Токол

Токол

Заман згрлгн адамдардын пейили, кулк мнз башкача болуп эл дегендин арасында купуя сыр калбай эле баары ачыкка чыгып шардана болуп, жакшысы да жаманы да гезит бетине жарыяланып жатпайбы. Не деген калк элек? Кыргыз калкы илгертеден ар намысын бек тутуп, жаманын жашырып, жакшысын чыгарып, аш тойлорду оюн клк менен кыз оюн, ат чабыштардан моокумдары кана байге алып, балбанын атагы обого чыгара мактап, эли сыйлап турган эл эле…

Эми гезит бетинен эмнелерди гана окубайбыз, эл башындагы тблдр эл менен иши жок эле так талашып саясаттын сасык оюндарын ойноп, й-блсн чет лклрг кчрп коюп калдайган кыргыз

журтунун ырыскысына кол салып ичип жеп качып кетип жатышпайбы. Чиновниктер сойкуларды жок кылуу керек, эки аял алуу менен сойкулук жоюлат дегени менен сойкулар ошол бойдон калууда, ач кздк, байлыкка манчыркагандыктан ошол эле чиновниктер жаш кыздардын тагдырын талкалап, аларды колундагы жансыз буюмдай колдонуп жатканы кимди гана болсо кндрбй койбойт. Неге адам, анан дагы улуу журттун жараны катары элибиздин улуу салтын ар намысын сактоонун ордуна з жерибизде, з мекенибизде туруп з кыздарыбызды чулгоочо оронуп, ал шыбоо сыяктуу кайра ыргытылып калганы кандай кнч. Мен бул чыгармамда ошол тагдыры глдгн кезинде уйпаланып калган бир гана кыздын тагдырын жазгым келет. Бул эгерде колдоруна тийип жок дегенде кз жгртп калса намысын ойготоор, аз да болсо атуулдук сезими козголуп з карындашындай, кыздарындай кээде небересиндей кыздарды тепселеп таштап кеткенин токтотоор, эл чн кызмат кылаар деген ойдомун. Эмесе сз башынан болсун, бул бир трлгнд эле тагдыр аны башынан сылап койбогон, ата-эненин жзн крбй калып таежесинин колунда кордук крп скн Жаркынай деген кз жннд болмокчу…

Жамийла менен Турат, мектепте окуп жрп эле бири-бирин сйп сйлшп жршкн. Тураттын атасы Сагынбек совхоздо белд кызматкер болуп иштеч, апасы Турдукан мугалим эле, Турат жалгыз баласы болчу. Алар жалгыз баласын окутуп-чокутуп адам кылууну ойлошчу, оо алардын тилеги абдан ыйык анан бийик болчу, уулуна эч нерсени тееч эмес… Жамийланын атасы Жолдош ичип алып й-блс менен иши жок жр берч, апасы Тоту мээнеткеч аял, контордо шыпыргыч болуп иштеч, ч баласын тооктун жжсндй кылып алтымыш сом айлыгы менен багып жаткан. Жамийла менен Тураттын ортодогу мамилеси онунчу классты бтп жатканда баарына белгил болуп калды, бул шыбыш Турдуканга угулуп калып адегенде Жамийланы чакырып алды:

– Кел кызым отур, – деди кызды жаман кргнн билгизбегенге аракет кылып, – Мен уккан ушак чынбы?

– Эже…

– Тз, чындыгын айт!

– Эже… мен…

– Турат экдн мамилеер мындан ары тпш керек, сенин дагы тагдыры бар зч, кыскасы Тураттын жанына жолобо! – деди Турдукан ага катуу эскертип, ал ндбй контордон чыгып кетти. Ал классына кирип ызасын зорго токтотуп партада отуруп сабак бткнч эптеп чыдады.

Тш ченде сабактан тараары менен Жамийла шашылыш йн кздй жнд, онунчу а класста окуган Турат анын артынан жете келди.

– Жамийла, эмнеге менин кыйкырганымды укпайсы?

– Турат, мен ооруп турам, – деп Жамийла басыгын токтотподу.

– Эмнеге, ооруп калдыбы?

– Ооба.

– Эмнеге мени менен сйлшк келбей калган, мени карачы, – деп Турат анын алдын тосту, – Ооруп турса мен деле кармабайм, бирок сен капалуусу го, айтчы ачыгын, эмне болду?

– Турат, жолумду тозбо, мен сага эсеп бере албайм! – деп аны кыз ккркк аста трт жолуна тшт.

