Самоучитель татарского на каждый день
Шрифт:
На прощание мы знакомим вас с замечательным стихотворением башкирского поэта Наджара Наджми, который подарил татарскому народу знаменитое стихотворение «Татар теле», отличающееся большой эмоциональной силой, публицистическим звучанием, напевностью, образностью, богатством языковых форм, за которое ему была присвоена государственная премия имени Г.Тукая. Возьмите словарь и попробуйте перевести это стихотворение.
Наар НМИ
Приложение 1
· Н.Нђќми. Татар теле. Г.Бђширов. Мђзђклђр.
·
· Татар поэзиясеннђн њрнђклђр.
· Текстлар.
Татар теле
Вы, прадеды наши в недоле мукою запрудивших лик, на мельнице русской смололи заезжий татарский язык.
(Ярослав Смеляков.)
Туган ире Идел буе, р телне бар туган иле. Туган ире кебек назлы, ырдай молы татар теле. Ак алъяпкыч бйлслр, зелеп тора кызлар биле. Кызлар кебек шат чырайлы, Ачык йзле татар теле. Халкы кебек уган да син, Хезмтт син кне-тне. Ир-егетлредй дртле, Гайртле син, татар теле. Фннн сине аерса да Гасырларны афт иле. Аксакалларыдай олпат, Акыллы син, татар теле. Ассалар да, кисслр д, лмде син, калды тере, Чукындырган чагында да Чукынмады, татар теле. Янды да син, туды да син, Нишлтмде язмыш сине. Дньяда кп нрс крде, й мкатдс Тукай теле. Трмлрг д яптылар лил белн берг сине. Трмлрд д килмешк Булмады син, татар теле. Зинданнарны ярып чыкты, Ялкынланып чыкты кире, Хтта фашист тегермне Тарта алмады анда сине, й син, батыр татар теле! Кабатланмас ткннре — Гасырларны яман чире. Кабатлар сине гасырлар, Татар теле, дуслык теле.Многое в этом стихотворении вам понятно. Дадим несколько комментариев.
В словах ырдай, ир-егетлредй, аксакалларыдай есть общий аффикс — дай (-дй), который образует наречия и выражает значение как, словно: как песня, как твои мужчины, как твои аксакалы.
Переводы отдельных слов:
молы — певучий, грустный, мелодичный
зелеп тора — изгибается
биле —
шат чырайлы — приветливое лицо
ачык йзле — с открытым лицом (радушием)
дртле — страстный
гайртле — мощный
фннн — от науки
гасырларны — веков
афт — нашествие
олпат — величавый
ассалар да — хотя и вешали
кисслр д — хотя и рубили
лмде — не умер
чукынмады — не крестился
янды — горел
туды — мерз
нишлтмде — чего только не делала
язмыш — судьба
мкатдс — священный, родной
трм — тюрьма
килмешк — чужой, со стороны
зиндан — неволя
ярып — разорвав
ялкынланып — пламенея
тегермн — мельница
тарта алмады — не сумела перемолоть
кабатланмас — не повторится
ткннре — твое прошлое
кабатлар — повторит
гасырлар — века
дуслык — дружба.
В этом стихотворении вы заметили и обратный порядок слов, диктуемый рифмой и ритмом стиха. Каждая строфа завершается обращением к татарскому языку.
* * *
Кадерле дуслар! Татар теле дреслре тмамланды. Сезг зур уышлар, шатлыклы кннр, иснлек-саулык, ак бхетлр телп калам. Кем дреслр белн танышып барды, аларга зур ихтирамымны белдерм. Рхмт сезг!
Укытучыгыз — азан длт университетыны татар телен йрт кафедрасыны мдире профессор Флера ханым Сафиуллина.
Кекстлар
Гомр Бширов
(Татарстанны халык язучысы, Тукай блге лауреаты, Длт премиялре лауреаты).
Мен тамаша
Укытучы дрест балаларга яа тема алаткан.
— Барыгыз да аладыгызмы? — дигн.
— Юк, аламадык! — дигннр укучылар.
Икенче мртб алатып чыккан да, тагын сораган:
— Инде аладыгызмы?
Балалар тагын хор белн:
— Юк, аламадык, — дип авап биргннр.
Укытучы ченче мртб алаткан да:
— Инде алагансыздыр бит? — дигн.
— Юк, бу юлы да аламадык ле! — дигннр.