Сарман алты та?ба кітабы

Айнала блыыр – барлыы дды тман арылы крініп трандай, бір-біріне аласра жгірген сарбаздарды тек ара клекелері ана крінеді. Ештее аны байалмаса да, жерге тгілген ан айын болды. Айайлаан дауыстар мен шайас ні шыты, ала ішін толытай арбалас басып, скери оыраулар тотаусыз соылуда. Ол жан-жаына араан стте айналасынан кптеген сарбаздарды лі денелерін крді, ал оны кптеген ара клекелер оршады. Ол жерде тізерлей отырды, ая-олын озалтып, орнынан труа тырысанымен; аятары баынар емес, шамасы тек кзін ашып-жмуа ана жетті – оны дды крінбейтін алып олдар стап аландай. Бірнеше

рет грс еткен жарылысты ауыр ні естілді, сол стте оны оршаан клекелерді біреуі оан арай жаындап, кеудесіне пыша сан кезде – Ерлан йысынан шошып оянды.

Осымен бл орынышты тс оан бірнеше рет кірді – дл осылай жарылыс болып, кеудесіне лгі клеке пыша сан кезде, ол шошып оянатын, міне, сол жадай таы да айталанды. ркез бл орынышты тсті крген сайын оны бойында рей кшейе берді, дды бір кні тсінде кргені інде келетіндей.

Ол кзін ашан стте денесінен блінген суы терді сезді, кеудесінде лкен тас трып, оны тмен тартандай кй кешті. Жай ана тсі екенін тсінген со, ауырсынан басын ктеріп, олдарымен кздерін уалады. Орындыыны арасына шалая сйенді де, алдында стелде жатан олжазбалар мен кітаптара кз тастап, жмысын ары арай жаластырды.

Оны стеліні жартысын лкен жолсызба жапты, ал жолсызбада жалыз мемлекет бейнеленген – бл Тран хандыыны жолсызбасы. Тран хандыы орналасан рлы лкен рлы деп аталды жне ондаы алпауыт таулар, мхиттар, шексіз жазы далалар, шлдер мен ормандарды брі тек ана осы жалыз хандыты рамына кірді, мемлекет рлыты шыыстан батыса дейін, толытай лкен жерді алып жатты. Дегенмен мемлекетті отстігінде жатан Тманды аймаы ана оны блігіне жатпайды, себебі бл айматы «лімдер алабы» деп атады. Блай аталуыны себебі онда ешандай тіршілік жо – ешандай сімдік, ешандай жануар, тек ара топыра ана. Адамдар арасында тараан аыз бойынша, онда мыдаан жылдар брын ібілістер мен быжытар келген, содан бері бл мекен тіршілікке жарамсыз кйге тскен. Ежелгі адамдар Тран хандыы мен Тмандыны арасында лкен абыра трызып, онда адам аяын басуа тиым салан. Біра, шын мнінде, ол жерде ешкім быжы крген емес, керісінше Тманды зінде млде баса пияны жасырды.

Хандыты Тарын хан мен оны улеті жне ханны айналасындаы билеушілер басарды. Оларды халы стемділер деп атады, себебі олар арапайым адама араанда те за мір срді. Барлыы Тарын ханнан басталды. Е алашы стемді болып сол танылды, ол таа мы жыл брын келіп, содан бері елді басаруда, халы оны жасы кретін, себебі ел тынышты пен молшылыта мір срді, оны діл рі дана басшы деп санады. Біра Ерлан осыны артында бір шикілік жатаннын сезгендей, ол стемділерді за мырыны сырын білуге тырысты, алайда бл ел ішінде лімге те ылмыс еді, себебі ешкім стемділерді за міріні сырын білуге ылы емес, оны мірді берген сыйы деп абылдады.

Ерлан зын бойлы, оыр тсті шашы жаа туылан озыны жніндей бйра, сырттан араса басына озыны терісін киіп аландай, екі иыына екі адам сыятындай ірі, ара торы жзді, ыр мрынды, жасы ырыта боланына арамастан, ол жиырма бестегі жігітке сайтын. Ерлан Хандыты солтстігінде орналасан Блаты аласында, жары Слумен бірге лкен сарайда мір срді. Ол аладаы е бай адамдарды бірі саналатын, оны кесі Рыс лкен байлыты мраа тастап кеткен, сол себебті Ерлан жмыс істеуді орнына, зерттеулермен айналысатын: жануарлар мен сімдіктерді зерттеп, ртрлі заттарды ойлап тапанды нататын жне оны басты сраы –стемділерді за міріні пиясы неде екеннін білгісі келді жне сол шін тынымсыз, брінен астыртын трде зерттеулер жасады.