– Жамийла, экбздн кечээги эле сйлшкн сздрбз кана?

– Ал эми жок!

– Эмнеге?

– Ошого!

– Турат! – деди аларды сыртынан акмалап келе жаткан Турдукан, –

Ал кызды жайына кой!

– Ма…

– Уят эмеспи, орто жолдо кызды уялтканы, элге кеп кыласы, – дегенде Турат саал ойлоно калды: “Чын эле уялып калса керек, ансыз деле бизди бт мектеп “Олжобой менен Кишимжан”, – деп жршпйб, башка балдар кат менен сйлшс мен кнд жанындамын, кой уят кылбайын”, – деп ойлонуп апасын кздй басып барды, – Экинчи ал кыздын жанынан крбйн, – деди Турдукан кетип бара жатып:

– Эмнеге мама? – Ал кезде кээ бир чодордун, жетекчилердин балдары “мама, папа” дешч.

– Ал кыз сага те эмес экенин билип жр!

– Мама…

– Болду, калганын йг барганда сйлшбз, – деди Турдукан, ал чынында абдан катаал аял эле, жалгыз баласын канчалык жакшы крс ошончолук катуу кармачу. Кб аны жеткен мерез аял дешч, апасынын трн кргн Турат унчукпай алдыга басып кетти, йн келгенче ар кайсыны ойлонуп клсз кийимин алмаштырды: “Эмнеге Жамийла мага те эмес, жакшынакай сулуу кыз, мен аны, ал мени сйт, эмнеси бар экен”, – деп ойлонуп з блмснд жатып алды.

Ошол бойдон уктап калган экен, Турдукан аны ойготпой тамак жасап андан кийин кйс келген учурда гана кобур-собурдан ойгонуп кетти, туруп блмснн чыгып келе жатып токтоп калды.

– Балаа акыл-насаат айтпайсыбы, кайдагы бир ичкичтин кызы менен мектепте роман болуп кетти, – деген апасынын сзн угуп тышап калды.

– Ким экен ал? – деди Сагынбектин коур н.

– Жолдош деген, аны ким тааныптыр.

– Бала да азыр, тоок сйсдр, – Сагынбек кайдыгер н катты.

– Баары ошол баладан башталаарын билбейси, сйм-кйм деп ошол кызды алам деп туруп алса кантеси?

– Андай болбойт, уулумду быйыл экономфакка киргизем, сйлшп койдум, – деди Сагынбек камырабай.

– Сагынбек, сен кенебейси, кайдагы бир ичкичтин кызын биз кантип келин кылабыз айтчы? – Турдукан жиндене кый кырды.

– Кыскасы кандай кыз экен з?

– Эмне аны крг келип жатабы?

– Бала деген бала да байбиче, аны дагы бир балам деп сен экбз сыяктуу эле бапестеп багат, сйт эркелетет, кой байбиче, мынчалык зулум болуунун аягы жакшылык менен бтпйт.

– Мен эч качан аны келин катары кабыл албаймын, эгерде Турат менин тилимди албаса анда мен экд те кечип коем! – деп Турдукан ашканага кирип кетти.

– Байбиче, азыр жаштарга эрегишг болбойт, – деп Сагынбек отуруп калды. Буларды угуп турган Турат акырын келип атасынын жанына отурду:

– Ийи уулум, сабагы кандай?

– Жакшы, – деп жер карады Турат, эмелеги ата-энесинин сздр анын кулагынан кетпей туруп алды: “Демек булар менин Жамийланы сйгнмд каалашпайт, анын атасынын ичкенине кандай тиешеси бар, ата-эненин кнсн баласы тартышы ммкн эмес”, – деген ойду ойлоп отурганда:

– Турат, окууну бтр менен Фрунзеге экономфакка тапшырасы, – деди Сагынбек уулун карап.

– Мен окубайм, аял алам.

– Эмне? – Сагынбек баласын каштарын жыйрып тикирээ, брктчснн обдула карап калды, – Ой бала, эмне деп жатасы?

– Окубайм! – деп бурк этти Турат.

– Неге, апа экбздн мт тилгебиз сенде экенин билеси го?

– Мен окугум келбегенин айттым го, анын стн окууну жакшы билбесем эле тапшыра бермек белем?

– Аны кой, киши бар, сйлшп койдум.

– Кереги жок.

– Крдб? – деп Турдукан ашканасынан чыга келди, – Мунун башын алиги чарайнадан чыга элек ичкичтин кызы айлантып койгон.