Салавей
Шрифт:
— Аб гэтым і пісаць не трэба, — гарачыўся ксёндз, — аб гэтым і так кожны можа разумець! І так ясна!
— Як жа гэта можа быць, каб асёл сына божага не гаварыў? — дзівіўся ксёндз і развёў рукамі ў бок пустой сцяны.
Пан Вашамірскі, аднак, паставіў на сваім. Чырвоным атрамэнтам выкрасліў маналог асла.
Асёл быў зроблены бутафорскі.
Ксёндз доўга аб гэтым шкадаваў. Ён меркаваў да гэтай ролі камбінацыю з двух чалавек, якія ў масцы асла пад хітра сшытай з матэрыі фігурай асла будуць стаяць сагнуўшыся. Адзін з іх будзе казаць лацінскі асліны
— Але што ж, воля пана!
На драўлянага асла садзілі часта «пана Езуса» — трохгадовага хлапчука, які пры гэтым вельмі смяяўся.
Вочкі яго ззялі радасцю і гордасцю, калі волхвы сівабародыя кланяліся яму ў ногі з набожнай пашанай.
З «камедыі» Сымон ведаў на памяць усе ролі, але Салаўя на гэта не турбавалі.
— Няхай прыглядаецца, — гаварыў рэжысёр.
Балетмайстар сфантазіраваў «усход сонца» вельмі пышна і зграбна. Балерыны выасаблялі сабой сонца, месяц і зоркі.
Навезлі з горада шмат розных дарагіх матэрый на сцэнічныя вопраткі. Тут яшчэ патрэбны былі краўцы, маляр-дэкаратар і іншыя майстры.
Ад клопатаў галава кружылася. Нават ва сне пан бачыў свой тэатр.
На розныя такія дадаткі для тэатра пан спусціў адзін з сваіх маёнткаў, які яму чамусьці ніякага прыбытку не даваў. Адкупіў аканом таго ж самага маёнтка.
Праўда, суседзі-паны шапталі пану Вашамірскаму на вуха, што аканом купіў маёнтак за грошы, пакрадзеныя з гэтага ж маёнтка, але пану Вашамірскаму часу не было займацца такімі будзённымі справамі.
Тэатр засланіў перад ім усё на свеце.
Часам і яда яму ў горла не лезла. Жартачкі — такі апякун мастацтва. Аб ім слава пусціць пагалоскі аж да Варшавы… Парыжскім прыяцелям ён таксама аб гэтым пісаў. Яны надзівіцца не могуць яго дзейнасці, яго генію.
Усім сваім артыстам ён сам прыдумваў новыя імёны: Аўрора, Венера, Апалон, Феб і іншыя.
Балерын назваў па парадку імёнамі ўсіх дзевяці муз.
У памяшканні студыі ім было забаронена ўжываць свае ўласныя імёны. За гэта строга каралі.
Шмат панскай бярозавай кашы з'елі яны, пакуль навучыліся выгаварваць гэтыя словы, пакуль запамятавалі іх, бо кожнаму трэба было ведаць імёны ўсіх сваіх таварышоў па студыі.
Гэта для сялянскіх дзяўчат і хлапцоў справа была нялёгкая.
Аднятыя ад бацькоў, ад ранейшага быту, уцягнутыя ў новае жыццё, нязвыклае для іх, нададзеныя новыя імёны, чыстая вопратка, лепшая, чым у хаце, яда, адарванасць ад сялянскай фізічнай працы, — усё гэта перарабіла іх, кінула ў нейкі фантастычны вір.
Да гэтага яшчэ кожны з іх у сваіх ролях павінен быў выасабляць зусім іншых людзей, ператварацца ў іх. Французы-педагогі чыталі ім аб гэтым вельмі красамоўна лекцыі, якія пан сам тлумачыў ім слова ў слова, захапляючыся і захлёбваючыся сваім уласным голасам.
