З другой — высоўваецца плаўна, як пава, павольная і паважная курыца.
Як старыя знаёмыя яны вітаюцца і падыходзяць бліжэй да рэчкі.
Певень ганаровы, надзьмуты, як кароль, ірвануў уверх чырвона-крывавы грэбень, распусціў веерам залацісты хвост і сунуў уздоўж берага.
Курыца ідзе за ім следам з апушчанай галоўкай, нібы вінаватая, грэшная і сарамяжлівая.
Певень мае чым ганарыцца: пер'і адліваюцца ў розныя колеры — на крыллях агняцветныя кружалкі, на шыі і грудзях мігаціцца цёмна-сіні панцыр, сталёвая дзюба, моцная, як дзіда, ногі апранутыя ў залатыя нагавіцы, хвост — вязка брыльянцістых абручоў.
Курыца апранута па-простаму, па-хатняму — у пярэстую цнатлівую спадніцу ў белых гарошках.
— Кт-кт-кт-кт! — чуваць розныя ноткі гаспадара-пеўня.
— Кдах-кдах-кдах-кдах! — апраўдваецца курыца.
Пачынаецца інтымная гутарка-бяседа святочнай парачкі. Гутарка льецца на розныя лады і галасы. Ад гучнага гоману яна пераходзіць у кволы таемны шэпт.
Пераплятаюцца цвёрдыя з мяккімі слоўцамі, гнеўныя з запалоханымі ноткамі зліваюцца ў адно.
— Кт-кт-кт…
— Кдах-кдах-кдах…
Курыца садзіцца, млявая, на пульхны снег і змаўкае. Певень круціцца вакол яе карагодам, апускае крыллі, нібы крадучыся, ідзе бліжэй да сваёй гаспадынькі і сыпле ва ўсе бакі салодкім дробным басавым квахтаннем…
Раптам вясёлы рогат раздаецца з адчыненых дзвярэй абедзвюх хатак, рогат-смех кідаецца адзін на адзін у шчырай гучнасці.
Паказваюцца
Гэта — два суседы, два рыбакі, Міхалка і Меер.
— Дзень добры!
— Дзень добры!
— Што скажаш, Міхалка, на маю курыцу?
— Што скажаш, Меер, на майго пеўня?
— Твой певень не на жарт прыстаў да маёй курыцы.
— Чаго добрага, яйкі трэфныя будуць, есці не захочаш.
— Ну, ну, не жартуй!
Міхалка і Меер — два рыбакі. Шмат гадоў яны тут жывуць разам. Міхалка ловіць рыбу, частку аддае ў двор, за што пан яго вызваляе ад прыгоннай работы, а частку бярэ ў яго Меер і прадае ў блізкім мястэчку. З гэтага яны жывуць. Адзінота зблізіла іх жыццё-быццё, нягледзячы на тое, што адзін «гой», а другі «жыд». Яны зблізіліся да таго, што часам самі забываюць, хто яны, не памятаюць, што ёсць і «гоі» і «жыды». Але як пачуюць, што між іх няма ніякай розніцы, што яны толькі «людзі», тады абодва палохаюцца…
Меер упадае ў задумёнасць і пачынае перабіраць пальцамі густую бараду.
Міхалка цярэбіць патыліцу і шчыра непакоіцца.
«Трэба, каб была між нас нейкая розніца», — думае Меер.
«Гэта ж я ледзь не забыў, што я хрысціянін, а ён нехрысць», — думае Міхалка.
Так мільгне ў іх думка ў часе будзённай працы, блісне на адзін міг і гасне, як лучына. Час, каб падумаць і падбаць аб гэтым, у іх толькі ў святочныя дні — у суботу і нядзелю. Гэтыя два дні яны прымушаны абодва святкаваць. У суботу Меер шабасуе, і Міхалка без яго як без рукі. У нядзелю Міхалка нядзеліцца, і Мееру няма чаго рабіць. Вось у гэтыя дні яны і пачынаюць паказваць адзін аднаму, хто чым пахне.
«Трасца Мееру ў бок! — думае Міхалка. — Ліха жыду гэтаму!» — і пачынае ў суботу перад самым акном Меера працаваць сякерай, майстраваць. Ці работа патрэбная, ці не — яму ўсё роўна: трэба толькі рабіць садом перад жыдоўскай хатай, каб паказаць розніцу між ім і Меерам, каб апаганіць яму шабас.
Меер моліцца Богу, адварочваецца да ўсходняй сцяны і затыкае вушы, каб не атрэфіць свой шабасовы слух стукатам-грукатам «паганага» Міхалкі, і ў душы радуецца той помсце, якая чакае заўтра «гоя»…
А Міхалка не адстае — стучыць сякерай і крычыць: — Меер! Я буду сякерай біць калоду, а ты пры кожным стуку крыкні «гэ-эх!». Гэта і ў шабас можна!
У нядзелю Меер «здзекуецца» над Міхалкай. Усю сваю хатнюю працу ён адкладае на гэты дзень. Ля самых дзвярэй Міхалкі капае нешта лапатай, калкі забівае і гручыць на ўсю ваколіцу.
— Міхалка! Кажы «гэ-эх»! — крычыць Меер і смяецца, чуючы зласлівыя лаянкі Міхалкі, які ляжыць на печы і «па-панску» ўпіраецца босымі нагамі ў закураную бэльку.