Сэрца на далоні

Шамякин Иван Петрович

«У сэрца. У самае сэрца, — адказаў адзін з тых, што не адыходзілі ад мяне ні на крок. — Бандыты стралялі ва ўпор».

Да мяне падыходзіла ўся здрадніцкая сволач, выказвала спачуванне. Раней яны здаваліся мне смешнымі і дурнымі, гэтыя людзі. У той дзень я адчула, што такое нянавісць. О, як я іх ненавідзела! Мне хацелася пляваць на іх, біць па мордах. Але я маўчала. Я мусіла маўчаць.

Калі з'явіўся фельдкамендант, пстрыкалі фотаапараты. Ён не падышоў да мяне. Спачуванне паднёс перакладчык. Мне запомніўся позірк афіцэра-гестапаўца. Ён доўга сачыў за мной,

і я адчула гэты позірк. Глянула на яго. Якія ў яго былі вочы! Ён усё ведаў і смяяўся, злосна, нахабна, пераможна. Вочы яго смяяліся.

Скажыце, навошта ім спатрэбілася гэтая камедыя з пахаваннем?

Зося змоўкла і чакала адказу ад Шыковіча: на яго глядзела. Адказаў Яраш:

— Правакацыі былі розныя. У залежнасці ад фантазіі таго, хто іх арганізоўваў. Бругер быў з фантазіяй, я ведаю.

— У маі сорак трэцяга Бругера ўжо не было, — удакладніў Шыковіч. — Начальнікам гестапа быў Гільберт, штурмбанфюрэр.

— Вы таксама былі ў падполлі? — здзівілася Зося.

— Не. Я пішу кнігу, а таму мне трэба дакладна ўсё ведаць.

Маша, выкарыстаўшы паўзу, прапанавала:

— Я вам падам каву.

— Але, але, — падтрымала Зося.

— Стамілася? — ласкава спытаў Яраш. — Дай руку.

Можа, ад таго, што ён нечакана сказаў ёй «ты», яна зардзелася, засаромелася.

— Не, не.

Антон Кузьміч падняўся з крэсла, палічыў пульс. Шыковіч убачыў, што доктар застаўся давольны яе пульсам. А Зося, як бы імкнучыся даказаць, што ёй гэта няцяжка, пачала расказваць далей, не зважаючы на тое, што Маша хадзіла, звінела шклянкамі.

— Я думала, што мне будзе ўсё адно — як пахаваюць. Хто пахавае, што будуць гаварыць… Я ведала, што гэтым не скончыцца. І рыхтавалася, збірала сваю мужнасць. Але калі бацьку неслі на могілкі, я ўбачыла, як глядзяць людзі… рабочыя. «Туды яму і дарога!» — вось як яны глядзелі. Мне зрабілася балюча. Страшэнна балюча. І крыўдна. І страх апанаваў. Сэрцам я прадчула тое, што пасля здарылася. На могілках я страціла прытомнасць.

Дні тры ляжала ў Цішчанкаў, знясіленая, прастуджаная, разбітая. З кватэры не выходзілі тыя двое — «апекуны» мае. Яны, Цішчанка, уся зграя дамагаліся, каб я падпісала пісьмо ў рэдакцыю, у якім гнеўна кляйміла, як бандытаў, партызан, што забілі майго бацьку, невіноўнага чалавека, лекара, які займаўся толькі тым, што пазбаўляў людзей ад цяжкіх хвароб. «Чаму вы не хочаце падпісаць, панна Зося?» — здзіўляліся яны.

«Яны заб'юць мяне».

«Мы вас схаваем у такім месцы, куды не дабярэцца ніводзін бандыт. Не бойцеся».

А Цішчанчыха шаптала: «Не падпісвай. Заб'юць», — і ўсё ўгаворвала ўцячы разам з ёй у манастыр. Дурная, яна не бачыла, як мяне ахоўвалі.

Яны перавялі мяне ў іх, нямецкі, гатэль. Памясцілі з нейкай немкай. Па-расейску яна гаварыла дрэнна, але «апрацоўвала» мяне моцна. Нават пільнавала ўначы — што я кажу ў сне? Пасля нават адпусцілі дадому. Яны былі яшчэ ветлівыя: «Не будзеце баяцца адна?»

«Не буду».