Ерлан ааздарды атарып отырып, шамны сніп бара жатанына мн де берген жо, тек блмені араылы басан кезде ана ол ааздан басын ктерді. Блмені толы тнектен тек терезеден

тскен жартылай толан ай сулесі сатады. Ол шам алма болып стелді астындаы тартпаларды бірін тартып, оны ішіне олын салды да, ары-бері шам іздеді, алайда ол ештее таппаан со, орнынан трды, сол стте ол отыран кітапхананы есігі шиылдай ашылып, ішке біреу кірді, ал оны олына стаан шамы блмеге брыы блыыр жарыты айта алып келді. Ерлан орындытан жартылай ктерілген кйі айта жайасып, есікті аузына арады, онда орта бойлы, сауыт киген, жатаан ара шашы сікіреп, лаын жартысына дейін кмкерген, бетінде сол жа самайынан езуіне дейін созылан ерекше тыртыы бар адам трды.

– Бл сен бе, Батыра? – деді ол кздерін сыырайта.

– И, – деген жылдам жауап естілді де, артынан есікті «тырс» етіп жабылан дыбысы шыты. Батыраны басан рбір адамы тарсылдай естіліп, ол стелді жанына жаындап, бетіндегі бірнеше кітапты кішкене ысырып, олындаы шамын оны стіне ойды.

– Неге араы блмеде отырсы? – деді ол бос орындытарды біріне жайаса.

Біра Ерлан оны ойан сраына мн берген жо, санасында тек крген тсі «неліктен айталана береді екен, бл бір белгі ме? лде кездейсоты па?» деген сра бір стке де маза берген жо. Батыра сраына жауап естімеген со:

– Эй… Ерлан, сен мені тыдап трсы ба? Ойланып кетіпсі ой, – деп оны жзіні алдында олын былады.

– А, кешір, и, – деп тере тыныс алып, – тнделетіп жайша жрсі бе? – деді ол Батыраа арап.

– И, досымны келгенін естіп, ал-жадайын біліп кетуді йардым, кріп транымдай, брі жасы сияты, – деді Батыра Ерлана клімсірей. – Денсаулыы алай? Слу алай? – деді ол.

– Брі жасы, зіні жмыстары алай? – деді.

– алай болушы еді… – деді Батыра тере тыныс тартып, – брі сол кйі, ешандай жаалы жо, – деді ол. – Мені оя берші, сен зі лі ааздарыды атарып отырсы ой деймін, ызыты бірдее тапты ба? – деді Батыра стелде жатан кітаптарды бірін олына ала. Ерлан «жо» дегендей басын шайады.

– Сратарыа жауап тапты деп мітенемін, – деді ол кітапты стінен Ерлана кз тастай.

– Жо, мына кітаптарды басым кпшілігінде олар туралы жазылмаан, ал жазыландарыны зінде, оларды за міріні сыры – дайды берген сыйы деген сздермен ана шектелген, біра неге? дды баланы алдап отырандай, – деді ол ойлана.

– Досым… Сен жауабы бар сраа, жауап іздеп отырсы, неліктен оларды за мір сретініне, сен соншалыты килігіп алды? – деді Батыра олындаы кітапты айта орнына оя.

– «Брі белгілі» деп ойлайсы, алайда мені білетінім – біз ештеені білмейміз. Сонда саан ызы емес пе? Хан мен оны улетіні жне оларды айналасындаы билеушілерді за міріні пиясы неде екені? Олар да біз сияты арапайым адамдар, біра оларды за мірі арапайым адама тн асиет емес, мен осы уаыта дейін кптеген олжазбалар мен кітаптарды арап шытым, е ежелгі дегендерін де крдім, біра, бір ызыы, Тарын хана дейін ешкім олай за мір срмеген, олар бір пияны жасырып отырандай… – деп ол ойлана Батыраа арады, – ешандай жазба жо… – деп таы бірдее айтпа болды да, кішкене кідіріп, – Оны стіне мына аяасты пайда болан сбилерді ауруы кдікті, жаа туылан балалар дрыс тыныс ала алмайды, ал е ызыы хан артынша ауруды алдын алу шін дрігерлер мен сарбаздарды жіберді, дды ауруды пайда болатынын білгендей, біра бл ауру брын-соды бізді хандыта болмаан, ол айдан пайда болды жне неге тек жаадан туылан сбилер ауырады? – деді Ерлан. – Мнда бір шикілікті бары аны, – деді ол бір нктеден кз алмай.