Яны, простыя дзеці вёскі, зразумелі з усяго гэтага пятае праз дзесятае. У іх галовах круціўся і мігацеў дзікі каламбур. Ім здавалася, што знаходзяцца ў нейкім дзівосным і страшным сне.
Страшным
Каб ачысціцца ад свайго «хамства» і «мужычых» характараў, каб выкшталцаваць сябе, як артыстаў, да таго, каб усё вакольнае, людзей рознага рангу, стану і характару мець здольнасць адлюстроўваць у сваёй ігры, перавыасабляць сябе ў зусім новыя істоты, — французскія педагогі гаварылі ім:
— Выкіньце з сябе, як бульбу з мяшка, усё мужычае, простае і думайце, што вы новыя, іншыя людзі. Вы не тыя, якімі былі раней! А самае лепшае ў такіх выпадках, калі нешта мужычае, простае лезе ў мазгі, старацца зусім нічога не думаць…
Вочы на лоб вылазілі ў студыйцаў. Як наўмысне ў галаву лезлі думкі аб сваіх.
Чым больш студыйцы не мелі магчымасці бачыцца з сваімі, тым больш аб іх думалі.
Езуіт Марцэвіч і тут знайшоў спосаб кантролю над студыйцамі.
Уночы, у час сну, ён хадзіў ціханька па іхніх спальнях і прыслухоўваўся, аб чым праз сон яны гавораць.
Яны, мабыць, бачылі страшныя сны, і вельмі часта дзікія крыкі вырываліся з іх грудзей, яны часта ўздрыгвалі, як у нейкай трасцы.
Часам хтось праснецца з дзікімі, крывёй налітымі вачыма, нічога перад сабою не бачыць, а паўтарае сваю ролю.
Такія праявіны ксяндзу вельмі падабаліся: доказ таму, што студыйцы пранікаліся новым.
Але здаралася часам яму падслухаць у «хамаў» гутарку з бацькамі праз сон ці так словы аб хатніх, мужычых справах.
Вінавайцы назаўтра атрымлівалі сваю кару.
Салавей, як цяпер усе называлі Сымона, знаходзіўся пры мякчэйшых варунках. Ён павінен быў пану спяваць салаўём, калі таму ўздумаецца, і пакуль што, апроч агульнага рэжыму ў студыі, ніякіх уціскаў не меў.
Яго ні разу яшчэ не пакаралі.
Але ад гэтага Салаўю не было лягчэй. Ён сумаваў па сваёй Зосьцы… Ён ніяк не мог аб ёй не думаць…
Яе постаць ён бадай пастаянна бачыў перад сабой.
Галоўка якой-колечы дзяўчыпы пакажацца перад ім з валасамі або вачыма падобнымі да Зоські — ён аб ёй успомніць. Голас падобны, смех, песня, — яна перад ім уваскрэсне ў выабражэнні.
Пойдзе на гулянку з таварышамі, пад наглядам настаўнікаў, — думае аб ёй.
Калі трапіць на якую мясціну, дзе раней, часам выпадкова Зоську сустракаў — нешта кальне ў сэрцы.
Надвор'е, падобнае да таго, у якое ён з Зоськай гуляў, — выклікае перад ім яе вобраз.
Самы малы намёк, ледзь прыкметнае падабенства вопратак, тканіны да тых, што бачыў у Зоські, — і яна з'яўлялася перад ім ва ўсёй прываблівай для яго красе.
Гэта яго вельмі мучыла. Колькі ён ні змагаўся сам з сабою — нічога не памагала. Бачыцца з ёю не было ніякай магчымасці.
Тэатральныя клопаты ў маёнтку павялічваліся.
Усе дваровыя былі вельмі ўзбуджаны і зацікаўлены. У вакольных маёнтках ужо рыхтаваліся да зімовага балю ў пана Вашамірскага, хаця пасля замарозкаў выпаў толькі першы снег.