Спадзяваліся, што да мяне нехта прыйдзе. Можа, паспрабуе вывезці ў лес. У іх нямала было клопату — сцерагчы мяне. Але ніхто не прыходзіў,

і хутка ім абрыдла гэта. Тыя ж два «апекуны» адвезлі мяне ў гестапа. Спачатку допыт, колькі дзён пра адно і тое ж: хто прыходзіў да бацькі, з кім ён сустракаўся, як ён жыў і гэтак далей. На другі дзень тое ж самае ў іншым парадку — каб заблытаць. Потым вочныя стаўкі. Каго я пазнаю з гэтых людзей. Прыводзілі чалавек пятнаццаць. Я пазнала толькі адну жанчыну, сястру з дзіцячай бальніцы. Але яна глянула на мяне вельмі варожа, і я не прызналася, што ведаю яе. Калі прывялі Васю, я не магла адмаўляць наша знаёмства. Сказала, што гэта шафёр бальнічнай машыны. Вася, збіты, сіні ўвесь, прыветліва кіўнуў галавой: ён ухваліў маё прызнанне.

«Ён часта прыязджаў да вас?» — спытаў следчы.

«Не вельмі часта», — адказала я.

«Чаму ў той дзень, перад забойствам, ён прыязджаў тройчы?»

«Прывозіў бацьку. Потым бульбу. Мяшок».

«А яшчэ каго?»

«Тры мяшкі партызан», — засмяяўся Вася.

Гестапавец ударыў яго па твары. Я заплакала. Вася крыкнуў:

«Нічога, Зоська! Не гаруй. Мы яшчэ патанцуем на тваім вяселлі!»

Я пачала пратэставаць. Чаму мяне трымаюць у гестапа? Завошта? Гэта бесчалавечна! Такое гора, а мяне дапытваюць, як злачынцу. Я буду скардзіцца!

Тады з'явіўся той афіцэр, што глядзеў так на пахаванні.

«Яна не ведае, чаму яе трымаюць тут? Няшчасная дзяўчынка!» — здзекліва кінуў ён па-нямецку. Потым сеў за стол, палажыў перад сабой пісталет. Злосна сказаў цераз перакладчыка: «Даволі гэтай дурацкай камедыі. Ты добра ведаеш, чаму цябе трымаюць. Твой бацька быў звязаны з партызанамі. Ты памагала яму. У вас хаваўся камісар. Мы злавілі яго. Ён ва ўсім прызнаўся».

«Хто ж забіў майго бацьку?»

Ён падскочыў:

«Шкадую, што гэта зрабіў не я!»

«А хто?»

«Яна што, вырашыла дапытваць мяне?» — спытаў афіцэр у перакладчыка. Я сказала па-нямецку:

«Я хачу знаць, хто забойца майго бацькі. А камісара вы выдумалі. Калі Грот, хірург шпіталя, і ёсць той камісар, тады так, ён хаваўся ў нас».

Ён наблізіўся да мяне, доўга і пранікліва глядзеў у твар, у вочы. Потым расцёр у мяне на шчацэ запаленую цыгарэту. Працадзіў праз зубы:

«Ах, з якой асалодай я распяў бы цябе, сучка, на крыжы. Але сёння мне не да цябе. Табой я займуся пасля. Падумай над сваім лёсам», — і двойчы моцна ўдарыў па твары.

На шчасце маё ці на няшчасце, гэты больш мной не займаўся. Дапытваў другі афіцэр. Я ўсё адмаўляла. Білі. Не, не моцна. Адзін раз толькі драўлянымі абцугамі ціснулі пальцы. Гэта балюча. Пальцы і цяпер баляць.

Зося падняла левую руку, паварушыла пальцамі.

— Што ж вы не сказалі мне? — дакорліва паківаў галавой Яраш.

— Яны баляць, калі ўспомню. А так нічога. У лагерах таксама білі. Бізунамі. Гумавымі палкамі. Мяне нядоўга трымалі ў турме. Тыдні два. А потым лагер пад Баранавічамі. Потым Майданак… Пасля… Я ўжо нават не помню іх, усіх лагераў, у якіх была. Мяне чамусьці часта пераводзілі. Апошні — жаночы лагер пад Гісенам. Нас вызвалілі амерыканцы…